TÜRKİYE’DE VERGİ HARCAMALARININ ETKİNLİĞİ: OECD ÜLKELERI İLE KARŞILAŞTIRMALI BİR ANALİZ

Yıl 2024, Cilt: 13 Sayı: 3, 266 - 285, 31.12.2024

Abidin Öncel , Melike Nur Demirel

Öz

Kamu harcamalarının bir alternatifi olarak görülen vergi harcamaları, birtakım ekonomik ve sosyal amaçlara ulaşmak için kullanılmaktadır. Ancak vergi harcamaları, kamu bütçesinde gider olarak kaydedilmediği için şeffaflık endişelerini beraberinde getirmekte ve etkin bir şekilde kullanılmadığı taktirde kamu harcamalarının kontrolden çıkmasına ve kamu gelirlerinin aşınmasına neden olabilmektedir. Dolayısıyla vergi harcamalarının etkin kullanımı ülkeler için özel bir öneme sahiptir. Bu çalışmada oran analizi ile Türkiye’de vergi harcamalarına ilişkin veriler OECD ülkeleri ortalamaları ile karşılaştırılarak Türkiye’nin durumu analiz edilmeye çalışılmıştır. Çalışmanın sonuçlarına göre, Türkiye’de vergi harcamalarının GSYH’ya oranlarının daha düşük olduğu tespit edilmiştir. Çalışmada ayrıca Türkiye’de toplam vergi harcamaları içerisinde gelir üzerinden alınan vergi harcamaları oranının genel olarak daha düşük, harcamalar üzerinden alınan vergi harcamaları oranının ise genel olarak daha yüksek olduğu bulunmuştur. Son olarak toplam vergi harcamalarının hanehalkına ve işletmelere atfedilen paylarından hareketle OECD ülkeleri ortalamalarının altında seyretmekle birlikte Türkiye’de hanehalkına atfedilen vergi harcamalarının daha yüksek gerçekleştiği ve dolayısıyla vergi harcamalarının sosyal yönünün daha fazla ön plana çıktığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

vergi harcamaları, vergilemede etkinlik, Türk vergi sistemi

Kaynakça

• Amendola, M. (2023). Input additionality of R&D tax reliefs: results from a panel LP-IV approach. Economics of Innovation and New Technology, 1-18.
• Barrios, S., Figari, F., Gandullia, L. and Riscado, S. (2016), The fiscal and equity impact of tax expenditures in the EU; JRC Working Papers on Taxation and Structural Reforms No 1/2016, European Commission, Joint Research Centre, Seville.
• Beznoska, M., von Haldenwang, C., & Schüler, R. M. (2023). Tax expenditures in OECD countries: Findings from the Global Tax Expenditures Database (IDOS Discussion Paper 7/2023). Bonn: German Institute of Development and Sustainability (IDOS). https://doi.org/10.23661/idp7.2023.
• Birinci, N. (2023), “Türkiye'de ve OECD Ülkelerinde Vergi Harcamalarının Analizi ve Amaçları Açısından Değerlendirilmesi”, Maliye Dergisi, Temmuz-Aralık 2023, Sayı: 185, 125-153.
• Bogacheva O., Fokina T. (2017), Tax Expenditures Management in OECD Countries. World Eсonomy and International Relations, 61(4), 26-36. https://doi.org/10.20542/0131-2227-2017-61-4-26-36
• Bratić, V. (2006). Tax Expenditures: a Theoretical Review. Financial Theory and Practice, 30(2), 113-127.
• Brixi, H. P., & Swift, Z. L. (2004). Tax Expenditures--shedding Light on Government Spending Through the Tax System. World Bank Publications.
• Burman, L. E. (2003). Is the Tax Expenditure Concept Still Relevant? National tax journal, 56(3), 613-627.
• Bykov, S. S., & Zimmermann, H. (2018). Tax Expenditure as a Problem in Intergovernmental Relations. Journal of Tax Reform. 4(1), 27-44.
• Dio, A. (2015). Tax Expenditure Reporting as a Tool for Budget Transparency: Bangladesh Context (August 31, 2015). Available at SSRN: https://ssrn.com/abstract=2832899 or http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.2832899.
• Doğanalp, N. (2020). Vergi Harcamalarının Ekonomik Açıdan Değerlendirilmesi: Türkiye Örneği. Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi, (18), 201-205.
• Dziemianowicz, R. I. (2012). Impact Of Tax Expenditures On Budget Revenues In Poland. Hradec Economic Days, 37.
• Eriçok, R. E. (2019). Türkiye’de Vergi Harcamalarının Gelişimi: 2015-2021. İstanbul İktisat Dergisi, 69(2), 321-355. https://doi.org/10.26650/ISTJECON2019-0012
• HMB (Hazine ve Maliye Bakanlığı). (2024) Kesin Hesap Kanunları. https://muhasebat.hmb.gov.tr/merkezi-yonetim-kesin-hesap-kanunlari, Erişim Tarihi: 16.05.2024.
• Kapucu, R., & Aytaç, D. (2023). Vergi Harcamaları ve Yükselen Piyasalarda Bir Karşılaştırma; Türkiye ve Latin Amerika. Hitit Ekonomi ve Politika Dergisi, 3(2), 93-127.
• Karaş, E., & Hayrullahoğlu, B. (2021). Türkiye’de Vergi Harcamalarının İncelenmesi ve Vergilemede Adalet Açısından Değerlendirilmesi. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (44), 91-105.
• Kurt, M., & Çelikay, F. (2020). Vergi Harcamaları ile Gelir Eşitsizliği Arasındaki Nedensellik Üzerine Bir İnceleme. Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 16(2), 511-524.
• Myles, G. D., Hashimzade, N., Heady, C., Oats, L., Scharf, K., & Yousefi, H. (2014). The Definition, Measurement, and Evaluation of Tax Expenditures and Tax Reliefs. National Audit Office.
• OECD (Organisation for Economic Co-operation and Development) (2010), Tax Expenditures in OECD Countries, OECD Publishing, Paris.
• OECD (Organisation for Economic Co-operation and Development) (1996). Tax Expenditures: Recent Experiences. Development. Committee on Fiscal Affairs, OECD Publishing.
• Özcan, A. G. P. M. (2012). Gelir Vergisi Açısından Vergi Harcamalarının Analizi: Türkiye ve Bazı OECD Ülke Örnekleri, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 17(1), 341-366.
• Özdemir, D., Topçuoğlu, Ö., & Kisioglu, O. (2019). Effectiveness of Tax Expenditures in Terms of Tax Revenues: Evaluation of the 2006-2018 Period. Maliye Dergisi, Ocak-Haziran 2019, Sayı: 176, 380-405
• Redonda, A., von Haldenwang, C., & Aliu, F. (2024). Global Tax Expenditures Database (GTED) (1.2.2) [Data set]. Zenodo.. https://doi.org/10.5281/zenodo.10796848, Erişim Tarihi: 16.05.2024.
• Saraç, Ö. (2024). Mali Ayrıcalık ve Mali Ayrımcılık Üzerine Tartışmalar: Menstrual Ürünler Erdemli Mal Mıdır?. İzmir İktisat Dergisi, 39(2), 409-432. https://doi.org/10.24988/ije.1271125
• SBB (T.C. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı) (2023). 2024-2026 Orta Vadeli Program. Ankara: Strateji Bütçe Başkanlığı.https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2023/09/Orta-Vadeli-Program_2024-2026.pdf, Erişim Tarihi: 07.07.2024.
• SBB (T.C. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı) (2024a), Vergi Harcamalarının Dayanaklarına İlişkin Liste, https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2024/01/4-2024-Yili-Vergi-Harcamalari-Listesi_2024Butcesi.pdf, Erişim Tarihi: 07.07.2024.
• SBB (T.C. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı) (2024b), Strateji Bütçe Başkanlığı. Merkezi Yönetim Bütçe Kanunları. https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2024/01/1-2024-Yili-Merkezi-Yonetim-Butce-Kanunu.pdf Erişim Tarihi: 07.07.2024.
• Stebbing, A., & Spies-Butcher, B. (2010). Universal Welfare by ‘Other Means’? Social Tax Expenditures and the Australian Dual Welfare State. Journal of Social Policy, 39(4), 585-606.
• Titmuss, R. M. (2018). Essays on the Welfare State (Reissue) (1st ed.). Bristol University Press. https://doi.org/10.2307/j.ctv6zdctd
• Vartia, L. (2008). How do Taxes Affect Investment and Productivity? An Industry-Level Analysis of OECD Countries. OECD Economics Department Working Papers, No. 656, OECD Publishing, Paris, https://doi.org/10.1787/230022721067
• Wyszkowski, A. (2010). Tax Expenditures in the Tax System. The Polish Journal of Economics, 242(9), 65-82.
• Yoruldu, M. (2021). Türkiye’de Vergi Harcamalarının Vergilendirmenin Fonksiyonları Açısından Değerlendirilmesi: 2019-2023. Maliye Çalışmaları Dergisi (65), 139-150.