MÜKELLEFLERİN VERGİ ALGILAMA ŞEKİLLERİ: UYUMLU MU İSYANCI MI?

Yıl 2023, Cilt: 12 Sayı: 3, 305 - 329, 28.09.2023

Nurten ULUSAY

Öz

Bu çalışma, mükelleflerin vergi bilinci, vergi ödeme tutumları ve vergiye karşı tepkilerini ortaya koymayı amaçlamaktadır. Bu amaçla nitel araştırma yöntem ve tekniklerinin kullanıldığı bu çalışmada 22 mükellef ile yarı yapılandırılmış görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Bulgular, mükelleflerin vergiyi devletin kalkınması için gerekli bir yükümlülük olarak gördüklerini, ancak vergi sistemindeki adaletsizlikler, yüksek vergi oranları, vergi kaçakçılığı ve vergi afları gibi nedenlerle vergi ödemeye karşı tepkili olduklarını göstermiştir. Araştırmada, Tersine Dönme Teorisi kullanılarak mükelleflerin uyumlu-isyancı motivasyonel durumları arasındaki geçişleri incelenmiş ve teori tepkilerini anlamada bir köprü görevi görmüştür.

Anahtar Kelimeler

Vergiye Bakış Açısı, Vergi Bilinci, Vergi Direnci, Vergi Uyumu, Tersine Dönme Teorisi

Kaynakça

• ADVANİ, A., ELMİNG, W., & SHAW, J. (2018, January). The dynamic effects of tax audits. In Proceedings. Annual conference on taxation and minutes of the annual meeting of the National Tax Association (Vol. 111, pp. 1-30). National Tax Association.
• AKDOĞAN, T., & AKDOĞAN, İ. (2023). Vergi uyumunu etkileyen faktörlerin vergi açığına etkisi. The Journal of International Scientific Researches, 8(2), 204-222.
• ALM, J., & MCKEE, M. (2006). Audit certainty, audit productivity, and taxpayer compliance. Natl. Tax. J. 59(4): 801-816.
• ALM, J. (2019). What Motıvates Tax Complıance?. Journal of Economic Surveys, 33(2): 353-388. https://doi.org/10.1111/joes.12272
• ALM, J., BLOOMQUİST, K.M., & MCKEE, M. (2017) When you know your neighbor pays taxes: Information,peer effects, and tax compliance.Fiscal Studies38(4): 587–613
• ALM, J., BRUNER, D., & MCKEE, M. (2016) Honesty and dishonesty in taxpayer communications in anenforcement regime.Journal of Economic Psychology56: 85–96.
• ALM, J., CHERRY, T.L., JONES, M., & MCKEE, M. (2012) Social programs as positive inducements for taxparticipation.Journal of Economic Behavior & Organization84(1): 85–96.
• ALSTADSÆTER, A., JOHANNESEN, N., & ZUCMAN, G. (2017). Tax Evasion and Inequality (no. W23772). National Bureau of Economic Research. doi:10.3386/w23772.
• ALVENTOSA, A. & OLCİNA, G. (2020) Tax compliance and wealth inequality, Applied Economics Letters, 27(11): 899-903. DOI: 10.1080/13504851.2019.1646859
• APTER, M. J., & DESSELLES, M. (2018). Zigzag and zeitgeist: motivation in organizations. Development and Learning in Organizations: An International Journal, 32(5): 5-7.
• APTER, M.J. (1982). The Experience of Psychological Reversals. London: Academic Press.
• APTER, M.J. (2005). Personalıty Dynamıcs: Key Concepts In Reversal Theory. Apter International.
• ASSİDİ, S., & HUSSAİNEY, K. (2020). The effect of tax preparers on corporate tax aggressiveness: Evidence form the UK context. Int J Fin Econ, 26: 2279–2288. https://doi.org/10.1002/ijfe.1906
• BEER, S., KASPER, M., KİRCHLER, E., & ERARD, B. (2020). Do audits deter or provoke future tax noncompliance? Evidence on self-employed taxpayers. CESifo Economic Studies, 66(3), 248-264.
• BEKEM, P. N. (2020). Türkiye’de Vergi Aflarının Mükellefler Üzerindeki Etkileri: Sakarya İli Örneği. Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
• BERGMAN, M., & NEVAREZ, A. (2006). Do audits enhance compliance? An empirical assessment of VAT enforcement. National tax journal, 59(4), 817-832.
• BEŞEL, F., & GÜRDAL, T. (2017). Taxpayers’ Tax Awareness and Tax Perception: A Case From Kocaeli. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (KOSBED), 33: 137-154.
• BİRD, R., & DAVİS-NOZEMACK, K. (2018). Tax avoidance as asustainability problem. Journal of Business Ethics, 51(4): 1009–1025.
• BLAUFUS, K., CHİRVİ, M., HUBER, H.-P., MAİTERTH, R., & SURETH-SLOANE, C. (2022). Tax misperception and its effects on decision making – Literature review and behavioral taxpayer response model. European Accounting Review, 31(1), 111-144. https://doi.org/10.1080/09638180.2020.1852095
• CANSIZ, H. (2015). Defterdarlık Çalışanlarının Vergi Algıları: Afyonkarahisar Örneği. Yönetim ve Ekonomi, 22(2): 433-450.
• CASAL, S., KOGLER, C., MİTTONE, L., & KİRCHLER, E. (2016). Tax compliance depends on voice of taxpayers, Journal of Economic Psychology. Journal of Economic Psychology, 56, 141–150.
• ÇELİKKAYA, A. (2002). Mükelleflerin Vergiye Gönüllü Uyumunu Etkileyen Faktörler. Hukuk, Ekonomi ve Siyasal Bilimler Aylık İnternet Dergisi, Sayı 5.
• ÇELİKKAYA, A., & GÜRBÜZ, H. (2006). Mükelleflerin Vergiye Gönüllü Uyumunu Etkileyen Faktörlerin Analizi: Bir Alan Çalışması. İktisat İşletme ve Finans, 21(247): 122-139.
• ÇELİKKAYA, A., & GÜRBÜZ, H. (2008). Mükelleflerin Vergiye Karşı Tutum ve Davranışlarını Etkileyen Çeşitli Değişkenler Arasındaki İlişkinin Analizi. Sosyoekonomi, Sayı 2.
• DWENGER, N., KLEVEN, H., RASUL, I., & RİNCKE, J. (2016) Extrinsic and intrinsic motivations for tax compliance:Evidence from a field experiment in Germany.American Economic Journal: Economic Policy8(3):203–232.
• ERARD, B., KİRCHLER, E., & OLSEN, J. (2020). The specific deterrence implications of increased reliance on correspondence audits. The IRS Research Bulletin, 3.
• FALSETTA, D., SCHAFER, J.K. & TSAKUMİS, G.T. (2023). How Government Spending Impacts Tax Compliance. Journal of Business Ethics. https://doi.org/10.1007/s10551-023-05383-3
• FOCHMANN, M., & KROLL, E.B. (2016) The effects of rewards on tax compliance decisions.Journal of EconomicPsychology52: 38–55.
• GANGL, K., & TORGLER, B. (2020). How to Achieve Tax Compliance by the Wealthy: A Review of the Literature and Agenda for Policy. Social Issues and Policy Review, 14(1), 108-151.
• GEMMELL, N., & RATTO, M. (2012). Behavioral responses to taxpayer audits: evidence from random taxpayer inquiries. National Tax Journal, 65(1), 33-57.
• GİNESTİ, G., BALLESTRA, L. V., & MACCHİONİ, R. (2020). Exploring the Impact of Firm-level Legality on Tax Avoidance. European Management Review, 17: 499–514. https://doi.org/10.1111/emre.12382.
• GRAHAM, J. R., HANLON, M., SHEVLİN, T., & SHROFF, N. (2013). Incentives for tax planning and avoidance: Evidence from thefield. The Accounting Review, 89(3): 991–1023.
• HALLSWORTH, M., LİST, J.A., METCALFE, R.D., & VLAEV, I. (2017). The behavioralist as tax collector: Using natural field experiments to enhance tax compliance. Journal of Public Economics, 148, 14-31.
• HOİ, C. K., WU, Q., & ZHANG, H. (2013). Is corporate socialresponsibility (CSR) associated with tax avoidance? Evidencefrom irresponsible CSR activities. The Accounting Review, 88(6): 2025–2059.
• HUANG, W., YİNG, T., & SHEN, Y. (2018). Executive cashcompensation and tax aggressiveness of Chinese firms. Review of Quantitative Finance and Accounting, 51(4): 1151–1180.
• HUDSON J., MALES J.R., & KERR J.H. (2016). Reversal Theory-Based Sport and Exercise Research: Asystematic/Narrative Review. Psychology of Sport and Exercise, 27: 168-179.
• KESKİN, N. (2018). Vergiye Yönelik Mükellef Tutum ve Tepkileri. Meriç Uluslararası Sosyal ve Stratejik Araştırmalar Dergisi 2(3): 60-75.
• KESKİN, T. (2021). Farklı Rotalarda Yürüyüş Yapan Katılımcıların Akıllı Rota Uygulamasına Dayalı Risk Algılarının Ortaya Konulması ve Deneyimleri (Ed., Ferda Gürsel). Gece Kitaplığı, Ankara.
• KLEVEN, H. J., KNUDSEN, M. B., KREİNER, C. T., PEDERSEN, S., & SAEZ, E. (2011). Unwilling or unable to cheat? Evidence from a tax audit experiment in Denmark. Econometrica, 79(3), 651-692.
• KOESSLER, A.-K., TORGLER, B., FELD, L.P., & FREY, B.S. (2016) Commitment to pay taxes: A field experimenton the importance of promise. CESifo Working Paper No. 6186. Munich, Germany: Center for EconomicStudies and the ifo Institute.
• KOTSOGİANNİS, C., SALVADORİ, L., KARANGWA, J., & MUKAMANA, T. (2022). Do tax audits have a dynamic impact? Evidence from corporate income tax administrative data.
• LAMBERTON, C., DE NEVE, J.-E., & NORTON, M. I. (2018). The power of voice in stimulating morality: Eliciting taxpayer preferences increases tax compliance. Journal of Consumer Psychology, 28(2), 310–328.
• LANDOLF, U. (2006). Tax and corporate responsibility. International Tax Review, 29: 6–9.
• LANİS, R., & RİCHARDSON, G. (2012). Corporatesocial responsibility and tax aggressiveness: An empiricalanalysis. .Journal of Accounting and Public Policy, 31(1): 86–108.
• LİSTONKİN, Y., & SCHİNZER, D. M. (2013). I like to pay taxes: Taxpayer support for government spending and the efciency of the tax system. Tax Law Review, 66(2), 179–216
• ÖMÜRBEK, N., ÇİÇEK, H., & ÇİÇEK, S. (2007). Vergi bilinci üzerine bir inceleme: Üniversite öğrencileri üzerinde yapılan anketin bulguları. Maliye Dergisi, 0(153), 102 - 122.
• ÖZGÜN, Z., & YÜKSEL, C. (2018). Mersin’de Vergi Mükelleflerinin Vergi Algısı, Vergi Bilinci ve Vergi Ahlakı Düzeyinin Ölçülmesi. Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü e-dergi, 1(2): 33-48.
• ÖZPEHRİZ, N. (2011). Maliye Politikası Üzerinde Doğuran Demokrasi Etkisi. Vergi Dünyası.
• PAYNE, D. M., & RAİBORN. C. A. (2018). Aggressive taxavoidance: A conundrum for stakeholders, governments, andmorality. .Journal of Business Ethics, 147(3): 469–487.
• PINAR, R., & AKÇAY, A. (2022). Vergi Ahlakını Etkileyen Faktörler: Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Lisans Öğrencileri Örneği. Dicle Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 12(23): 240-262.
• SAĞLAM, M. (2013). Vergi Algısı ve Vergi Bilinci Üzerine Bir Araştırma: İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Öğrencilerinde Vergi Algısı ve Bilinci. Sosyoekonomi Society, 19(19): 315-334.
• SCHÄCHTELE, S. (2020). Tax Responses at Low Taxable Incomes: Evidence from Germany. Fiscal Studies, 41: 411-439. https://doi.org/10.1111/1475-5890.12220
• SHEVLİN, T., & THORNOCK, J. & Williams, B. (2017). An examination of firms’ responses to tax forgiveness. Rev Account Stud 22: 577–607. https://doi.org/10.1007/s11142-017-9390-6
• SİLVA, F.P., GUERREİRO, R. & FLORES, E. (2019). Voluntary versus enforced tax compliance: the slippery slope framework in the Brazilian context. Int Rev Econ 66: 147–180. https://doi.org/10.1007/s12232-019-00321-0
• TEKİN, A. (2023). Mükelleflerin Vergi Uyum Düzeyleri: Ege Bölgesi Örneği. Iğdır Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi Araştırma Makalesi, 9: 15-28. VİNCENT, R. C. (2023). Vertical taxing rights and tax compliance norms. Journal of Economic Behavior & Organization 205: 443-467.
• YÜCEDOĞRU, R., BOZ, A., ÖNER, S., SAYGI, H. E., & DİBEK, E. (2018). “Mükellefler Vergi Artışına Nasıl Tepki Gösterir?: Motivasyon Kaynaklarına İlişkin Nitel Bir Analizi”, International Journal of Public Finance, 3(2): 161-192.