16. Yüzyıl Safevi Dönemi Kısas’ı Enbiyalarında Hz. Davud ve Batşeba Minyatürleri

Yıl 2025, Sayı: 8, 1 - 7, 28.03.2025

Nihat Sefa Komesli

https://doi.org/10.62425/sidd.1597242

Öz

İslamiyet’in ortaya çıkışından kısa bir süre sonra yazılmaya başlanan kısas’ı enbiya kitaplarının günümüze ulaşan en erken tarihli olanı 7. yüzyıla aittir. Hz. Adem’den Hz. Muhammed’e kadar yaşamış olan peygamberlerin hayatlarının kronolojik bir sırayla anlatıldığı bu kitaplar neredeyse tüm İslam coğrafyasında kopya edilerek kullanılmıştır. Anlatılan peygamber kıssaları içerisinde Hz. Davud’un kıssaları önemli bir yer tutmaktadır. İsrailiyat’ın İslamiyet’e yansımasının en net örneklerinden birisi olan Hz. Davud’un Batşebaya âşık olması, İslam çevrelerince tartışma konusu olmuş, hikâye İslamiyet ile bağdaşmayan bir anlatım olmasına rağmen kısas’ı enbiya kitaplarında birçok eserde anlatılmış ve nadir olarak resmedilmiştir. Günümüze ulaşan 21 adet 16. yüzyıl İran minyatürlü kısas’ı enbiya el yazmaları içerisinde tespit edilebilen Hz. Davud’un Batşebaya âşık olması minyatü üç adet olup, New York Columbia Üniversitesi Kütüphanesi ms. X892.8 Q/Q1, Sofia Nationalbibliothek OP 130 ve İstanbul Beyazıt Devlet Kütüphanesi 5275’e kayıtlı yazma eserlerde bulunmuştur. Hz. Davud’un Batşebaya aşık olma hikayesinin Tevrat ve kısas’ı enibya hikayeleri temel alınarak minyatürler konu ve kompozisyon açısından incelenmesi yöntem olarak belirlenirken Hz Davud’un Batşeba’ya aşık olması hikayesinin İslamiyet inancında peygamberlerin günahsız oluşu inanışına tezat bir anlatım olması sonuç bölümünde tartışılmıştır. Ayrıca makalede konnumuzu oluşturan minyatürlerin üslüp özelliklerinden yola çıkarak hangi tarihlerde yapıldığını tespit etmek amaçlanmışır.

Anahtar Kelimeler

minyatür, israiliyat, Hz. Davut, Batşeba, Kısas'ı Enbiya

Miniatures of Hz. Davud and Batsheba in 16. Century Safavid Period Kisas'i Enbiyas

Öz

The earliest surviving book of Qisas al-Anbiya, which began to be written shortly after the emergence of Islam, dates back to the 7th century. These books, in which the lives of the prophets who lived from Adam to Muhammad are described in chronological order, were copied and used in almost all Islamic geography. Among the stories of prophets, the parables of Prophet David occupy an important place. One of the clearest examples of the reflection of the Israelites on Islam, David's falling in love with Bathsheba, has been a subject of debate in Islamic circles, and although the story is incompatible with Islam, it has been told in many works in the books of Qisas al-Anbiya, but it is rarely illustrated. There are three miniatures of David falling in love with Bathsheba that can be identified, and among the 21 16. century Iranian miniature manuscripts that have survived to the present day, the manuscripts registered in New York Columbia University Library ms. X892.8 Q/Q1, Sofia Nationalbibliothek OP 130 and Istanbul Beyazit State Library 5275. All of the miniatures analysed in the article in terms of subject matter were painted in the 16th century Safavid period and the miniatures were analysed in terms of subject matter.

Anahtar Kelimeler

: Miniature, Israiliyat, David, Bathsheba, Qısas al Anbiya

Kaynakça

• Altıkulaç, T. (2002). Kısaî Ali b. Hamza, TDV İslam ansiklopedisi, 26, 69-70. https://islamansiklopedisi.org.tr/kisai-ali-b-hamza
• Beksaç, E. (2008). Safeviler, TDV İslam ansiklopedisi, 35, 457-459. https://islamansiklopedisi.org.tr/safeviler#2-sanat
• Binark, İ. (1978). Türklerde resim ve minyatür sanatı, Vakıflar Dergisi, 12, 271-295. https://acikerisim.fsm.edu.tr/xmlui/handle/11352/1226
• Binark, İ. (2008). Kitap süsleme; Orta Asya Türk resim ve minyatür sanatı ve tarihi gelişimi, Türk kitap medeniyeti, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş Yayınları.
• Canby, S. R. (2009). Shah’ Abbas the remakıng of Iran, The Brıtısh Museum press.
• Çağman, F. & Tanındı, Z. (1979). Topkapı Sarayı Müzesi İslam minyatürleri, tercuman sanat ve kültür yayınları.
• Demir, M. & Özafşar, M. E. (2012). Vehb b. Menebbih, TDV İslam ansiklopedisi, 42, 608-610.
• https://islamansiklopedisi.org.tr/vehb-b-munebbih
• Dieji, A. (2007). İran minyatürlerinde savaş sahneleri, (Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi), İstanbul.
• https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Harman, Ö. F. (1994). Dâvûd, TDV İslam ansiklopedisi, 9, 21-24. https://islamansiklopedisi.org.tr/davud
• İlden, S. (2012). Türk minyatür sanatının gelişiminde dinin (İslamiyetin) etkisi, Akdeniz Sanat Dergisi 5/9, 60-72. https://dergipark.org.tr/tr/pub/akdenizsanat/issue/27656/291514
• İnal, G. (1995). Türk minyatür sanatı (başlangıcından Osmanlılara kadar), Atatürk kültür merkezi yayınları.
• İşpiroğlu, M. Ş. (2005). İslam’da resim yasağı ve sonuçları, yapı kredi yayınları.
• Keskioğlu, O. (1961). İslam’da tasvir ve minyatürler, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 9/1-4, 11-24.
• https://doi.org/10.1501/ilhfak_0000001209
• Konak, R. (2013). İslam’da tasvir yasağı sorunu ve minyatür sanatı, the journal of academic social science studies, JASSS, international journal of social science, 6, 967-988. 10.9761/JASSS_537
• Komesli, N. S. (2021). New York public library spencer persian koleksiyonunda yer alan ms. 46 kayıtlı kısas›ı enbiya yazmasının minyatürlerinin incelenmesi, (Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi), Erzurum.
• https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Kuzudişli, A. (2017). İsrailiyat hadis rivayetleri arasina nasil karişti?, İsrailiyat: İsrail ve Yahudi çalışmaları dergisi, 1, 25-53. https://dergipark.org.tr/tr/pub/israiliyat/issue/35682/398370
• Mahir, B. (2012). Osmanlı minyatür sanatı, Kabalcı yayinevi.
• Mertoğlu, M. S. (2009). Sa’lebi, TDV İslam ansiklopedisi, 36, 28-29. https://islamansiklopedisi.org.tr/kisai-ali-b- hamza
• Milstein, R. et al. (1999). Stories of the prophets, Mazda publiser.
• Öz, M. (1988). Acâride, TDV İslam ansiklopedisi, 1, 318-319. https://islamansiklopedisi.org.tr/acaride
• Renda, G. (2004). Minyatür sanatında doğa çizim ve boyama teknikleri, T.C. Kültür ve Turizim Bakanlığı.
• Sever, S. (2020). Nîsâbûrî’nin (Sa’lebi) “Kısas-ı Enbiya” adlı eserindeki minyatürlerde melek figürü ve özgün tasarımlar, (sanatta yeterlik tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi), İzmir.
• https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Şahin, M. S. (2022). Kısas’ı Enbiya, TDV İslam ansiklopedisi, 25, 494-495. https://islamansiklopedisi.org.tr/kisas-i-enbiya
• Yaşaroğlu, H. (2016). İslam’da resim-heykel yasağı ve Ahmet Hamdi Akseki’nin konu hakkindaki görüşleri, Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 5/9, 82-96.
• https://dergipark.org.tr/tr/pub/gifad/issue/31343/343153
• Yılmaz, E. & Demir N. (2009). Sa’lebi’nin Kitabu ‘Ara’isi’l- Mecalis Fi Kışaşi’l Enbiya’sının Anadolu sahasında yapılmış çevirileri, journal of Turkish Studies, 2/33,357-370. http://ktp.isam.org.tr/detayilhmklzt.php? navdil=engandidno=374528andwYazarlar=osman%20adsay&midno=180491250&Dergivalkod=0988
• Yılmaz, E. vd. (2013). Kısas-ı Enbiya, Türk Dil Kurumu yayınları.
• Zehebi, M. H. (2021). Tefsir ve hadiste İsrailiyat, Ensar neşriyat.
• Kitab-ı Mukaddes, https://kutsal-kitap.net/bible/tr/index.php?mc=1&sc=280 adresinden 4 Temmuz 2024’te alınmıştır.
• Columbia Üniversitesi Nüshası Hz. Davud ve Batşeba’ya Âşık Olması Sahnesi. https://openn.library.upenn.edu/Data/0032/html/X892_8_Q1_Q.html adresinden 5 Temmuz 2024 tarihinde alınmıştır.
• Sofia Cyril and Methodius National Library’de yer alan Hz. Davud’un Batşeba’ya Âşık Olması Sahnesi. https://www.nationallibrary.bg/www/%d0%b4%d0%b8%d0%b3%d0%b8%d1%82%d0%b0%d0%bb%d0%bd%d0%b0%d0%b1%d0%b8%d0%b1%d0%bb%d0%b8%d0%be%d1%82%d0%b5%d0%ba%d0%b0/%d0%b8%d0%b7%d1%82%d0%be%d1%87%d0%bd%d0%b8%d1%80%d1%8a%d0%ba%d0%be%d0%bf%d0%b8%d1%81%d0%b8/ adresinden 7 Temmuz 2024 tarihinde alınmıştır.
• İstanbul Beyazıd Kütüphanesi’nde yer alan Hz. Davud’un Batşeba’ya Âşık Olması Sahnesi, İstanbul Beyazıt Devlet Kütüphanesi’nden alınmıştır.