Endülüslü Ebü’l-Hasen Harâllî’nin Hayatı; İlmî Kişiliği ve Tefsirciliği

Yıl 2021, Cilt: 2 Sayı: 1, 117 - 151, 30.05.2021

Eyyüp Tuncer

Öz

Ebü’l-Hasen Harâllî, batıda ve doğuda birçok ulemâdan ders alan ve farklı alanlarda kitaplar telif eden üretken bir şahsiyettir. Özellikle tefsir sahasında yazdığı birçok önemli eseriyle bilinmektedir. Harâllî’nin tefsir çalışmalarını teorik ve pratik olmak üzere iki başlık altında incelemek mümkündür. Teorikte Miftâhu’l-bâbi’l-mukaffel, el-ʿUrve ve et-Tevşiye olmak üzere üç kitap kaleme almıştır. Harâllî, birbirini tamamlayan bu üç eserinde temelde Kur’an’ın nasıl anlaşılması gerektiğine dair kendi tecrübe ve yaklaşımlarını ortaya koymaktadır. Bilhassa tefsir ve tevilin ötesinde Kur’an’ı anlamak için yeni bir usul inşa etmeye çalıştığı görülmektedir. Bu usul arayışı, daha çok doğrudan Kur’an ile muhatap olmayı kolaylaştıracak birtakım ilke ve tavsiyelerden oluşmaktadır. Tefsiri ise Bikâî’nin Nazmü’d-dürer’indeki alıntıları sayesinde birçoğu günümüze ulaşabilmiştir. Harâllî, dirayet tefsir türüne dâhil olan bu eserinde tahlilî bir yöntem takip etmekte; ilmî müktesebatının yanında Arapça’nın elverdiği ölçüde yorumlar geliştirmekte; âyetler arasındaki münasebata büyük bir önem vermekte; Kur’an sözcüklerini veciz tanımlarla tarif etmeye çalışmakta ve yaptığı yorumları genellikle gerekçelendirmeye riayet etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Ulumü‟l-Kur‟ân, Tefsir Usulü, Endülüs, Ebü‟l-Hasen Harâlî

Kaynakça

• Kaynakça Akîle, Cemâleddîn Ebû Abdillâh. ez-Ziyâde ve’l-ihsân fî ʿulûmi’l-Kurʾân. Birleşik Arap Emirlikleri: Câmiatü'ş-Şârika, 1427.
• Bâ Mahreme, Abdullah Tayyib. Kılâdetü’n-nahr fî vefeyâti aʿyâni’d-dehr. thk. Bû Cam'a – Hâlid Zevârî. Cidde: Dâru'l-Minhâc, 2008.
• Bikâî, Burhaneddîn. Nazmü’d-dürer fî tenâsübi’l-âyât ve’s-süver. Kahire: Dâru'l-Kitâbi'l-İslâmî.
• Dâvûdî, Şemsüddîn Muhammed. Tabakâtü'l-müfessirîn. thk. Komisyon. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye.
• Doyz, Reinhart Pieter Anne. Tekmiletu'l-meâcimu'l-Arabiyye. çev. Muhammed Selîm en-Naîmî – Cemâl Hayyât. Irak: Vizâratu's-Sekâfe ve'l-İ'lam, 2000.
• Ednevi, Ahmed b. Muhammed. Tabakâtü'l-müfessirîn. thk. Süleyman b. Sâlih. Suudi Arabistan: Mektebetu'l-Ulûm ve'l-Hikem, 1997.
• Esad, Ali Muhammed. “et-Tefsîru'l-makâsidî li'l-Kur'âni'l-Kerîm”. İslâmiyyetu'l-Marife 2/89 (2017), 555–583.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid. İhyâʾü ʿulûmi’d-dîn. Beyrut: Daru'l-Marife.
• Ğibrînî, Ebu'l-Abbâs Ahmed. Unvânu'd-dirâye fîmen urife mine'l-ulemâ fi'l-mieti's-sâdise bi Becâye. thk. Âdil Nuveyhid. Beyrut: Dâru'l-Âfâki'l-Cedîde, 1979.
• Halelî, Abdurrahman. “Mukârabâtu makâsidi'l-Kur'âni'l-Kerîm”. et-Tecdîd 20/39 (2016), 193–234.
• Harâllî, Ebü'l-Hasen. et-Tefsîr. thk. Muhammâdî b. Abdüsselâm Hayyâtî. Ribat: Menşûrâtu'l-Merkezi'l-Câmiî li'l-Bahsi'l-İlmî, 1997.
• Harâllî, Ebü'l-Hasen. et-Tevşiye ve't-tevfiye. thk. Muhammâdî b. Abdüsselâm Hayyâtî. Ribat: Menşûrâtu'l-Merkezi'l-Câmiî li'l-Bahsi'l-İlmî, 1997.
• Harâllî, Ebü'l-Hasen. Miftâhu’l-bâbi’l-mukaffel ʿalâ fehmi’l-Kurʾâni’l-münezzel. nşr. Muhammâdî b. Abdüsselâm Hayyâtî. Ribat: Menşûrâtu'l-Merkezi'l-Câmiî li'l-Bahsi'l-İlmî, 1997.
• Harâllî, Ebü'l-Hasen. ʿUrve li’l-miftâhi’l-fâtih li’l-bâbi’l-mukaffel el-müfehhim li’l-Kurʾâni’l-münezzel. nşr. Muhammâdî b. Abdüsselâm Hayyâtî. Ribat: Menşûrâtu'l-Merkezi'l-Câmiî li'l-Bahsi'l-İlmî, 1997.
• Hayyâtî, Muhammâdî b. Abdüsselâm. “Mukaddime”. Türâsu Ebi'l-Hasen el-Harrâlî el-Merâkeşî fi't-tefsîr. mlf. Ebü'l-Hasen el-Merâkeşî Harâllî. Ribat: Menşûrâtu'l-Merkezi'l-Câmiî li'l-Bahsi'l-İlmî, 1997.
• Hayyâtî, Muhammâdî b. Abdüsselâm. Türâsu Ebi'l-Hasen el-Harrâlî el-Merâkeşî. Ribat: Menşûrâtu'l-Merkezi'l-Câmiî li'l-Bahsi'l-İlmî, 1997. İbn Fazlullah, Ebü’l-Abbâs. Mesâlikü’l-ebsâr fî memâliki’l-emsâr. Ebû Zabî: el-Mecmu's-Sekâfî, 1423.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn. Lisânü'l-Mîzân. thk. Abdulfettâh Ebû Ğudde. Lübnan: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 2002.
• İbn Şerîfe, Muhammed. “Mukaddime”. Türâsu Ebi'l-Hasen el-Harrâlî el-Merâkeşî fi't-tefsîr. mlf. Ebü'l-Hasen el-Merâkeşî Harâllî. 4–6. Ribat: Menşûrâtu'l-Merkezi'l-Câmiî li'l-Bahsi'l-İlmî, 1997.
• İbn Teymiyye, Takıyyüddin. İktiżâʾü’s-sırâti’l-müstakīm li-muhâlefeti ashâbi’l-cahîm. Beyrut: Dâru Âlemi'l-Kütüb, 1999.
• İbnu'l-Arabî, Ebûbekir. Kanûnu’t-te'vîl. thk. Muhammed Süleymanî. Dımaşk: Müessetu Ulûmi’l Kur’ân, 1986.
• İbnu'l-Arabî, Ebûbekir. el-Kabes fî şerhi Muvattai Mâlik b. Enes. Beyrut: Dâru'l-Ğarbi'l-İslâmî, 1992.
• İbnü’l-Acemî, Şehâbeddîn. Zeylü Lübbi'l-lübâb fî tahrîri'l-ensâb. Yemen: Merkezu'n-Nu'mân, 2011.
• İbnü'l-Ebbâr, Ebû Abdillâh el-Kudâî. et-Tekmile li-Kitâbi’s-Sıla. thk. Beşşâr Avvâd Ma'rûf. Tunus: Dâru'l-Ğarbi'l-İslâmî, 2011.
• İbnü'l-Gazzî, Ebü'l-Meâlî Şemsüddîn. Dîvânü'l- İslam. thk. Seyyid Kisrevî Hasan. Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1990.
• İbnü'l-İmâd, Abdülhay el-Hanbelî. Şezerâtü’z-zeheb fî ahbâri men zeheb. thk. Mahmut Arnâûd. Dımaşk: Dâru İbn Kesîr, 1986.
• İbnü't-Tavvâh, Abdulvâhid Muhammed. Sebkül-makâl li fekki'l-ikâl. thk. Muhammed Mes'ûd Cebrân. Trablus: Cemi'yyetu'l-Da'veti'l-İslâmiyyeti'l-Âlemiyye, 2008.
• Karâfî, Bedreddin. Tevşîhu’d-Dîbâc ve hilyetü’l-ibtihâc. thk. Ali Ömer. Kahire: Mektebetu's-Sekâfeti'd-Dîniyye, 2004.
• Kâtib Çelebî, Mustafa b. Abdullah. Süllemu'l-Vusûl ilâ tabakâti'l-fuhûl. thk. Muhammed Abdulkâdir Arnâût. İstanbul: IRCICA, 2010.
• Kâtib Çelebî, Mustafa. Keşfu'z-Zunûn an Esâmi'l-Kutubi ve'l-Funûn. Bağdat: Mektebetu'l-Müsennâ, 1941.
• Kuhale, Ömer Rıza. Mu'cemu'l-Muellifîn. Beyrut: Dâru İhyâi't-Türâsi'l-Arabî.
• Mahlûf, Muhammed İbn Sâlim. Şeceratu'n-Nûri'z-zekiyye fî tabakâti'l-Mâlikiyye. Lübnan: Dâru'l-Kutubi'l-İlmiyye, 2003.
• Makkarî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn. Nefhu’t-tîb min ğusni’l-Endelüsi’r-ratîb ve zikru vezîrihâ Lisâni’d-dîn İbni’l-Hatîb. Beyrut: Dâru Sâdır, 1997.
• Münâvî, Muhammed Abdürraûf. Feyzü’l-Kadîr şerhu’l-Câmiʿi’s-sağīr. Mısır: el-Mektebetu't-Ticâriyettu'l-Kübrâ, 1356.
• Nuveyhid, Âdil. Mu'cemu'l-müfessirîn min sadri'l-İslâmi ve hatta'l-asri'l-hâdir. Beyrut: Müessesetu Nuveyhidi's-Sekâfiyye, 1988.
• Râzî, Fahreddin. Mefâtîhu’l-ğayb. Beyrut: Dâru İhyâi't-Türâsi'l-Arabî, 1420.
• Sa'd, Muhammed Tevfîk. el-Azf alâ envâri'z-Zikr. Mısır, 1414.
• Safedî, Ebü’s-Safâ Salâhuddîn. el-Vâfî bi’l-vefeyât. thk. Ahmed Arnâût – Turkî Mustafa. Beyrut: Dâru İhyâi't-Türâs, 2000.
• Sübkî, Tâceddin. Tabakātü’ş-Şâfiʿiyyeti’l-kübrâ. thk. Mahmud Muhammed – Abdulfettâh Muhammed. Mısır: Dâru Hecer, 1413.
• Süyûtî, Abdurrahman Celâleddîn. Mu'terakü'l-akrân fî i'câzi'l-Kur'ân. Beyrut: Dâru'l-Kutubi'l-İlmiyye, 1988.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân. Tabakâtü'l-müfessirîn. Kahire: Mektebetu Vehbe, 1396.
• Tekûrî, Nâcî Ferec. “Makâsidu'l-Kur'ân inde'l-İmâm el-Ğazâlî”. Mecelletu Usûliddîn 4.
• Tinbuktî, Ahmed Bâbâ. Neylü'l-ibtihâc bi-tatrîzi'd-Dîbâc. thk. Abdulhamid Abdullah. Libya: Dâru'l-Kitâb, 2000.
• Zehebî, Ebû Abdullâh Şemsüddîn. Mîzânü'l-i'tidâl fî nakdi'r-ricâl. Beyrut: Dâru'l-Ma'rife, 1963.
• Zehebî, Ebû Abdullâh Şemsüddîn. Târîhu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhîr ve’l-aʿlâm. thk. Beşşâr Avvâd Ma'rûf. Lübnan: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 2003.
• Zehebî, Ebû Abdullâh Şemsüddîn. Siyeru aʿlâmi’n-nübelâʾ. Kahire: Dâru'l-Hadîs, 2006.
• Ziriklî, Hayreddîn. el-A'lâm. Lübnan: Dâru'l-İlmi li'l-Melâyîn, 2002