Hamza el-Karamânî’nin Takşîru't-tefsîr Hâşiye ‘alâ Envâri’t-tenzîl fi’z-zehrâveyn İsimli Beyzâvî Hâşiyesi

Yıl 2021, Cilt: 2 Sayı: 1, 152 - 180, 30.05.2021

Mustafa Topcu

Öz

Osmanlı Devleti, yaklaşık altı buçuk asır devam eden bir
süreçten sonra arkasında risâle, kitap vb. yazma eserlerden oluşan,
ilmî bir miras bırakarak dünya sahnesinden çekilmiştir. Bu yazma
eserlerin büyük bir kısmı şerh, hâşiye ve ta„lîk türü eserlerden
oluşmaktadır. Bu eserlerden bir kısmı, kütüphane raflarında ve çeşitli
koleksiyonlarda ortaya çıkarılacağı günü beklemektedir. Osmanlı‟nın
hüküm sürdüğü dönemden kalan, tefsir ile ilgili eserler de genel
olarak, önceden yazılan tefsir metinleri üzerine tahlil, tenkît,
mukâyese ve muhâkeme gibi çeşitli sebepler ile hâşiye türünde
yazılmıştır. Araştırmanın konusu, Karamanoğulları Beyliği ve
Osmanlı Devleti -Fâtih Devri- tefsir, hadîs ve fıkıh âlimlerinden
Nureddîn Hamza b. Mahmut el-Karamânî'nin (ö. 871/1467) Takşîru't-tefsîr Hâşiye ‘alâ Envâri’t-tenzîl fi’z-zehrâveyn adlı eserinin tahlil ve
değerlendirilmesidir. Üzerinde herhangi bir çalışma yapılmayan,
Takşîru't-tefsîr isimli hâşiye, henüz yazma halinde bulunmaktadır.
Araştırmada eser incelenerek, eserin içeriği, metodu ve kaynakları gibi
konular ele alınacaktır. Müfessirin hayatı, ilmî kişiliği ve yazdığı tefsir
hâşiyesi incelenerek tefsirciliği hakkında bilgi verilecektir. 

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Hamza el-Karamânî, Takşîru’t-Tefsîr, Hâşiye, Envâru’t-Tenzîl.

Kaynakça

• Abay, Muhammed. “Osmanlı Döneminde Yazılan Tefsirle İlgili Eserler Bibliyografyası”. Dîvân: İlmî Arastırmalar Dergisi, 19/1 (1999), 249-303.
• ----------------. “Başlangıçtan Günümüze Türklerin Kur’ân Tefsîrine Hizmetleri -Tebliğler ve Müzakereler-”, Tartışmalı İlmi Toplantı 21-22 Ekim 2011, Komisyon, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, (2012), 167-194.
• Akpınar, Ali. “Celâleyn Tefsîri ve Müellifleri”. Cumhuriyet Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 2 (1998), 181-198.
• Beyzâvî, Nâsıruddin Ebû’l-Hayr Abdullah b. Ömer b. Muhammed el-Kâdî. Envârü’t-tenzîl ve esrârü’t-te’vîl el-ma’rûf bi tefsîri’l-Kâzî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1. Basım, 1418/1998.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Büyük Tefsir Tarihi ve Tabakâtü’l-Müfessirîn. 2 Cilt. İstanbul: Ravza Yayınları, 1. Basım, 2008.
• Buhârî, Muhammed b. İsmâil. Sahîhu’l-Buhârî. nşr. Mustafa Dîb el-Boğa. 5 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Ulûmi’l-İnsâniyye, 2. Basım, 1413/1993.
• Bursalı, Mehmet Tahir. Osmanlı Müellifleri. 3 Cilt. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1342/1923. Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Tarihi. 1 Cilt, Ankara: Fecr yayınları, 5. Basım, 2010.
• Demir, Ziya. Osmanlı Müfessirleri ve Tefsir Çalısmaları: Kuruluştan 10/16. Asrın sonuna Kadar. İstanbul: Ensar Neşriyât, 1. Basım, 2007.
• Demirci, Muhsin. “Hâşiye”. Tefsir Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İFAV Yayınları, 4. Basım, 2015.
• Fîrûzâbâdî, Mecdüddin Ebû Tâhir. el-Kâmûsü’l-muhît. 1 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 8.Basım, 1426/2005.
• Gaznevî, Ali b. İbrâhîm b. İsmâîl. Takşîru’t-Tefsîr. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Hekimoğlu Ali Paşa, 48, 1a-190b.
• Gülşen, Ekrem. “İbrâhim Mostârî’nin “Envâru’t-tenzîl Dîbâcesi Hâşiyesi”. EKEV Akademi Dergisi 18 (Yaz 2017), 83-106.
• Habeşî, Abdullah Muhammed. Câmi‘u’ş-şürûh ve’l-havâşî: Mu’cemü şâmili’l-esmâi’l-kütübi’l-meşrûha fî’t-türâsi’l-islâmî ve beyânü şürûhihâ. 5 Cilt. Abudabi: el-Mecma‘u’s-Sekafî, 1. Basım, 1425/2004.
• Hamza Karamânî. Erişim 23 Mart 2021. http://www.ehlisunnetbuyukleri.com
• İbn Haldun, Ebû Zeyd Veliyyüddîn Abdurrahmân b. Muhammed. Mukaddime. haz. Süleyman Uludağ. 2 Cilt. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1. Basım, 2004. Karamânî, Ahmed b. Mahmûd el-Esamm. Tefsîru’l-Karamânî. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Cârullah, 109, 1a-307b.
• Karamânî, Hamza b. Mahmûd. Takşîru’t-tefsîr. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Kütüphanesi, 6258, 1a-118b.
• Karamânî, Hamza b. Mahmûd. Takşîru’t-tefsîr. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Rağıp Paşa, 151, 1a-145b.
• Kâtip Çelebi, Hacı Halîfe Mustafa b. Abdullah el-İstanbûlî. Keşfü’z-zunûn an esâmi’l-kütübi ve’l-fünûn. hzr. Şerafettin Yaltkaya, Kilisli Rıfat Bilge. 2 Cilt. Lübnan/Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsil-Arabî, ts.
• Kaya, Eyyüp Said. “Şerh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/560-564. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Kaya, Mesut. “Osmanlı İlim Geleneğinde Şerh ve Hâşiye Yazıcılığı –Ahmed el-Karamânî’nin Tefsiri / Zemahşerî Şerhi Örneği”. Marife Dergisi 15/1 (2015), 9-31.
• -----------. “İslâm İlimler Tarihinde Muhâkemât Geleneği: Tefsir Hâşiyeleri Merkezli Bir Deneme”. İslâm Araştırmaları Dergisi 33 (2015), 1-37.
• Kehhâle, Ömer Rızâ. Mu’cemü’l-Müellifîn. 4 Cilt. Dımaşk: Müessesetü’r-Risâle, 1. Basım, 1376/1957.
• Küçükdağ, Yusuf. “Zenbilli Ali Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/247-249. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Leknevî, Ebu’l-Hasenât Muhammed Abdülhay b. Muhammed. el-Fevâidü'l-behiyye fî terâcimi'l-Hanefiyye maa't-Ta‘lîkâti's-seniyye ‘ale'l-Fevâidi'l-behiyye. 1 Cilt. Mısır, Matbaat-ü Saâdet, 1. Basım, 1324/1906.
• Maden, Şükrü. Tefsirde Hâşiye Geleneği ve Hâşiyet-ü Muhyiddîn Şeyhzâde ‘alâ Tefsîri’l-Kâdî el-Beyzâvî Örneği. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Üniversitesi, Doktora Tezi, 2013. https://doi.org/10.5281/zenodo.3359800 ------------.Tefsirde Hâşiye Geleneği ve Şeyhzâde'nin Envârü't-Tenzîl Hâşiyesi. İstanbul: İSAM Yayınları, 1. Basım, 2015.
• Mecdî, Mehmed Efendi. Hadâiku’ş-Şekâik (Tercüme-i Şekâik). İstanbul: Dâru’t-Tıbâ’ati’l-Âmire, 1269/1853.
• Mehmed Süreyya. Sicill-i Osmanî Yahut Tezkira-i Meşâhîri Osmâniye. nşr. Nuri Akbayar-Seyit Ali Kahraman. 1 Cilt. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1996.
• Müslim, Müslim b. el-Haccâc b. Müslim. el-Câmiʿu’s-sahîh. nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 6 Cilt. Kahire: y.y., 1375/1956.
• Ömer, Ahmet Muhtâr vd. el-Mu‘cemü’l-esâsiyyi’l-Arabî. haz. Muhyiddîn Sabûr. 1 Cilt. Tunus: Li’d-Dürûs, 1408/1988.
• Sakaikun-numaniyye. Taşköprîzâde Ahmed Efendi. Şekâiku’n-Nu’mâniyye. Müstensih: Ahmed bin Muhammed bin Bâlî. 189 vr., (1622), 72a., Erişim 23 Mart 2021. https://sufiworld.com
• Şeşen, Ramazan. “İlk Devir Osmanlı Âlimleri ve Yazdıkları Eserler”. Türklük Araştırmaları Dergisi 12 (Eylül 2001), 261-292.
• Topuzoğlu, Tevfik Rüştü. “Hâşiye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/419-422. İstanbul, TDV Yayınları, 1997.