Filoloji ile İnanç Arasında Bir Köprü: Tsvetan Teofanov’un Bulgaristan’da Arap Dili ve Edebiyatı Çalışmaları ve Müslümanların Dini Hayatındaki Yeri

Yıl 2025, Sayı: 3, 64 - 76, 30.12.2025

Adile Özmerdivanlı

Öz

Bu makale, Bulgaristan’daki Arap dili ve İslam araştırmalarının özgün seyrinde Prof. Dr. Tsvetan Teophanov’un entelektüel ve toplumsal önemini ele almaktadır. Onun hayatı ve eserleri, sömürgeci bağlamlardan ziyade Müslüman topluluklara yakınlık temelinde şekillenen Bulgar Oryantalizmi çerçevesinde değerlendirilerek, Balkanlardaki akademik çalışmaların Batı modellerinden nasıl farklılaştığı ortaya konmaktadır. Prof. Dr. Tsvetan Teophanov’un mirası, akademik otorite ile dini otantikliğin kesişiminde şekillenmektedir.Bağdat, Kahire, Moskova ve Oxford’da aldığı eğitim, ona hem filolojik titizlik hem de kültürlerarası duyarlılık kazandırmıştır. Böylece hem akademik hem de dini çevrelerde güvenilirlik sağlayarak iki alanda da etkili olmuştur. Başmüftülük tarafından onaylanan ve yaygınlaştırılan Bulgarca Kur’an tercümesi, özellikle Pomak Müslümanlar için, uzun yıllar süren dini kısıtlamaların ardından ulusal dilde kutsal metne doğrudan erişim sağlamış ve bir dönüm noktası olmuştur. Bunun yanında Nevevî’nin Riyâzü’s-Sâlihîn tercümesi, dini literatürün gündelik hayata taşınmasına katkı yapmıştır.Çalışmada Prof. Dr. Tsvetan Teophanov’un biyografisi, akademik yayınları ve tercüme faaliyetleri birlikte ele alınmış; onun şahsında Bulgar Oryantalizmi’nin özgün niteliği ortaya konmuştur. Bu makale, yalnızca bir biyografi çalışması değil, aynı zamanda yerel bir oryantalist geleneğin metodolojik farklılıklarını da göstermeyi amaçlamaktadır. Sonuç olarak Prof. Dr. Tsvetan Teophanov, hem seçkin bir Arap dili uzmanı hem de dindar bir Müslüman olarak ilim ile inancı nadir görülen bir biçimde sentezlemiş; Bulgar Oryantalizmi’nin yalnızca akademik bir disiplin değil, aynı zamanda Bulgaristanlı Müslümanların yaşayan dindarlığını şekillendiren toplumsal bir kaynak olduğunu göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Edebiyatı , Bulgaristan Müslümanları , Tsvetan Teofanov , Bulgar Şarkiyatçılığı

Between Philology and Faith: Professor Tsvetan Teophanov as a Bridge between Arabic Studies and the Religious Life of Bulgarian Muslims

Öz

This article examines the intellectual and social significance of Professor Tsvetan Teophanov within the distinctive trajectory of Arabic and Islamic studies in Bulgaria. His life and scholarly work are situated within the framework of Bulgarian Orientalism, which developed in close interaction with Muslim communities rather than in colonial contexts. This illustrates how Balkan scholarship diverges from Western models. At the core of Teophanov’s legacy lies the intersection of academic authority and religious authenticity. Trained in Baghdad, Cairo, Moscow, and Oxford, he combined philological rigor with cross-cultural sensitivity, which helped secure his credibility in both academic institutions and religious circles. His Bulgarian translation of the Qur’an, endorsed and disseminated by the Chief Muftiate, represented a significant achievement by granting Muslims—particularly Pomaks—direct access to scripture in their national language after decades of restrictions on religious life. His translation of al-Nawawī’s Riyāḍ al-Ṣāliḥīn further extended his influence, embedding classical Islamic texts into the everyday practices of Bulgarian Muslims. In addition to these translations, Teophanov produced academic monographs and essays that consolidated Arabic and Islamic studies at Sofia University, contributing to the institutional foundations of the field. This study argues that his oeuvre illustrates an uncommon union of scholarship and faith, demonstrating that Bulgarian Orientalism should be understood not merely as an academic discipline but as a socially embedded intellectual tradition that continues to inform both the scholarly landscape and the lived religiosity of Bulgaria’s Muslims.

Anahtar Kelimeler

Bulgarian Orientalism , Arabic Language and Literature , Bulgarian Muslims , Tsvetan Teophanov

Etik Beyan

The author declares that this study has been prepared in accordance with academic research and publication ethics. Since the article does not involve any human or animal subjects, ethical committee approval was not required.

Destekleyen Kurum

yoktur.

Kaynakça

• Ahmedov, Alper. Osmanlı Sonrası Bulgaristan’da Kur’an Çalışmaları. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Batalova, Svetlana. “Prof. dfn Tsvetan Teophanov, koito prevede Korana na bălgarski: ‘Choveshkata priroda ne se e promenila prez vekovete, osobeno slabostite i porotsite’.” Weekend (1–2 October 2022).
• Cambazov, İsmail. “Koranyt–Lyubov v syrtata.” Myusulmani 11 (November 2010): 3–4.
• Dimitrov, Strashimir. Osmanski izvori za bălgarskata istorija. Sofya: BAN, 1966.
• Eminov, Ali. Turkish and Other Muslim Minorities in Bulgaria. London: Hurst & Co., 1997.
• Evstatieva, Galina- Pavel Pavlovich (ed.). Arabskata knizhownost i Koranŭt: Izsledvaniia v chest na prof. dfn Tsvetan Teophanov, Sofya: İzdatelstvo “Iztok-Zapad”, 2023.
• Evstatiev, Simeon. “Arabic and Semitic Studies at Sofia University and the Shifting Interactions of Bulgaria with the Middle East and Islam.” Filologiya, 39 (2021): 97–100.
• Fück, Johann. Die arabischen Studien in Europe bis in den Anfang des 20. Jahrhunderts. Leipzig: Harrassowitz, 1955.
• Gylybov, Gylyb. Prinosi kăm izsledvaneto na bălgarskija narod prez osmanskoto vreme. Sofya: Nauka i izkustvo, 1972.
• Gruev, Mihail- Aleksandar Kiosev (ed.). Violence, Politics and Memory: The Communist Regime in Pirin Macedonia – the Reflections of the Contemporary and the Researcher. Sofya: St. Kliment Ohridski University Press, 2011.
• Hayredin, Ali. Prevedeniyat Koran. Sofya: Kolbis, 2023.
• İhchiev, Diamandi. Osmanoturski pravni dokumenti v Bălgariya. Sofya: BAN, 1925.
• Kimiryanov, Ivan. Fihrist na rukopisite v Sofiyskata Narodna Biblioteka. Sofya: Universitetsko Izdatelstvo, 1910.
• Litsa, Nikola. Koranyt ili Korani Kerim na Mohameda. Prevod ot angliiiskiıa prevod na George Sale. Plovdiv: Plovdiv Yayınları, 1902.
• Marx, Karl and Engels, Friedrich. Sychineniia. 23 cilt. Sofya: İzdatelstvo na Bylgarskata Komunisticheska Partiia, 1968.
• Peev, Yordan. İsliamyt: Doktrinalno edinstvo i raznolikost. Sofya: İzdatelstvo na Bylgarskata Komunisticheska Partiia, 1985.
• Peev, Yordan. Dom na islyama. Spravochnik. Sofya: Iztok–Zapad, 2022.
• Renard, İvo. “18 dekemvri mejdunaroden den na arabskiia ezik, Tsvetan Teophanov ile mülakat.” İztok-Zapad Dergisi (2007): 4–12.
• Said, Edward W. Orientalism. New York: Pantheon, 1978.
• Stoilova, Anka- Sevdiye Ali. “Sreshta s minaloto i nastoiashteto na otdel ‘Orientalski sbirki’ kym natsionalnata biblioteka ‘Sv. Sv. Kırıl i Metodii’.” Biblioteka 2 (2017): 1–10.
• Teophanov, Tsvetan. Fenomenologiyata na Proroka. Sofya: Universitetsko İzdatelstvo “Sv. Kliment Ohridski”, 2007.
• Teophanov, Tsvetan. Prevod na Sveshteniya Koran. Sofya: Tayba al-Hayriyyah, 1997.
• Teophanov, Tsvetan. “Arabistika.” Arabistika i İslamoznanie Dergisi (2001): 1–10.
• Teophanov, Tsvetan. “Ekstremnite prevŭplŭshteniia na Islama—iliuziia ili realnost.” İçinde. Terorizmăt sled Madrid 2004—novi predizvikatelstva i protivodeistviia, 221–237. Sofya: Prezident na Republika Bălgariia, 2004.
• Teophanov, Tsvetan. Gradinite na pravednitsite. Sofya: Bulgaristan Başmüftülüğü Yayınları, 2008.
• Teophanov, Tsvetan. “Hermenevtikata na Koranăt kato literaturen fenomen.” Sravnitelno ezikoznanie 26, no. 3–4 (2001): 15–29.
• Teophanov, Tsvetan. “Hristiyanskiiat i İslamskiiat fundamentalizăm.” İçinde Riskove za Bălgariia ot islamski fundamentalizăm i terorizăm, 115–134. Sofya: Bălgarska akademiia na naukite, 2005.
• Teophanov, Tsvetan. “İubilej po sluchaj 60 godishninata na Prof. Penka Samsareva.” Sypostavitelno Ezikoznanie Dergisi 25 (2000): 1–5.
• Teophanov, Tsvetan. “Iʿjāz al-Qurʾān i poeticheskijat ezik.” Sravnitelno ezikoznanie 27, no. 1–2 (2002): 45–60.
• Teophanov, Tsvetan. Politicheskiiat Islam v Blizkiia Iztok i Evroislamăt. Sofya: Bălgarska akademiia na naukite, 2005.