“Herkesin Kutusu” Christopher Nolan Sinemasında Öznel Bilgi Meselesi

Yıl 2022, , 155 - 167, 30.09.2022

Ridade Öztürk

https://doi.org/10.31122/sinefilozofi.1066193

Öz

“Dünyayı olduğu gibi mi algılamaktayız yoksa kendi kişisel tecrübemiz dünyayı algılama biçimimiz üzerinde etkili midir” sorusu felsefi açıdan değer taşıyan bir meseledir. Epistemolojik gerekçelendirme açısından öznel tecrübenin bir bilgi türü olarak kabul edilip edilmeyeceği temel felsefi bir problemlerden birisidir. Christopher Nolan’ın yazıp yönettiği Akıl Defteri (Memento, Christopher Nolan 2000) ve Takip (Following, Christopher Nolan, 1998) filmleri öznel tecrübenin, epistemolojik açıdan dünyayı bilmesi üzerindeki ilişkiye dair bir bakış açısı sunması açısından ele alınabilir. Akıl Defteri filminde hafızası çok kısa olan ve her şeyi unutan, öznel tecrübe ile elde ettiği birikimi sürekli silinen bir karakter karışımıza çıkmaktadır. Öznel tecrübe ile karakterin kendini bilebilme imkânı da tamamen ortadan kalkmış ve Nolan’ın yorumuyla karakter kendi dışındaki dünyaya dair epistemolojik açıdan değer taşıyan hiçbir bilgiye sahip olamaz bir duruma gelmiştir. Takip filminde ise Nolan, bir başkasını tanımak için onun öznel tecrübesinin çok önemli olduğunu ortaya koyar. Filmdeki ana karakterler, başkalarının evlerine girerken onların hayatlarını yaşamaya ve dolayısıyla onların aslında kim olduklarını da anlamaya çalışır. Karakterler, evlerine girdikleri kişilerin öznel tecrübelerinin bir ortağı olabilmek için bu kişilerin herkesten sakladıkları ve bu türde tecrübeleri sembolize eden eşyalara, ulaşmaya çalışırlar. Bu filmde “herkesin bir kutusu” vardır şeklinde özetlenirken bu kutu Wittgenstein’ın kutudaki böcek tartışmasının ve qualia kavramının da bu tartışmanın içine alınmasına olanak sağlar. Çünkü bu kavramlar sadece öznel tecrübenin mahiyetine ilişkin bilgi vermekle kalmaz aynı zamanda bu ilişkinin epistemolojik anlamda nasıl sorgulanacağına dair yeni sorular sorulmasına da olanak sağlar. Bu çalışmada bütün bu arka plan üzerinden Nolan’ın öznel tecrübe ve dolayısıyla öznel bilgi olmadan epistemolojik bilginin mümkün olamayacağı yönündeki bakış açısı ele alınacak ve bu bakış açısının felsefi değeri tartışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Öznel Bilgi, Memento, Following, Kutudaki Böcek, Wittgenstein, Christopher Nolan

Kaynakça

• Kaynakça Atkins, K. (Ed.). (2005). Self and Subjectivity. Oxford, Victoria: Blackwell.
• Block, N. (2013). Wittgenstein and Qualia. M. Baghramian (Ed.) içinde, Reading Putnam (pp. 275-318). Oxon, New York: Routledge.
• Carr, D. (1999). The Paradox of Subjectivity: The Self in the Transcendental Tradition. New York: Oxford University Press. Davidson, D. (2001). Subjective, Intersubjectivey Objective Oxford: Clarendon Press, Oxford.
• Dennett, D. C. (1992). Quining Qualia. E. B. A. J. Marcel (Ed.) içinde, Consciousness in Contemporary Science (pp. 42–77). Oxford: Clarendon Press.
• Edition, W. (2017, July 22). The Philosophy of Christopher Nolan (Part 1). Retrieved from YouTube: https://www.youtube.com/watch?v=yCyeiGXgHig&t=137s
• Güven, D. D. (2022, Ocak 20). Zihin Felsefesi / İstanbul Üniversitesi Açık Ve Uzaktan Eğitim Fakültesi. İstanbul Üniversitesi Açık Ve Uzaktan Eğitim Fakültesi: http://auzefkitap.istanbul.edu.tr/kitap/felsefe_ao/zihinfelsefesi.pdf adresinden alındı Greco, J. (1999). Introduction: What is Epistemology? E. S. John Greco (Ed.) içinde, The Blackwell Guide to Epistemology (pp. 1-31). Oxford: Blackwell Publishing Ltd.
• Holt, M. (2007). Vertigo and the Beetle out of the Box. On the Representation of Inner Mental States. A.-T. Tymieniecka (Ed.) içinde, Phenomenology of Life - From the Animal Soul to the Human Mind: Book I. In Search of Experience (Cilt 93 , pp. 53-96). Dordrecht: Springer Science & Business Media.
• Husserl, E. (1970). The Crisis of European Sciences and Transcendental Phenomenology: An Introduction to Phenomenological Philosophy. (D. Carr, Ed., & D. Carr, Çev.) Evanston , Illinois: Northwestern University Press,.
• Jaworski, W. (2011). Philosophy of Mind; A Comprehensive Introduction. Chichester: Wiley-Blackwell.
• Lemos, N. (2007). An Introduction to the Theory of Knowledge . New York: Cambridge University Press.
• Koch, A. (2014). Visuality and Identity in Christopher Nolan's "Memento". Munich: GRIN Verlag.
• Livingston, P. M. (2004). Philosophical History and the Problem of Consciousness. Cambridge: Cambridge University Press.
• Masih, Y. (1999). A Critical History of Western Philosophy: Greek, Medieval and Moder. Delhi: Motilal Banarsidass Publ.
• Naaman-Zauderer, N. (2010). Descartes' Deontological Turn: Reason, Will, and Virtue in the Later Writings. Cambridge, New York: Cambridge University Press.
• Nolan, C. (Yöneten). (2000). Memento [Sinema Filmi].
• Phil Hutchinson, R. R. (2005). Memento: A Philosophical Investigation. J. G. Rupert Read (Dü.) içinde, Film as Philosophy; Essays in Cinema After Wittgenstein and Cavell (pp. 72-93). Chippenham, Eastbourne: Palgrave Macmillan.
• Plato. (2004). Theaetetus. (R. A. Waterfield, Çev.) New York, London: PENGUIN BOOKS.
• Platon. (2017). Phaidros. (F. Akderin, Çev.) İstanbul: Say Yayınları.
• Rescher, N. (2003). Epistemology; An Introduction to the Theory of Knowledge. Albany: State University of New York.
• Scruton, R. (2017). On Human Nature. Princeton, Oxford: Princeton University Press.
• Sluga, H. (1996). Ludwig Wittgenstein: Life and Work an Introduction. D. G. Hans Sluga (Ed.) içinde, The Cambridge Companion to Wittgenstein (pp. 1-33). Cambridge, New York, Melbourne: Cambridge University Press.
• Sobchack, V. (1992). The Address of the Eye; A Phenomenology of Film Experience . Princeton, New Jersey: Princeton University Press.
• Strazzoni, A. (2015, Nisan 17). Subjectivity and Individuality: Two Strands in Early Modern Philosophy. Society and Politics, 9(1), pp. 5-9.
• Wartenberg, T. E. (2007). Thinking on Screen; Film as Philosophy . Oxon, New York: Routledge.
• Willis, L.-P. (2017). Engaging Otherness through Following: Subjectivity and Contemporary Film Spectatorship. In T. E. Jason , & A. D. George (Eds.), The Philosophy of Christopher Nolan (pp. 191-202). Lanham, Maryland: Lexinton Books.
• Wittgenstein, L. (1922). Tractatus; Logico-Philosophicus. (C. K. Ogden, Ed.) London: Kegan Paul.
• Wittgenstein, L. (1986). Philosophical Investigations (Cilt 3). (G. E. Anscombe, Çev.) Oxford: Basil Blackwell Ltd.
• Wittgenstein, L. (2020). Felsefi Soruşturmalar (Cilt 5. basım). (H. Barışçan, Çev.) İstanbul: Metis Yayınları.