Sinemada Cinsiyetçi Ötekileştirmeye Ableism Penceresinden Bakmak: Zeki Demirkubuz Sinemasında Ableist Temsil

Yıl 2021, Cilt: 6 Sayı: 11 - Özel Sayı (3) 2021, 388 - 409, 09.10.2021

Elif Karakoç Şafak Levendeli

https://doi.org/10.31122/sinefilozofi.871146

Öz

Bedensel tamlık anlayışını benimseyen bir ötekileştirme formu olarak ableism, bireyleri “tam” ve “eksik” olarak iki uçta nitelendirmektedir. Tarihsel izlekte ilk olarak engelli çalışmaları terminolojisinde karşımıza çıkan ableism kavramı, ötekileştirme pratikleri bağlamında çok daha kuşatıcı bir anlam içermektedir. Erkekle özdeşleşen fallusu, tamlığın ifadesi olarak gören psikanalitik teoride, kadına “eksik” nitelendirmesi yapan anlayış ile ableismi ilişkilendirmenin mümkün olduğu düşünülmektedir. Buradan hareketle, ableismi, fallus temelli bir tamlık arayışının yansıması olarak değerlendirmek mümkündür. Erkek egemen bakışın, fallus merkezci yani fallonsentrik tutumları, birçok farklı alanda kadını, “eksik” olarak niteleyen ve bu sebeple toplumsal cinsiyetçi streotipleri yeniden üreten bir ötekileştirme biçimi olarak ableismi açığa çıkarmaktadır. Çalışmada, sinemada işlenen kadına yönelik toplumsal kabullerin, geleneksel Batı felsefesine içkin düalist düşünme biçimini ve fallus temelli tamlık arayışını sürdüren bilinçdışısal süreçlerle ilişkili olarak ableismi görünür kıldığı aktarılmaktadır. Çalışmada sözü edilen “tamlık- eksiklik” metaforu, psikanalizdeki fallus teorisi ile geleneksel Batı felsefesinin fenomenleri ışığında irdelenmiştir. Sinemada yansıtılan kadına yönelik bakışın, erkek egemen bir özelliğe sahip olduğu düşüncesinden yola çıkan bu çalışmada Zeki Demirkubuz’un Masumiyet, Kader ve Kor filmleri örneklem olarak tercih edilmiştir. Çalışma kapsamında Demirkubuz filmlerine odaklanılarak, kadının toplumsal kimliğini “eksiklik” ve erkeğinkini ise “tamlık” algısı üzerinden bina eden ve ableist tutumla işlenen düalist yapıyı fallosentrik anlayış ile birlikte anlamlandırmak amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Ableism, Fallus, Ableist ötekileştirme

Kaynakça

• Able (t.y.). Online etimology dictionary. Erişim adresi: https://www.etymonline.com/search?q=able
• Ablesim (t.y.). Online etimology dictionary. Erişim adresi: https://www.etymonline.com/search?q=ableism
• Ayan, B. (2017). Ableism in Turkey through the eyes of families with disabled children, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Bilgi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Aytekin, M. (2020). Politik kamera: rumen yeni dalga sinemasında bakışın ideolojikleşmesi ve kadın bedeninin temsili. Akdeniz Kadın Çalışmaları ve Toplumsal Cinsiyet Dergisi. 3, 30-60.
• Berktay F. (2010). Felsefeyi Öteki’ne Açmak. Erişim adresi: https://m.bianet.org/kadin/diger/120619-felsefeyi-oteki-ne-acmak
• Bezmez, D., Yardımcı, S., Şentürk, S. (eds). (2011). Sakatlık çalışmaları: Sosyal bilimlerden bakmak. İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• Bogart R. K., Dunn S. D. (2019). Ableism special issue introduction, Journal of Social Issues, 75 (3), 650- 664.
• Representation (t.y.). Cambridge Online Dictionary. Erişim adresi: https://dictionary.cambridge.org/
• Cerrahoğlu, Z. (2019). Sinemada temsil kurmak: Mustang (2015) filmi üzerine bir inceleme. Sinefilozofi Dergisi, 2019 Özel Sayı, 518- 535.
• Davis, Lennard J. (2006). Constructing normalcy: the bell curve, the novel and the ınvention of the disabled body in the nineteenth century. The Disabled Studies Reader (p: 3-16). L. J. Davis (Eds.) Londra: Routlegde.
• Erdem Kaya B. (2019). Batı metafiziğinden postmodernizme ötekinin kökleri. Konya: Eğitim Yayınevi.
• Erdem Kaya B., Karakoç E. (2019). Reklamlarda kadının ableist temsilinden dijital feminist perspektifin aktivizmine: erktolia.org örneği. Türkiye İletişim Araştırmaları Dergisi. 34, 144- 164.
• Gezgin, İ. (2012). Fallusun arkeolojisi, İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Güler, N. (2012). Zeki Demirkubuz sinemasında toplumsal cinsiyet. Sinecine 3(1), 29- 54.
• Hall, S. (1997a). The Work of Representation. Stuart Hall (Ed.), Representation: Cultural Representations and Singfying Practices içinde (s.13-74). İngiltere: Open University.
• Hıdıroğlu, K., Kotan, S. (2015). Sinemada eril söylem ve atıf yılmaz filmlerinde kadın sorunu. Atatürk İletişim Dergisi. 9, 55-76.
• Kırel, S.(2018). Kültürel çalışmalar ve sinema. İstanbul: İthaki Yayınları.
• Kumari Campbell, A. F. (2008). Exploring internalized ableism using critical race theory, Disability & Society, 23 (2), 151-162.
• Kumari Campbell, A. F. (2009). Contours of ableism. London: Palgrave Macmillan.
• Lacan, J. (2013). Fallusun anlamı. S. M. Tura (Çev.). İstanbul: Altı Kırkbeş.
• Llyod G. (1989). The man of reason: “Male” and “female” in western philosophy. Minneapolis: University of Minnesota Press.
• Mulvey, L. (2019). Sinema: Tarih-Kuram Eleştiri. S. Büker, G. Topçu (Ed.), İstanbul: İthaki Yayınları.
• Özen, Z. (2014). Bir anlatı olanağı olarak fallus. Kaos GL Dergisi, (136). Erişim adresi: http://kaosgl.org/ sayfa.php?id=17187
• Sağlamcı. (t.y.). Türk Dil Kurumu Güncel Türkçe Sözlük. Erişim adresi: https://sozluk.gov.tr/
• Şimga, H. (2018). Unes femmes: Kristeva, psikanaliz ve kadın, Z. Direk (Der.), Cinsiyetli olmak sosyal bilimlere feminist bakışlar içinde (s. 51- 66). İstanbul: Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık.
• Tura, M. S. (2016). Freud’dan Lacan’a psikanaliz. İstanbul: Kanat Kitap.
• Temsil (t.y.). Türk Dil Kurumu içinde 23.12.2020 tarihinde www.tdk.gov.tr adresinden edinilmiştir.
• Ünal B. (2018). The development of disability pride through challenging internalized idealist and ableist norms in Turkish society: A grounded theory study, Orta Doğu Teknik Üniversitesi (Doktora Tezi). Erişim adresi: http://etd.lib.metu.edu.tr/upload/12621899/index.pdf
• Wolbring, G. (2008). The politics of ableism. Society for International Development, 51(2), 252 – 258.
• Yıldırım, A., Şimşek, H. (2016). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yılmaz, E. (2017). Engelli kardeşlerim, bir sağlamcılık izdüşümü, Eşit, Erişilebilir, Engelsiz Hayat Dergisi, 46. Erişim adresi: https://eeeh.engelsizerisim.com/yazi/58/engelli_kardeslerim_bir_saglamcilik_izdusumu
• Zengin B. (2015). Ataerkil sistemin yapısökümü olarak Meltem Arıkan’ın “Yeter Tenimi Acıtmayın” başlıklı romanı. G. Ağrıdağ (Ed.). Türkiye’de ve dünyada kadın araştırmaları. Adana: Çukurova Üniversitesi Basımevi.