An Ottoman Official in Indonesia: The Life of Batavia Consul-General Mehmed Kamil Bey and His Report Dated 1897

Yıl 2020, Cilt: 1 Sayı: 2, 89 - 123, 01.11.2020

Zübeyir Tetik

Öz

Ottoman Empire, after the second half of the 19th century, Sultan Abdulhamid's II wanted to establish connections with the Muslim people in Southeast Asia region as the case in other countries within the framework of the Panislamist policy that he put into practice, and wished to make the influence of the caliphate position to be felt in the region. Accordingly, in 1882 an office of general consulate was opened in Jakarta (Batavia), the capital city of Indonesia under Dutch rule, and many Ottoman consul generals were appointed to this office. One of them was Mehmed Kamil Bey, who served as the consul general of Batavia between the years of 1897 and 1898. As the representative of the caliph in the region, he had a great reputation among the local Muslim people and he established mutual good relations with them and other foreign representatives in the region. However, he was declared a persona non grata by the Dutch authorities, who were uncomfortable with these attempts, and therefore he had to leave his post later. During his office term, Mehmed Kamil Bey prepared a report that briefly mentions the political, social, economic and religious situations of the Indonesian Islands, which were occupied by the Netherlands and established colonial rule, and he sent it to the Foreign Ministry. In this study, after briefly mentioning the opening of Batavia general consulate, information will be given about the life and official works of Mehmed Kamil Bey. In addition, by evaluating briefly the report dated 1897 that he prepared during his duty and sent it to the Ministry of Foreign Affairs, contribution will be made to the studies on the activities of the Ottoman Empire in the political, social, economic and religious fields in Indonesia.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Batavia General Consulate, Mehmed Kamil Bey, Indonesia, The Netherlands

Endonezya’da Bir Osmanlı Görevlisi: Batavya Başşehbenderi Mehmed Kamil Bey’in Hayatı ve 1897 Tarihli Raporu

Öz

Osmanlı Devleti, XIX. yüzyılın ikinci yarısından sonra Sultan II. Abdülhamid'in uygulamaya koyduğu Panislamist siyaset çerçevesinde diğer ülkelerde olduğu gibi Güneydoğu Asya’daki Müslüman halk ile de bağlantı kurmak ve bölgede halifelik makamının etkisini hissettirmek istemiştir. Bu doğrultuda 1882 yılında Hollanda hâkimiyetindeki Endonezya’nın başkenti Cakarta’da (Batavya) bir başşehbenderlik (konsolosluk) açılmış ve birçok Osmanlı başşehbenderi bölgeye gönderilmiştir. Bunlardan biri de Mehmed Kamil Bey’dir. 1897-1898 yılları arasında Batavya Başşehbenderi olarak görev yapmış olan Mehmed Kamil Bey, halifenin bölgedeki temsilcisi olarak büyük bir itibara sahip olmuş, yerel halkla ve bölgedeki diğer temsilcilerle görüşmüş ve karşılıklı iyi ilişkiler kurmuştur. Fakat bu girişimlerden rahatsız olan Hollandalı yetkililer tarafından istenmeyen adam olarak ilan edilmiş ve daha sonra görevinden ayrılmak zorunda kalmıştır. Mehmed Kamil Bey, görevi esnasında Hollanda tarafından işgal edilen ve sömürge yönetimi kurulan Endonezya adalarının siyasi, sosyal, ekonomik ve dini durumlarından kısaca bahseden bir rapor hazırlamış ve onu Hariciye Nezaretine göndermiştir. İşte bu çalışmada kısaca Batavya Başşehbenderliğinin açılmasına değinildikten sonra, Mehmed Kamil Bey’in hayatı ve memuriyeti hakkında bilgi verilecektir. Ayrıca onun görevi sırasında hazırladığı ve Hariciye Nezaretine gönderdiği 1897 tarihli raporu kısaca değerlendirilerek Osmanlı Devleti’nin Endonezya’daki siyasi, sosyal, ekonomik ve dini alanlardaki faaliyetlerine dair yapılan çalışmalara katkı sağlanacaktır

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Batavya Başşehbenderliği, Mehmed Kamil Bey, Endonezya, Hollanda

Kaynakça

• BOA, Osmanlı Arşivi. Sadâret Divan-ı Hümâyûn Nâme-i Hümâyûn Kısmı Belgeleri [A.DVN.NMH]. No.8, Gömlek No. 30. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/
• BOA, Osmanlı Arşivi. Dahiliye Nezareti Sicill-i Ahvâl Komisyonu Defterleri [DH.SAİD.d]. No. 1, Gömlek No. 774; No. 1, Gömlek No. 990; No. 1, Gömlek No. 1032; No. 4, Gömlek No. 120; No. 10, Gömlek No. 221; No. 22, Gömlek No. 249; No. 37, Gömlek No. 223; No. 52, Gömlek No. 169; No. 81, Gömlek No. 265.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Dahiliye Nezâreti Sicill-i Ahval İdaresi Memurin [DH.SAİD.MEM]. No. 6, Gömlek No. 8.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Hariciye Nezareti İstanbul Murahhaslığı [HR.İM]. No. 67, Gömlek No. 19; No. 239, Gömlek No. 61.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Sicill-i Ahval İdare-i Umumiyesi Belgeleri [HR.SAİD]. No. 2, Gömlek No. 3; No. 5, Gömlek No. 16; No. 12, Gömlek No. 15; No. 12, Gömlek No. 22; No. 13, Gömlek No. 11; No. 14, Gömlek No. 17; No. 16, Gömlek No. 25; No. 18, Gömlek No. 22.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Hariciye Nezâreti Londra Sefareti Belgeleri [HR.SFR.3]. No. 316, Gömlek No. 135; No. 317, Gömlek No. 7; No. 324, Gömlek No. 7; No. 324, Gömlek No. 105; No. 324, Gömlek No. 112; No. 473, Gömlek No. 61; No. 473, Gömlek No. 63; No. 473, Gömlek No. 65; No. 473, Gömlek No. 66; No. 482, Gömlek No. 3; No. 493, Gömlek No. 17; No. 507, Gömlek No. 14.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Hâriciye Nezâreti Tahrirat [HR.TH]. No. 112, Gömlek No. 54; No. 198, Gömlek No. 100; No. 199, Gömlek No. 27; No. 376, Gömlek No. 16.
• BOA, Osmanlı Arşivi. İrade Taltifat [İ.TAL]. No. 118, Gömlek No. 5; No. 268, Gömlek No. 57; No. 274, Gömlek No. 72; No. 275, Gömlek No. 48.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Şura-yı Devlet Evrakı [ŞD]. No. 2512, Gömlek No. 26; No. 2742, Gömlek No. 37; No. 3113, Gömlek No. 55.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Sadâret Hususî Maruzât Evrakı [Y.A.HUS]. No. 174, Gömlek No. 28.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Yıldız Perakende Evrakı Başkitabet Dairesi Maruzatı [Y.PRK.BŞK]. 62/17.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Yıldız Perakende Evrakı Elçilik Şehbenderlik ve Ateşemiliterlik [Y.PRK.EŞA]. No. 28, Gömlek No. 58.
• BOA, Osmanlı Arşivi. No. 30-18-1-2, Gömlek No. 136-74-4.
• BOA, Osmanlı Arşivi. No. 30-18-1-2, Gömlek No. 146-34-7.
• Çakılcı, Diren. “Batavya’da Osmanlı Baş Şehbenderliği: Kuruluşu, Baş Şehbender Ali Galib Bey ve Layihası”. International Congress of Eurasian Social Sciences, 8/28 (Ağustos 2017): 726-749.
• Eraslan, Cezmi. II. Abdülhamid ve İslam Birliği. İstanbul: Ötüken Yayınları, 1992.
• Erinç, Sırrı. “Cakarta”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7: 30-32. Ankara: TDV Yayınları, 1993.
• Eski Batavya Baş Şehbenderi Hacı Rasim Bey’in Meclis-i Mebusan’a Sunduğu Arzuhali, İstanbul: Arşak Garoyan Matbaası, 1326/1910.
• Göksoy, İsmail Hakkı. “Endonezya (Sömürge Dönemi)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11: 204-209. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• -------, İsmail Hakkı. “Hollanda Doğu Hindistan Şirketi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18: 232-234. Ankara: TDV Yayınları, 1998.
• -------, İsmail Hakkı. “II. Abdülhamid Döneminde Osmanlı Devleti’nin Güneydoğu Asya Bölgesi İle İlişkileri”. Devr-i Hamid Sultan II. Abdülhamid, 3: 29-55. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları, 2011.
• -------, İsmail Hakkı. Endonezya’da İslam ve Hollanda Sömürgeciliği. Ankara: İSAM Yayınları, 1995.
• -------, İsmail Hakkı. Güneydoğu Asya’da Osmanlı-Türk Tesirleri. Isparta: Fakülte Kitabevi, 2004.
• Kadı, İsmail Hakkı vd. Ottoman-Southeast Asian Relations: Sources from the Ottoman Archives. I Cilt. Leiden: Brill, 2019.
• Sahillioğlu, Halil. “Ceyb-i Hümâyun”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7: 465-467. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Sâlnâme-i Umûr-u Nezâret-i Hâriciye 1306/1888. İstanbul: Matba-i Osmâniye, 1306.
• Seben H. Taner. Singapur’daki İlk Temsilciliklerimiz ve Başkonsolos Ahmed Ataullah Efendi. Singapur: Türkiye Cumhuriyeti Singapur Büyükelçiliği, 2014. (http://www.mfa.gov.tr/ site_media/html/singapur_v3.pdf).
• Şemseddin Sami. Kamûs-i Türkî. İstanbul: İkdam Matbaası, 1317.
• Terzi (Tozduman), Arzu. “Hazîne-i Hâssa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17:137-141. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Tetik, Zübeyir. Osmanlı Devleti’nin Batavya Başşehbenderleri ve Faaliyetleri 1883-1908. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Vikipedi. “Endonezya”. 27 Eylül 2020. https://tr.wikipedia.org/wiki/Endonezya