Kriz ve Fırsat Arasındaki İnce Çizgi: Nietzsche’nin Üstinsan Düşüncesi Bağlamında Tayfun Pirselimoğlu’nun Yol Kenarı Filmi

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: 13, 126 - 141, 28.06.2022

Ulaş Işıklar

https://doi.org/10.31122/sinefilozofi.949117

Öz

Bireyin yaşamla ve dünyayla kurduğu etkileşimlerin problematik bir neticesi şeklinde tanımlanabilecek nihilizm, anlam ve değer yokluğunun yarattığı kriz konumuna işaret eden bir olgudur. Bu olgunun imlediği olumsuz paradigmayı kuramındaki eleştirel yaklaşımın temeline oturtan Nietzsche’ye göre, değerden ve anlamdan uzaklaşmış insanın kendini aşarak yeni bir bilinç ve ahlak düzeyine varması, ancak ve ancak söz konusu krizin önce tecrübe edilip sonra da fırsata çevrilmesiyle mümkündür. Bunu başarabilecek tek bireylik hali ise, krizi bir olanağa dönüştürüp yepyeni değerler sisteminin oluşturduğu bir ahlak ortaya çıkarabilecek iradeye sahip üstinsandır. Bununla birlikte, nihilizmi sadece 19. yüzyılın değil, gelecek yüzyılların da sorunu olarak gören Nietzsche için bu, insana dair varoluşsal bir durum olması bakımından evrensel düzeyde yaygın bir görüngüdür. Dolayısıyla nihilizm, bireysel olduğu kadar; toplumsal, politik, ahlaki veçhelere de bürünebilen 20. ve 21. yüzyılların en karmaşık problemlerinden birisidir.
Bu doğrultuda, tüm toplumların gündelik yaşamında ortaya çıkabilen nihilizmin çeşitli izdüşümlerine, pek çok sanat yapıtında rastlanır. Özellikle edebiyat ve sinemada üretilen birçok eserde, bu çerçevede yorumlanabilecek birey temsilleri gözlemlenebilir. Bu temsillerin kendini gösterdiği yerlerden biri de, Türkiye’de 1990’ların ortalarında ortaya çıkan Yeni Türk Sineması’na dâhil bazı filmlerdir. Auteur yönetmenlerin çektiği bu filmlerde, varoluşsal problemlerden mustarip karakter temsilleri aracılığıyla bireyin anlam sorunu ele alınır.
Söz konusu yönetmenlerden birisi olan Tayfun Pirselimoğlu’nun Yol Kenarı adlı yapıtında da, bu eğilim açık biçimde görülür. Filmdeki birey temsillerini Nietzscheci nihilizm kuramı bağlamında analiz etmeye odaklanacak bu çalışma, ayrıca, anlatı yapısında üstinsan kavramının bir olasılık olarak ortaya çıkışını irdeleyecektir. Böylece, Türk Sineması’ndaki bir örnek üzerinden sinema-felsefe ilişkisine dair niteliksel okumalar ortaya konurken, aynı zamanda, Türkiye toplumundaki bireyin sanatsal ve felsefi kavranışına yönelik yorumlamalar da mümkün hale gelecektir

Anahtar Kelimeler

Nietzscheci üstinsan düşüncesi, Nihilizm, Yeni Türk Sineması, Auteur sinema, Tayfun Pirselimoğlu Sineması

Kaynakça

• ARSLAN, Mizgin Müjde, Yeşim Ustaoğlu, İstanbul, Agora Kitaplığı, 2010.
• ATAM, Zahit, Yakın Plan Yeni Türkiye Sineması, İstanbul, Cadde Yayınları, 2011.
• CEVİZCİ, Ahmet, Felsefe Sözlüğü, İstanbul, Say Yayınları, 2014.
• COPLESTON, F., Nihilizm ve Materyalizm, Çev. Deniz Canefe, İstanbul, İdea Yayınevi, 1998.
• ÇAPAN, Sungu, “Fransız Yeni Dalgası”, Ve Sinema, Sayı 3, İstanbul, Hil Yayın, 1986, ss. 24–57.
• DELEUZE, Gilles, Nietzsche ve Felsefe, Çev. Ferhat Taylan, İstanbul, Norgunk Yayıncılık, 2010.
• DELEUZE, Gilles, Zaman-İmge, Çev. Burcu Yalım & Emre Koyuncu, İstanbul, Norgunk Yayınları, 2021.
• GIDDENS, A., Modernliğin Sonuçları, Çev. Ersin Kuşdil, İstanbul, Ayrıntı Yayınları, 2014.
• KOVÁCS, András Bálint, Modernizmi Seyretmek, Çev. Ertan Yılmaz, Ankara, De Ki Yayınları, 2010.
• MEGILL, Allan, Aşırılığın Peygamberleri, Çev. Tuncay Birkan, Ankara, Ayraç Yayınları, 2008.
• NIETZSCHE, F., “Defterlerden”, Nietzsche: Kayıp Bir Kıta, Çev. Oruç Aruoba, Cogito, Sayı:25, İstanbul, YKY, Kış 2001, ss. 174–206.
• NIETZSCHE, F., Böyle Buyurdu Zerdüşt, Çev. A. Turan Oflazoğlu, İstanbul, Cem Yayınevi, 2010a.
• NIETZSCHE, F., Güç İstenci, Çev. Nilüfer Epçeli, İstanbul, Say Yayınları, 2010b.
• NIETZSCHE, F., Tragedyanın Doğuşu, Çev. Mustafa Tüzel, İstanbul, T. İş Bankası Yayınları, 2011.
• ORR, John, Sinema ve Modernlik, Çev. Ayşegül Bahçıvan, Ankara, Ark Yayın, 1997.
• ÖZLEM, Doğan, Nietzsche Üzerine Felsefe Tartışmaları, İstanbul, Panorama Yayınları, 1993.
• ÖZTÜRK, Serdar, Sinefilozofi: Kurosawa’nın Düşler’inde Sinefilozofik Bir Yolculuk, Ankara, Heretik Yayınları, 2016.
• ÖZTÜRK, Serdar, Sinema Felsefesine Giriş, Ankara, Ütopya Yayınları, 2018.
• PEARSON, Keith Ansell, Kusursuz Nihilist, Çev. Cem Soydemir, İstanbul, Ayrıntı Yayınları, 1998.
• RAUSCHNING, Hermann, The Revolution of Nihilism: Warning to the West, Trans. E. W. Dickes, New York, Alliance Book Corporation, 1939.
• ROSE, Eugene (Fr. Seraphim), Nihilism: The Root of the Revolution of the Modern Age, Alaska, St. Herman of Alaska Brotherhood, USA, 2001.
• WOOD, Robin, Hitchcock Sineması, Çev. Ertan Yılmaz, İstanbul, Kabalcı Yayınevi, 2004.
• YÜCEL, Fırat, “Tayfun Pirselimoğlu’yla ‘Ben O Değilim’ Üzerine”, Altyazı Dergisi, 25.09.2014, http://www.altyazi.net/soylesiler/tayfun-pirselimogluyla-ben-o-degilim-uzerine/, Erişim Tarihi: 10.10.2014.