Deleuze’ün “Kadın-Oluş”, “Organsız Beden” ve “Arzulayan Makine” Kavramlarına Feminist Bir Yaklaşım: Yeşim Ustaoğlu’nun Tereddüt Filmi Üzerinden Bir Çözümleme

Yıl 2019, Özel Sayı (1) Mayıs 2019, 536 - 552, 10.05.2019

Baran Barış

https://doi.org/10.31122/sinefilozofi.515165

Öz

Deleuze’ün
“kadın-oluş”, “Organsız Beden” ve “arzulayan makine” kavramları feminist
felsefeciler tarafından yeniden ele alınmış ve Jardine, Irigaray gibi
felsefeciler, bu kavramlara eleştirel yaklaşmışlardır. Alanyazında bu
çalışmalar Deleuzyen feminizmin çıkış noktası olarak kabul edilmiştir. Jardine,
Irigaray’a da gönderimde bulunduğu çalışmalarında “Organsız Beden” kavramının,
kadın bedeninin ataerkil sistemle neredeyse benzer biçimde konumlandırılmasına
neden olduğuna dikkat çeker ve bu kavramlara ilişkin tarafsızlık,
cinsiyetsizleştirme gibi savların kadın bedeninin yeniden eril tahakküm altına
alınmasına kapı araladığını ileri sürer. Braidotti ise “kadın-oluş” kavramının
feminist kuram ve hareketin eleştirdiği eril bakışı göz ardı ettiğini savlar.
Çalışmamızda bu kuramsal temelden hareketle Yeşim Ustaoğlu’nun Tereddüt (2016) adlı filmindeki kadın
karakterlerin deneyimlerinin Deleuzyen feministler tarafından irdelenen
kavramlar çerçevesinde çözümlenmesi amaçlanmıştır. Yöntem olarak nitel
araştırma yöntemlerinden içerik çözümlemesi seçilmiştir. Ustaoğlu, kadını
cinsel nesneye indirgeyen ya da “arzulayan makine” olarak gören erkek
karakterler aracılığıyla eril bakışı ifşa ederken ataerkil normlarla kuşatılmış
bir kültürde yaşayan iki kadının deneyimlerini, yaşadığı travmaları yansıtır.
Filmin iki temel kadın karakteri psikiyatrist Şehnaz ve çocuk yaşta
evlendirilmiş Elmas, çok farklı kültürlerde yetişmiş gibi görünse de iki kadın
aynı ataerkil toplumda yaşamaktadır ve buna koşut biçimde bedenleri ve cinsellikleri
ataerkil sistem tarafından biçimlendirilmiştir. Bir kadın yönetmenin
kamerasından kadın deneyimlerinin yansıtıldığı ve eril bakışın ifşa edildiği Tereddüt filmi, Deleuzyen feministlerin
yeniden ele aldığı kavramları bir kurmaca gerçeklik üzerinden sorgulama olanağı
sağlarken söz konusu çalışmalarda sunulan eleştirilerin haklılığını da ortaya
koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Deleuze, feminizm, kadın-oluş, organsız beden, arzulayan makine

Kaynakça

• Arslan, Müjde, (2010). Yeşim Ustaoğlu Filmlerinin Auteur Kuramı Açısından İncelenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Atam, Zahit, (2010). “Yeni Sinemanın” Dört Kurucu Yönetmeni: Yeşim Ustaoğlu, Zeki Demirkubuz, Derviş Zaim, Nuri Bilge Ceylan. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Berktay, Fatmagül, (2013). “Feminist Teoride Açılımlar”, Yıldız Ecevit ve Nadide Karkıner (der.), Toplumsal Cinsiyet Çalışmaları, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, s. 2-23.
• Cıvaş, Gökçen, (2010). Yeni Politik Sinema: Yeşim Ustaoğlu Sineması Üzerine Bir İnceleme. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Maltepe Üniversitesi, İstanbul.
• Cingöz, Yonca, (2013). Feminist Felsefe ve Deleuze. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Bilgi Üniversitesi, İstanbul.
• Culler, Jonathan, (1995). Feminist Olarak Okumak, Çeviren: Suğra Öncü, İstanbul: Afa Yayınları.
• Çağlar, Asya, (2003). Yabancılaşma Teorileri Açısından Şener Şen Filmleri. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Değirmen, Fatih, (2015). Deleuze’ün Sinema Felsefesi Çerçevesinde Reha Erdem Sinemasının İncelenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Deleuze, D. ve Guattari F., (2001). Felsefe Nedir?, Çeviren: Turhan Ilgaz, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Deleuze, D. ve Guattari F., (2000). Kafka: Minör Bir Edebiyat İçin, Çeviren: Özgür Uçkan ve Işık Ergüden, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Demirbaş, Melike, (2018). Yeşim Ustaoğlu Sinemasında Yolculuk, Benlik ve Kimlik İlişkisi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Uşak Üniversitesi, Uşak.
• Duyar, Süleyman, (2017). “Hayvan-Oluş’tan Makine-Oluş’a King Kong”, SineFilozofi, 4 (2), s. 94-110.
• Erbil, Pervin, (2012). Kibele’den Pandora’ya Kadının Tarihsel Yenilgisi, Ankara: Arkadaş Yayınevi.
• Ertaylan, Arzu, (2007). 1990 Sonrası Türk Sinemasında Yabancılaşma Olgusu. (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ege Üniversitesi, İzmir.
• FilmLoverss (2016), https://www.filmloverss.com/yesim-ustaoglu-roportaji/. Erişim Tarihi: 13.01.2019. Tüm web site www.filmloverss.com
• Goodchild, Philip, (2005). Arzu Politikasına Giriş: Deleuze & Guattari, Çeviren: Rahmi Öğdül, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Güçlü, Erdal, (2013). Deleuze’ün Sinema Felsefesine Kaos-Oluş Perspektifiyle Yaklaşma Denemesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Kocaeli Üniversitesi, Kocaeli.
• Irigaray, Luce, (2006). Ben Sen Biz: Farklılık Kültürüne Doğru, Çeviren: Sabri Büyükdüvenci ve Nilgün Tutal, Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
• Irigaray, Luce, (1985). The Sex Which Is The Not One, Çeviren: Catherine Porter, New York: Cornell University Press.
• Johnston, Claire, (2008). “Karşı-Sinema Olarak Kadınların Sineması”, Burak Bakır, Yörükhan Ünal, Sali Saliji (der.), Sinema İdeoloji Politika: Sinemasal Yazılar – 1, Çeviren: Ertan Yılmaz, Ankara: Orient Yayıncılık, s. 281-293.
• Kabadayı, Lale, (2015), “Sinemada Felsefe ve Film-Felsefesi Üzerine”, Doğu Batı, 72, s. 89-116.
• Kabadayı, Lale, (2013), Film Eleştirisi: Kuramsal Çerçeve ve Sinemamızdan Örnek Çözümlemeler, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Köseoğlu, Şölen, (2013), Kültür, Mekan ve Sinema: Yeşim Ustaoğlu Filmleri. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Karadeniz Teknik Üniversitesi, Trabzon.
• Kristeva, Julia, (2014), Korkunun Güçleri: İğrençlik Üzerine Deneme, Çeviren: Nilgün Tutal, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Millett, Kate, (1975). Cinsel Politika, Çeviren: Seçkin Selvi, İstanbul: Payel Yayınevi.
• Mulvey, Laura, (2010). “Görsel Haz ve Anlatı Sineması”, Seçil Büker ve Y. Gürhan Topçu (der.), Sinema: Tarih – Kuram – Eleştiri, Çeviren: Nilgün Abisel, İstanbul: Kırmızı Kedi Yayınevi, s. 211-229.
• Özçınar, Meral, (2017). “Deleuzyen Sinema: Minör Bir Oluş Olarak Sarmaşık Filminin Rizomatik Yapısı”, SineFilozofi, 4 (2), s. 73-93.
• Öztürk, Serdar, (2017). “Sinema ve Felsefe İlişkisi Üzerine”, SineFilozofi, 3 (2), s. 177-198).
• Sauvagnargues, Anne, (2010). Deleuze ve Sanat, Çeviren: Nurten Sarıca, Ankara: De Ki.
• Savaş, Hakan, (2001). Sinema ve Varoluşçuluk. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Anadolu Üniversitesi, Eskişehir.
• Saygılıgil, Feryal, (2013). “Feminist Film Kuramı”, Zeynep Özarslan (der.), Sinema Kuramları – 2: Beyaz Perdeyi Aydınlatan Kuramlar, İstanbul: Su Yayınevi, s. 143-166.
• Serttek, Gül Esin, (2013). Deleuze’ün Sinema Felsefesinde Zaman İmgesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Toprak, Okan, (2011). Ömer Kavur Sinemasında Birey-Toplum İlişkileri Bağlamında Yabancılaşmanın Temsili. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Yeditepe Üniversitesi, İstanbul.
• Woolf, Virginia, (2010). Kendine Ait Bir Oda, Çeviren: Suğra Öncü, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Yıldız, Pınar, (2008). Yeşim Ustaoğlu Sinemasında Kimlik. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi: Ankara.
• Zero İstanbul (2016), http://www.zeroistanbul.com/insanlar/roportajlar/sinema/yesim-ustaoglu. Erişim Tarihi: 13.01.2019. Tüm web site www.zeroistanbul.com
• Zourabichvilli, François, (2011). Deleuze Sözlüğü, Çeviren: Aziz Ufuk Kılıç, İstanbul: Say Yayınları.