Behram Beyzayi Sinemasında Kadın: “Başu, Küçük Yabancı” Örneği

Yıl 2020, , 481 - 503, 30.06.2020

Mehmet Aytekin

https://doi.org/10.31122/sinefilozofi.632512

Öz

Devrim öncesi ve
sonrası İran’ın toplumsal dinamikleri incelendiğinde, bir geçiş sürecinin
varlığı dikkat çekmekte ve belirsizlik hâli görülmektedir. Devam eden süreçte,
bu durumunun sinemaya da yansıdığı belirginlik kazanmakta, bakışın erilliği ve
ataerkil ideolojinin sinemayı biçimlendirme çalışmaları, kadının sinemadaki
temsiline olumsuz yönde etki ettiği anlaşılmaktadır. Devrim öncesinde, temsil
sürecinde, teşhircilik ile mücadele vermek durumunda kalan kadın, devrim
sonrasında İslamlaştırma akımının etkisiyle, örtünmek zorunda bırakılmakta ve
dolayısıyla sinematik temsili olumsuz yönde etkilenmektedir.

Behram Beyzayi
sinemasında, ataerkil ideolojinin her iki dönemde de ele aldığı ana akım kadın
mitine yönelik bir karşıt okuma geliştirilmekte, hem devrim öncesinde hem de
devrim sonrasında bu okuma biçimi süreklilik kazanmaktadır. Bu iddiayı ortaya
koymak adına, Behram Beyzayi’nin Bashu,
Gharibe-ye Koochak (Başu, Küçük Yabancı - 1989) filmi örneklem olarak ele
alınmakta, feminist okuma vasıtasıyla sinematografik bir çözümleme yöntemi
benimsenmektedir. Bu bağlamda, Beyzayi’nin yarattığı karşı mitler anlatıyı
destekleyen sekanslarla somutlaştırılmakta ve süreç içerisinde feminist
eleştirel söylem analizinin teorik alt yapısından yararlanılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

İran Sineması, Behram Beyzayi, Kadın Miti, Ataerkil İdeoloji, Feminist Eleştirel Söylem Analizi

Teşekkür

Yüksek lisans tezimden dönüştürdüğüm bu makalemde, öncelikle, Prof. Dr. Emine UÇAR İLBUĞA'ya çokça teşekkür ederim. Akademik bilgi ve birikimini benimle paylaştığı ve desteğini sürdürmeye devam ettiği için ayrıca minnettarım.

Woman in Bahram Beizai’s Cinema: An Example of “Bashu, Little Stranger”

Öz

When
the social dynamics of pre-revolution and post-revolution era are examined, the
existence of transition process is remarkable and it is seen that there is an
uncertainty. In the ongoing process, this situation is reflected in the cinema,
it is understood that “male gaze” and the efforts of patriarchal ideology to
shape the cinema have a negative effect the representation of woman.
Pre-revolution era, in the process of representation, the woman who put up a
good fight against to exhibitionism, at post-revolution era was forced to veil
oneself by the effects of Islamization movement, and thus the cinematic
representation is adversely affected.

In
Bahram Beizai’s cinema, a oppostional reading is developed for the mainstream
female myth that patriarchal ideology deals with in both periods, and this form
of reading becomes continuous both pre-revolution and post-revolution era. In
order to makes the claim, Bahram Beizai’s Bashu,
Gharibe-ye Koochak (Bashu, Little
Stranger - 1989) movie is taken as a sample and cinematographic analysis method
is adopted through feminist literature. In this context, the counter-myths
created by Beizai are embodied by the sequences supporting the narrative and
the theoretical background of feminist critical discourse analysis is utilized
in the process.

Anahtar Kelimeler

Iranian Cinema, Bahram Beizai, Myth of Woman, Patriarchal Ideology, Feminist Critical Discourse Analysis

Kaynakça

• Abrahamian, E. (1993). Khomeinism: Essays on the Islamic Republic, Berkeley: University of California.
• Abrahamian, E. (2011). Modern İran Tarihi, (Çev. D. Şendil), İstanbul: İş Bankası.
• Afary, J. & Anderson, K. (2005). Foucault and the Iranian Revolution: Gender and the Seductions of Islamism. Chicago: The University of Chicago Press.
• Aghaie, K. S. (2005). “The Origins of Sunnite—Shi’ite Divide and the Emergence of the Ta’ziyeh Tradition”, TDR (1988-), 49(4), Special Issue on Ta’ziyeh: s.42-47.
• Aktaş, C. (2015). Şark’ın Şiiri: İran sineması. İstanbul: İz Yayınları.
• Amirahmadi, H. (2001). “Bunyad”, J. Esposito (ed.), The Oxford Encyclopedia of the Modern Islamic World, New York: Oxford University Press, s.234-237.
• Armstrong, K. (2006). Mitlerin Kısa Tarihi. (Çev. D. Şendil), İstanbul: Merkez Yayınları.
• Baxter, J. (2003). Positioning Gender in Discourse: A Feminist Methodology, London: Palgrave Macmillan.
• Bourdieu, P. (2015). Eril Tahakküm, (Çev. B. Yılmaz), İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
• Butler, J. (2014). Cinsiyet Belası: Feminizm ve Kimliğin Altüst Edilmesi, (Çev. B. Ertür), İstanbul: Metis.
• Campbell, J. (2013). Kahramanın Sonsuz Yolculuğu, (Çev. S. Gürses), İstanbul: Kabalcı.
• Chelkowski, P. J. (1984). “Islam in Modern Drama and Theatre”, Die Welt des Islams, 23(24), s.45-69.
• Chelkowski, P. J. (2005). “Time Out of Memory: Ta’ziyeh, the Total Drama”, TDR (1988-), 49(4), Special Issue on Ta’ziyeh: s.15-27.
• Chodorow, N. (1979). The Reproduction of Mothering: Psychoanalysis and the Sociology of Gender, London: University of California Press.
• Connell, R. W. (1998). Toplumsal Cinsiyet ve İktidar: Toplum, Kişi ve Cinsel Politika, (Çev. C. Soydemir), İstanbul: Ayrıntı.
• Dabashi, H. (2008). İran: Ketlenmiş Halk, (Çev. E. Ayhan), İstanbul: Metis.
• Dabashi, H. (2013). İran Sineması: Geçmişi, Bugünü ve Geleceği, (Çev. B. Aladağ ve B. Kovulmaz), İstanbul: Agora.
• De Lauretis, T. (1985). “Aesthetic and Feminist Theory: Rethinking Women’s Cinema”, New German Critique, 34(Winter), s.154-175.
• Dönmez-Colin, G. (2006). Kadın, İslam ve Sinema, (Çev. D. Koç), İstanbul: Agora.
• Eliade, M. (2001). Mitlerin Özellikleri, (Çev. S. Rifat), İstanbul: Om Yayınları.
• Eyvazi, M. (2011). “The Feminist Portrayal of Woman in Iranian Cinema: The Works of Bahram Bayzai and Tahmine Milani”, Offscreen, 15(10).
• Gaffary, F. (1984). “Evolution of Rituals and Theater in Iran”, Iranian Studies, 17(4), s.361-389.
• Humeyni, R. (1981). Islam and Revolution, (Çev. H. Algar), Berkeley: Mizan Press.
• Irigaray, L. (2006). Ben, Sen, Biz: Farklılık Kültürüne Doğru. (Çev. S. Büyükdüvenci ve N. Tutal), Ankara: İmge.
• Johnston, C. (1980). “The Subject of Feminist Film Theory/Practice”, Screen, 21(2), s.27-34.
• Kandiyoti, D. (2013). Cariyeler, Bacılar, Yurttaşlar: Kimlikler ve Toplumsal Dönüşümler, (Çev. A. Bora, F. Sayılan, Ş. Tekeli, H. Sayınç ve F. Özbay), İstanbul: Metis.
• Kashani-Sabet, F. (2005). “Who is Fatima?: Gender, Culture, and Representation in Islam”, Journal of Middle East Women’s Studies, 1(2), s.1-24.
• Khosrokhavar, F. & Roy, O. (2013). İran: Bir Devrimin Tükenişi. (Çev. A. Bora ve K. Şahin), İstanbul: Metis.
• Lahiji, S. (2002). “Chaste Dolls and Unchaste Dolls: Women in Iranian Cinema Since 1979”, R. Tapper (ed.), The New Iranian Cinema: Politics, Representation and Identity, New York: I. B. Tauris, s.215-226.
• Laleh, A. (2015). Modern İran Sinemasında İran Edebiyatının İzleri, İstanbul: Dört Mevsim.
• Lazar, M. M. (2007). “Performans State Fatherhood: The Remarking of Hegemony”. M. M. Lazar (ed.), Feminist Critical Discourse Analysis: Gender, Power and Ideology in Discourse, London: Palgrave Macmillan, s.139-163.
• Lévi-Strauss, C. (2013). Mit ve Anlam, (Çev. G. Y. Demir), İstanbul: İthaki.
• Mahdi, A. A. (2004). “The Iranian Women’s Movement: A Century Long Struggle”, The Muslim World, 94(4), s.427-448.
• McDowell, L. (2003). Redundant Masculinities? Employment Change and White Working Class Youth, London: Blackwell Publishing.
• Mehran, G. (1989). “Socialization of Schoolchildren in the Islamic Republic of Iran”, Iranian Studies, 22(1), s.35-50.
• Menashri, D. (2007). Post-Revolutionary Politics in Iran: religion, Society and Power, London: Routledge.
• Mernissi, F. (2014). “İslam’da Aktif Kadın Cinselliği Anlayışı”, Müslüman Toplumlarda Kadın ve Cinsellik, P. İlkkaracan (drl.), İstanbul: İletişim, s.99-113.
• Mir-Hosseini, Z. (2001). Iranian Cinema: Art, Society and the State. Middle East Research and Information Project (MERIP), (219), s.26-29.
• Moaddel, M. (1991). “Class Struggle in Post-Revolutionary Iran”. International Journal of Middle East Studies, 23(3), s.317-343.
• Moghadam, V. M. (November 16-17, 2004). “Women in the Islamic Republic of Iran: Legal Status, Social Positions, and Collective Action”, Iran After 25 Years of Revolution: A Retrospective and a Look Ahead, Washington: Woodrow Wilson International Center for Scholars, s.1-16.
• Moradiyan Rizi, N. (2015). Iranian Women, Iranian Cinema: Negotiating with Ideology and Tradition, Journal Of Religion & Film, 19(1), s.1-26.
• Moruzzi, N. C. (1999). Women’s Space/Cinema’s Space: Representations of Public and Private in Iranian Films. Middle East Report, (212), s.52-55.
• Mottahedeh, N. (2005). “Karbala Drag Kings and Queens”, TDR (1988-), 49(4), Special Issue on Ta’ziyeh, s.73-85.
• Mulvey, L. (1999). “Visual Pleasure and Narrative Cinema”, L. Braudy & M. Cohen (ed.), Film Theory and Criticism: Introductory Readings, New York: Oxford University Press, s.833-844.
• Naficy, H. (1985). “Iranian Writers, the Iranian Cinema, and the Case of “Dash Akol””, Iranian Studies, 18(2/4), Sociology of Iranian Writer, s.231-251.
• Naficy, H. (2008). İran Sineması, G. N. Smith (ed.), Dünya Sinema Tarihi, İstanbul: Kabalcı, s.766-772.
• Naficy, H. (2011). A Social History of Iranian Cinema, Volume 2: The Industrializing Years, 1941-1978, London: Duke University Press.
• Naficy, H. (2012a). A Social of Iranian Cinema, Volume 3: The Islamicate Period, 1978-1984, London: Duke University Press.
• Naficy, H. (2012b). A Social History of Iranian Cinema, Volume 4: The Globalizing Era, 1984-2010, London: Duke University Press.
• Paivandi, S. (2012). The Future of Iran: Educational Reform. London: Legatum Institute.
• Pour, M. S. (2007). Tarihsel Gelişimin Işığında İran Sineması, İstanbul: Es Yayınları.
• Rahimieh, N. (2002). “Marking Gender and Difference in the Myth of the Nation: Bashu, A Post-Revolutionary Iranian Film”, R. Tapper (ed.), The New Iranian Cinema: Politics, Representation and Identity, New York: I. B. Tauris, s.238-253.
• Roudi-Fahimi, F. (2004). “Islam and Family Planning”, Population Reference Bureau.
• Roy, O. (2005). Siyasal İslamın İflası, (Çev. R. Dolanoğlu ve R. Çakır), İstanbul: Metis.
• Saadi-Nejad, M. (2009). “Mythological Themes in Iranian Culture and Art: Traditional and Contemporary Perspectives”, Iranian Studies, 42(2), s.231-246.
• Sabbah, F. A. (1995). İslam’ın Bilinçaltında Kadın, (Çev. A. Sönmezay), İstanbul: Ayrıntı.
• Sadr, H. R. (2006). Iranian Cinema: A Political History, London: I. B. Tauris.
• Saeidi, A. A. (2004). “The Accountability of Para-Govermental Organizations (bonyads): The Case of Iranian Foundations”, Iranian Studies, 37(3), s.479-498.
• Sancar, S. (2009). Erkeklik, İmkânsız İktidar: Ailede, Piyasada ve Sokakta Erkekler, İstanbul: Metis.
• Scott, J. W. (2007). Toplumsal Cinsiyet: Faydalı Bir Tarihsel Analiz Kategorisi, (Çev. A. T. Kılıç), İstanbul: Agora.
• Shavarini, M. K. (2005). “The Feminisation of Iranian Higher Education”, International Review of Education, 51(4), s.329-347.
• Shohat, E. (1991). “Gender and Culture of Empire: Toward a Feminist Ethnography of the Cinema”, Quarterly Review of Film and Video, 13(1-3), s.45-84.
• Skopcol, T. (1982). “Rentier State and Shi’a Islam in the Iranian Revolution”, Theory and Society, 11(3), s.265-283.
• Smelik, A. (2016). Feminist Film Theory, N. A. Naples (ed.), The Wiley Blackwell Encyclopedia of Gender and Sexuality Studies, Hoboken: John Wiley & Sons, s.1-5.
• Shojaei, S. N. (2010). “Women in Politics: A Case Study of Iran”, Journal of Politics and Law, 3(2), s.257-268.
• Shorish, M. M. (1988). “The Islamic Revolution and Education in Iran”, Comparative Education Review, 32(1), s.58-75.
• Siavoshi, S. (1997). “Cultural Policies and the Islamic Republic”, International Journal Of Middle East Studies, 29(4), s.509-530.
• Şeriati, A. (1980). İslam Sosyolojisi Üzerine, (Çev. K. Can), İstanbul: Düşünce Yayınları.
• Şeriati, A. (1997). İnsanın Dört Zindanı, (Çev. H. Hatemi), İstanbul: İşaret Yayınları.
• Tapper, R. (2007). Yeni İran Sineması: Siyaset, Temsil ve Kimlik, (Çev. K. Sarısözen), İstanbul: Kapı Yayınları.
• Van Dijk, T. (2010). “Söylem ve İktidar”, A. Çavdar & A. B. Yıldırım (ed.), Nefret Suçları ve Nefret Söylemi, (Çev. P. Uygun), İstanbul: Uluslararası Hrant Dink Vakfı Yayınları, s.10-44.
• Wodak, R. (1997). “Some Important Issues in the Research of Gender and Discourse”, R. Wodak (ed.), Gender and Discourse, London: SAGE Publications, s.1-20.
• Zeydabadi-Nejad, S. (2010). The Politics of Iranian Cinema: Film and Society in the Islamic Republic, New York: Routledge.
• Zubaida, S. (2008). İslam Dünyasında Hukuk ve İktidar, (Çev. B. Koçoğlu Birinci ve H. Hacak), İstanbul: Bilgi Üniversitesi.
• http://www.iranchamber.com/history/tudeh/tudeh_party03.php (Erişim Tarihi: 11.01.2019).
• http://www.iranicaonline.org/articles/zar (Erişim Tarihi: 29. 04. 2019).