SOMALİ’NİN TÜRKİYE İÇİN JEOSTRATEJİK ÖNEMİ

Yıl 2024, Cilt: 13 Sayı: 3, 324 - 348, 31.12.2024

Duygu Atakul

Öz

Bu çalışmada İstanbul ve Çanakkale boğazlarıyla dünyadaki en kritik bağlantı noktalarından ikisine sahip olan Türkiye’nin, bir diğer stratejik nokta olan Bab’ül Mendep Boğazı’nın olduğu Afrika Boynuzu’nda etkisini artırmak istemesi değerlendirilmiştir. Etiyopya, Eritre ve Cibuti’yi çevreleyen Somali, enerji güvenliği, uluslararası ticaret ve coğrafi konumu açısından Afrika Boynuzu’nun en önemli ülkelerinden biridir. Bu çalışma, Türkiye’nin Somali ile diplomatik, ekonomik, insani ve kalkınma yardımlarının yanı sıra güvenlik ve stratejik iş birlikleri aracılığıyla Somali’de çok boyutlu ve derinleşen bir ilişki inşa ettiğini ve bu süreçte Türkiye’nin bölgedeki jeostratejik etkisini artırdığını öne sürmektedir. 2011 yılında insani yardım ile yoğunlaşmaya başlayan Türkiye-Somali ilişkilerinin kapsamı ve derinliği her geçen gün artmış ve daha stratejik bir seviyeye ulaşmıştır. Genellikle ekonomik, askeri ve insani yardım bağlamında değerlendirilen Somali konusuna bu çalışmayla farklı bakış açıları geliştirilerek Türkiye’nin stratejik hedeflerine dikkat çekmek amaçlanmıştır. Sonuç olarak, karma araştırma yöntemiyle yapılan bu çalışmada, Türkiye-Somali ilişkilerinin aşamalı olarak geliştiği, çok boyutlu ve stratejik bir düzeye ulaştığı görülmüştür. Böylelikle, bu ilişkilerin Somali’de yalnızca insani yardım, ekonomik kalkınma, diplomasi ve güvenlik alanlarında gelişmekle kalmayıp, aynı zamanda Somali ve çevresinde Türkiye’ye yeni etki alanları açtığı gözlemlenmiştir. Özellikle 2024 yılında yapılan stratejik düzeyi yüksek anlaşmalarla birlikte Türkiye’nin Somali anakarası ve karasularındaki faaliyet alanları genişlemiştir.

Anahtar Kelimeler

Türkiye, Somali, Afrika Boynuzu, Dış yardım

SOMALIA’S GEOSTRATEGIC IMPORTANCE FOR TÜRKİYE

Öz

This study evaluates that Turkiye, having the Bosphorus and Dardanelles Straits, two of the most critical connection points in the World, desires to enhance its influence in the Horn of Africa due to the strategic value of the Bab’ul Mendep Strait. Somalia, surrounding Ethiopia, Eritrea, and Djibouti, is one of the most important countries of the Horn of Africa in terms of energy security, international trade, and geographical position. This study suggests that Turkiye, through diplomatic, economic, humanitarian as well as development aid, security, and strategic collaborations with Somalia, has built a multi-dimensional and deepening relationship, thereby enhancing Turkey’s geostrategic influence in the region. The scope and depth of Türkiye-Somalia relations, which started to intensify with the humanitarian aid in 2011, has grown over time and reached a more strategic level. This study aims to draw attention to Turkiye’s strategic goals by developing different perspectives on Somalia, which was previously evaluated mostly from economic, military, and humanitarian and foreign aid contexts. Consequently, by employing a mixed-methods approach, this study demonstrates that Turkiye-Somalia relations have progressively developed and reached a multi-dimensional and strategic level. Accordingly, it has been observed that these relations have advanced in the fields of humanitarian aid, economic development, diplomacy, economy, and security, while also creating spheres of influence for Turkey in Somalia and its surrounding region. Turkiye’s area of activity across the Somalia mainland and its territorial waters has expanded, especially through the high-level strategic agreements signed in 2024.

Kaynakça

• Abdi, İ. İ., Nas, Ç. ve Taşçı, F. (2021). Somali Örneğinde Türkiye Kalkınma Yardımı Modeli, Toplumsal Politika Dergisi, 2(2), 61-83.
• Akpınar, P. (2013). Turkey’s Peacebuilding In Somalia: The Limits Of Humanitarian Diplomacy, Turkish Studies, 14:4, 735-757, Doi: 10.1080/14683849.2013.863448.
• Balcı, O. (2024) Afrika Açılımı Bağlamında Türkiye’nin Somali’ye Yönelik Dış Politikası ve Sivil Toplum Kuruluşları: 2011 Kıtlık Vakası, Politik Araştırmalar Dergisi, Cilt.10(1), 1-15
• Berg, W. V. D. ve Meester, J.(2019) Turkey in the Horn of Africa: Between the Ankara Consensus and the Gulf Crisis, CRU Policy Brief, Clingendael Institute.
• Buyruk, A. (2019). Türkiye-Somali İlişkileri, Güngör Şahin (Ed.), Somali: Barış, İstikrar ve Kurumsallaşma, İstanbul: Milli Savunma Yayınları.
• Daban, C. (2017) Etiyopya-Somali İlişkileri: Ogaden Savaşı, İsmail Ermağan (Ed.), Dünya Siyasetinde Afrika 4 (ss.249-270). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Daban, C. (2021). 21. Yüzyılda Türkiye’nin Afrika Ülkeleri ile Siyasi ve Diplomatik İlişkileri, ASBİ Abant Sosyal Bilimler Dergisi, 21(3), 925-944
• Daban, C. (2023). 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nın Afrika Kıtasına Etkileri: Berlin Afrika Konferansı Örneği, Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 13(3), 828-853, DOI: 10.18074/ckuiibfd.1273625.
• Daban, C. ve Aktaş, H. (2024) Savunma İş Birliği Kapsamında Türkiye-Somali İlişkileri: TÜRKSOM Askeri Eğitim Merkezi Örneği, İmgelem, Sayı 14, 73-100, DOI: 10.53791/imgelem.1435425
• Demircioğlu, Ö.F. (2019). Somali’nin Jeostratejik Önemi, Güngör Şahin (Ed.), Somali: Barış, İstikrar ve Kurumsallaşma, İstanbul: Milli Savunma Yayınları.
• Demirtaş, T. (2024) Türkiye’nin Afrika Boynuzu’ nda Artan Ağırlığı ve Jeopolitik Etkileri, Kriter Dergi, yıl 8, sayı 88.
• Devecioğlu, K. (2024). Türkiye ve Somali: Bölgesel Güvenlikten Ekonomik Kalkınmaya Yeni Bir İş Birliği Yaklaşımı, Ortadoğu Araştırmaları Merkezi (ORSAM), Analiz 317.
• Engin, B. (2013). Türkiye’nin Afrika Politikası Bağlamında Somali ile İlişkiler ve İlişkilerin Olay Veri Yöntemiyle Analizi (Yüksek Lisans Tezi), T.C. Çanakkale On sekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çanakkale.
• Hazar, Numan (2016). Türkiye-Afrika İlişkileri, 3.Baskı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kadıoğlu, M. ve Tutar, N. (2019) Türkiye’nin Kendine Has Yumuşak Güç Yönetimi Olarak Sağlık Yardımlarının Değerlendirilmesi, Anasay, 2019, Sayı 8, 163-172
• Korkmaz, S. (2022). Bir Yumuşak Güç Unsuru Olarak YTB: Türkiue Mezunu Üst Düzey Bürokratlar, Tetkik 2, Eylül, 319- 335. https://doi.org/10.55709/tetkikdergisi.2022.2.60
• Oruç, A. (2022). Türkiye’nin Afrika Stratejisinin Dış Ekonomik İlişkiler Bağlamında Değerlendirilmesi ve Öneriler, (Uzmanlık Tezi), Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı, Yayın No: 0022.
• Sıradağ, A. (2022) Turkey’s Growing Role as a Security Actor in Somalia: Dynamics and Motivations, Journal of Academic Inquires,17(2).
• Sucuoğlu, G. ve Stearns, J. (2016) Taking Stock of Turkey’s Engagement In Somalia: Nest Indicators, South African Institute of International Affairs, 29-41.
• Şahin, G. (2021) Türkiye-Somali İlişkileri, İsmail Ermağan, Elem Eyice Tepeciklioğlu (Ed.), Dünya Siyasetinde Afrika 7: Türkiye’nin Afrika Ülkeleri ile İlişkileri: Süreç-Kısıtlar-Olası Çözümler içinde (283-308), 1. Basım, Ankara: Atlas Akademik Basım Yayın Dağıtım.
• Tanchum, M. (2019). Turkey’s String of Pearls: Turkey’s Overseas Naval Installations Reconfigure the Security Architecture of Mediterranean-Red Sea Corridor, Austria Institut Für Europa- Und Sicherheitspolitik (AIES), Fokus 4/2019.
• Taştan, S. (2022) Türkiye’nin Afrika’daki Söylem ve Eylem Etkinliği: Türkiye’nin Afrika Açılımının Ekonomik ve Ticari Analizi, AUSBN, 5(10): 115-132.
• Tepeciklioğlu, E. E. (2019) Türk Dış Politikasında Afrika: Temel Dinamikler, Fırsatlar ve Engeller, 1.Basım, Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık Eğitim Danışmanlık.
• Trimmer, L.M. (2015). 2015 Minerals Yearbook Somalia (Advance Release), USGS, 38.1-38.3
• Yalçın, M. (2016) Türkiye Somali İlişkilerinde El-Şebab Örgütünün Etkisi, Barış Araştırmaları ve Çatışma Çözümleri Dergisi, 4(2).
• Web Siteleri:
• Anadolu Ajansı. (2024) Türkiye’nin Afrika’da etkisi artıyor. https://www.aa.com.tr/tr/gundem/turkiyenin-afrikada-etkisi-artiyor/2398371 (Erişim Tarihi: 20.08.2024)
• Adeoye A., Samson A. ve Bhandari A. (2024, 27 Ağustos) Turkey’s expanding leverage in Africa. https://www.ft.com/content/6149698f-8192-425e-a6bc-07d1677b6029, (Erişim Tarihi: 30.08.2024)
• Agbetiloye, A. (2024, 10 Eylül) Turkey plans to build a missle and space rocket test site in the Horn of Africa, Business Insider Africa, https://africa.businessinsider.com/local/markets/turkey-plans-to-build-a-missile-and-space-rocket-test-site-in-the-horn-of-africa/7hrlflw, (Erişim Tarihi: 20.11.2024)
• Aktaş, Tufan (2020, 8 Ekim). Somali, Mogadişu Limanı için Türk Şirketle 14 yıllık imtiyaz anlaşmasına imza attı. https://www.aa.com.tr/tr/ekonomi/somali-mogadisu-limani-icin-turk-sirketle-14-yillik-imtiyaz-anlasmasina-imza-atti-/2000236 (Erişim Tarihi: 27.05.2024).
• Ankara Ticaret Odası (t.y.). Somali Cumhuriyeti. https://www.atonet.org.tr/Uploads/Birimler/Internet/Alt%20Tanıtım/2020-08-20-Ülke%20Raporları/Somali.pdf (Erişim Tarihi 26.05.2024)
• Ardemagni, E. (2020, 30 Ocak). NATO Defense College Foundation (2020) UAE and Turkey Rivals Again In Aden. https://www.natofoundation.org/gulf/gulf-january-2020/ (Erişim Tarihi: 27.05.2024).
• BBC News (2024) Türkiye’nin Afrika ile artan enerji işbirliğinde hangi ülkeler öne çıkıyor? https://www.bbc.com/turkce/articles/cm20eerz2ggo , (Erişim Tarihi: 20.11.2024)
• BBC (2024) Türkiye ve Somali Arasında İmzalanan Güvenlik Anlaşması Neden Tartışma Yarattı? https://www.bbc.com/turkce/articles/czk5zx9474eo (Erişim Tarihi: 27.05.2024).
• Cumhuriyet (2024). Türkiye ve Somali Arasında İmzalanan Güvenlik Anlaşması Neden Tartışma Yarattı? https://www.cumhuriyet.com.tr/turkiye/turkiye-ve-somali-arasinda-imzalanan-guvenlik-anlasmasi-neden-tartisma-2178780 (Erişim Tarihi 27.05.2024)
• Demirci, Z. (2019, 26 Nisan) Turkey Denies Suakin Pact Ends with Sudan, https://www.aa.com.tr/en/africa/turkey-denies-suakin-pact-ends-with-sudan/1463560. (Erişim Tarihi: 26.08.2024)
• Farhat, B. (2024, 10 Eylül) Turkey seeks to set up space rocket launchpad in Somalia, Al Monitor, https://www.al-monitor.com/originals/2024/09/turkey-seeks-set-space-rocket-launchpad-somalia, (Erişim Tarihi: 20.11.2024)
• Göksedef, E. (2020, 22 Ocak). Somali’de Petrol Rezervi Ne Kadar? Erdoğan’ın “Teklif geldi” Açıklamasına Somali Petrol Bakanı Ne Diyor? https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-51210933 (Erişim Tarihi: 24.05.2024).
• Hacaoglu, S. (Eylül 10, 2024) BNN Bloomberg, https://www.bnnbloomberg.ca/business/company-news/2024/09/10/turkey-wants-to-build-a-spacecraft-launchpad-in-somalia/ , (Erişim Tarihi: 23.11.2024)
• Independent (2024) Afrika Boynuzu’ndaki Türk Varlığı Kahire-Ankara İlişkilerinin Gelişmesine Engel Olur Mu? https://www.indyturk.com/node/701816/dünya/afrika-boynuzu’ndaki-türk-varlığı-kahire-ankara-ilişkilerinin-gelişmesine-engel (Erişim Tarihi: 21.05.2024).
• International Trade Administration (2024, 22 Ocak). Market Opportunities, https://www.trade.gov/country-commercial-guides/somalia-market-opportunities. (Erişim Tarihi: 25.08.2024)
• Middle East Monitor (2024) Turkiye seeks to establish Somalia space center for rocket launches and missile tests, https://www.middleeastmonitor.com/20240911-turkiye-seeks-to-establish-somalia-space-centre-for-rocket-launches-and-missile-tests/, (Erişim Tarihi: 20.11.2024)
• M5 Dergi (2021). Türkiye- Somali İlişkilerinde Yeni Dönem, Somali Neden Çok Önemli? https://m5dergi.com/one-cikan/turkiye-somali-iliskilerinde-yeni-donem-somali-neden-cok-onemli/ (Erişim Tarihi: 20.05.2024).
• Nye, J.S. (2023). Soft power and great-power competition: Shifting sands in the balance of power between the United States and China. China and Globalization Series. Springer Nature Singapore.
• Kalmoy, A.D. (2024, 18 Temmuz) Battling al-Shahab: A renewed Somali-Turkish alliance, Daily Sabah, https://www.dailysabah.com/opinion/op-ed/battling-al-shabab-a-renewed-somali-turkish-alliance (Erişim Tarihi: 20.11.2024)
• Kucukgocmen, A. ve Abdelaziz K. (2017, 26 Aralık). Turkey to restore Sudanese Red Sea Port and Build Naval Dock https://www.reuters.com/article/world/turkey-to-restore-sudanese-red-sea-port-and-build-naval-dock-idUSKBN1EK0Z1/ (Erişim Tarihi: 20.08.2024)
• Sezer, K. (2019, 15 Nisan). Ankara Gözünü Ayırmasın. https://www.yenisafak.com/gundem/ankara-gozunu-ayirmasin-3466630 , (Erişim Tarihi: 27.05.2024)
• Söğütlü, G. (2024, 11 Mart) Türkiye ve Somali Arasında Derinleşen Stratejik İş Birliği Neleri Kapsıyor? https://turkiyearastirmalari.org/2024/03/11/fokus/fokus-turkiye-ve-somali-arasinda-derinlesen-stratejik-is-birligi-neleri-kapsiyor/ (Erişim Tarihi: 24.05.2024).
• Steenkamp, N. (2023, 1 Mayıs) The Mysterious Horn of Africa: Somalia, Somaliland and Puntland, https://www.africanmining.co.za/2023/05/01/the-mysterious-horn-of-africa-somalia-somaliland-and-puntland/. (Erişim Tarihi: 25.08.2024)
• STM (2023). Milgem Projesi. https://www.stm.com.tr/tr/cozumlerimiz/deniz-projeleri/milgem-projesi , (Erişim Tarihi: 28.05.2024)
• T.C. Dışişleri Bakanlığı (2022). Türkiye-Somali Siyasi İlişkileri. https://www.mfa.gov.tr/turkiye-somali-siyasi-iliskileri.tr.mfa (Erişim Tarihi 25.05.2024)
• T.C. Ticaret Bakanlığı (2023). Somali Ülke Profili, https://ticaret.gov.tr/data/5b885d7baf23be7c5c10c692/Somali%20%c3%9clke%20Profili%202023.pdf (Erişim Tarihi:24.05.2024)
• TCCB (2022) Son 10 yılda Somali’ye Yaptığımı Yardımların Tutarı Bir Milyar Doları Aştı.
• https://www.tccb.gov.tr/haberler/410/138669/-son-10-yilda-somali-ye-yaptigimiz-yardimlarin-tutari-bir-milyar-dolari-asti- (Erişim Tarihi: 10.05.2024)
• TCCB, Türkiye-Afrika Ortaklık Zirvesi, https://www.tccb.gov.tr/ozeldosyalar/turkiye-afrika/zirve/. (Erişim Tarihi 26.08.2024)
• TRT Haber (2011) Açlık Son 20 Yıldır Afrika’nın Kaderi Oldu. https://www.trthaber.com/haber/dunya/aclik-son-20-yildir-afrikanin-kaderi-oldu-6056.html (Erişim Tarihi: 10.05.2024)
• TRT Haber (2021). Ülke Profili: Somali. https://www.trthaber.com/haber/dunya/ulke-profili-somali-580003.html (Erişim Tarihi: 26.05.2024).
• TRT Haber (2024) Türkiye-Somali İlişkilerinde Yeni Dönem. https://www.trthaber.com/haber/dunya/turkiye-somali-iliskilerinde-yeni-donem-841042.html (Erişim Tarihi: 20.05.2024)
• TİKA (2019) 2018 Kalkınma Raporu, https://www.tika.gov.tr/wp-content/uploads/sayfa/publication/2019/TurkiyeKalkinma2019Web.pdf. (Erişim Tarihi: 26.08.2024)
• TİKA (2022) 2021 Kalkınma Raporu https://tika.gov.tr/wp-content/uploads/2022/TurkiyeKalkinma2021Veriler.pdf. (Erişim Tarihi: 26.08.2024)
• TİKA (2024) 2022 Kalkınma Raporu. https://tika.gov.tr/wp-content/uploads/2024/08/Turkiye-Kalkinma-Yardimlari-Raporu-2022.pdf (Erişim Tarihi: 28.08.2024)
• Turkiye Today (2024) Türkiye to build space launch facility in Somalia, President Erdogan confirms, https://www.turkiyetoday.com/turkiye/turkiye-to-build-space-launch-facility-in-somalia-president-erdogan-confirms-82761/ (Erişim Tarihi: 23.11.2024)
• Wafula, I. (2024, 10 Mayıs) Somali, Türkiye İçin Neden Stratejik Önemde Bir Ülke? https://www.bbc.com/turkce/articles/cn0v9nv54xpo (Erişim Tarihi: 26.05.2024).
• Whipple Library. Britain in Egypt, https://www.whipplelib.hps.cam.ac.uk/special/exhibitions-and-displays/conflicting-chronologies/britain-egypt#:~:text=The%20British%20military%20occupied%20Egypt,until%20the%20First%20World%20War. (Erişim Tarihi: 26.08.2024)
• Şekil 1. (2019). Afrika Boynuzu ve Jeostratejik Önemi, Ö.F. Demircioğlu, Güngör Şahin (Ed.), Somali: Barış, İstikrar ve Kurumsallaşma, Ankara: Milli Savunma Üniversitesi Yayınları.