The aim of this study is to classify self-reported risk levels associated with social media use in a reliable and transparent manner. To this end, a five-level risk classification was evaluated through the integration of psychometric indicators, machine learning (ML)–based classification, and explainable artificial intelligence (XAI) approaches. The analysis is based on Likert-type items scaled between 1 and 5 (1 = lowest, 5 = highest). Within the framework of exploratory factor analysis (EFA), the results of the Kaiser–Meyer–Olkin (KMO = 0.862), Bartlett’s test of sphericity (P<0.001), Cronbach’s alpha (α = 0.863), and the eigenvalue ratio (EV₁/EV₂ = 3.71) indicated that the scale is unidimensional and internally consistent. A Random Forest (RF) model was applied for multiclass prediction, and its probability estimates were calibrated using isotonic regression. Validation results yielded ROC-AUC = 0.959, PR-AUC = 0.868, Brier = 0.255, and LogLoss = 0.362. For explainability, SHAP (Shapley Additive Explanations) analysis combined with a five-fold out-of-fold (OOF) summary and beeswarm visualizations was used to examine each item’s contribution to classification. Items 38, 24, 27, and 25 demonstrated the highest discriminative power. The sample’s risk distribution (classes 1–5) was 8.2%, 42.3%, 36.1%, 13.4%, and 0.0%, respectively, with medium + high risk accounting for approximately 49.5%. Within these groups, gender distribution was balanced, education was predominantly associate or undergraduate level, and the 20–30 age range was dominant. Overall, the findings suggest that this unidimensional and internally consistent scale, coupled with a well-calibrated RF model and SHAP-based explanations, provides a robust and practical framework capable of supporting risk profiling, early screening, and targeted intervention planning in both research and applied contexts.
Social media Risk profiling Exploratory factor analysis Machine learning Explainable artificial intelligence
Bu çalışmanın amacı, sosyal medya kullanımına ilişkin öz-bildirimlere dayalı risk düzeylerini güvenilir ve şeffaf biçimde sınıflandırmaktır. Bu amaç doğrultusunda, beşli risk sınıfı; psikometrik ölçütler, makine öğrenmesi (ML) tabanlı sınıflandırma ve açıklanabilir yapay zekâ (XAI) yaklaşımlarıyla birlikte değerlendirilmiştir. Analiz, Likert türünde ve 1–5 aralığına eşlenmiş maddelere (1=en düşük–5=en yüksek) dayanmaktadır. Psikometrik incelemede keşfedici faktör analizi (EFA) kapsamında Kaiser–Meyer–Olkin (KMO)=0.862, Bartlett küresellik testi (BTS) P<0.001, Cronbach alfa (α)=0.863 ve EV1/EV2=3.71 değerleri, ölçeğin tek boyutlu ve güvenilir olduğunu göstermektedir. Rastgele Orman (RF) ile çok sınıflı tahmin yapılmış, model olasılıkları izotonik kalibrasyon ile düzeltilmiştir; doğrulamada ROC-AUC=0.959, PR-AUC=0.868, Brier=0.255 ve LogLoss=0.362 elde edilmiştir. Açıklanabilirlik için Shapley Katkı Açıklamaları (SHAP) ve 5 kat dış-örnek (OOF) özet ile beeswarm yöntemleri kullanılarak maddelerin sınıflandırmaya katkıları incelenmiş; 38, 24, 27 ve 25 numaralı maddeler en yüksek ayrım gücünü göstermiştir. Örneklemde risk dağılımı (1–5) sırasıyla %8.2, %42.3, %36.1, %13.4, %0.0 olup orta+yüksek risk yaklaşık %49.5’tir. Bu iki grupta cinsiyet dengelidir, eğitim çoğunlukla ön lisans/lisans düzeyindedir ve 20–30 yaş aralığı baskındır. Bulgular, tek boyutlu ve iç tutarlılığı yüksek ölçeğin, iyi kalibre RF modeli ve SHAP tabanlı açıklamalarla birlikte, araştırma ve uygulamada risk profilleme, erken tarama ve hedefli müdahale planlamalarını destekleyebilecek güçlü ve uygulanabilir bir yaklaşım sunduğunu göstermektedir.
Sosyal medya Risk profilleme Keşfedici faktör analizi Makine öğrenimi Açıklanabilir yapay zekâ
Bu araştırma, Hacettepe Üniversitesi Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırma Etik Kurulu’nun 21 Ocak 2025 tarih ve E-66777842-300-00004014095 karar numaralı onayı ile yürütülmüştür. Tüm katılımcılardan araştırmaya gönüllü olarak katılım sağladıklarına ilişkin bilgilendirilmiş onam alınmıştır.
Bu çalışma için herhangi bir kurum ve/veya kuruluştan destek alınmamıştır.
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Yazılım Mühendisliği (Diğer) |
| Bölüm | Araştırma Makalesi |
| Yazarlar | |
| Gönderilme Tarihi | 9 Ekim 2025 |
| Kabul Tarihi | 2 Aralık 2025 |
| Yayımlanma Tarihi | 24 Aralık 2025 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Cilt: 10 Sayı: 2 |