Ceylanpınarlı Şair Mansûr En-Nemerî’nin Hayatı, Ehl-i Beyt ve Abbâsîlerle İlgili Şiirleri

Yıl 2021, Cilt: 2 Sayı: 2, 49 - 91, 30.11.2021

Ahmet Aslan

Öz

Bu makalemiz Mansûr en-Nemerî’nin hayatı, Ehl-i Beyt ve Abbâsîlerle ilgili şiirlerini ele almaktadır. Mansûr en-Nemerî Birinci Abbâsî döneminin önemli şairlerindendir. Özellikle siyasî ortama göre halifelik konusu ile ilgili farklı görüşleriyle dikkat çekmiştir. Bu konudaki şiirleri o zamanki Arap mantığının siyasî mirasa bakış açısı bakımından önemlidir. Konu Süleyman Tülücü tarafından Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisinde çalışılmışsa da biz şiirlerinden de örnekler vererek konuyu daha detaylı bir şekilde ele alıp konuya açıklık getirmeye çalışacağız. Mansûr en-Nemerî, 130/748 yılı civarında Rasu’l-‘Ayn (Ceylanpınar)’da doğmuştur. Edebî hayatına dönemin meşhur şair ve edebiyatçılarından biri olan Kulsûm b. ‘Amr el-‘Attâbî’nin râvisi olarak başlamış ve şiiri de ondan öğrenmiştir. Ustası olan el-‘Attâbî ile beraber o dönemde el-Ceziretu’l-Furatiyye bölgesinin kültür ve idarî merkezi olan Rakka’ya giderek edebî ve kültürel çevrenin içine girmiştir. Kırsal kesimde, Hâricîlerin yoğun olduğu bir ortamda yetişen Mansûr en-Nemerî, Rakka’daki kültürel çevreden etkilenmiş ve Ehl-i Beyt taraftarı fikirleri benimsemeye başlamıştır. Bunun neticesinde şiirlerinde Ehl-i Beyt’in haklarını savunmaya çalışmıştır. Hocası el-‘Attâbî’nin aracılığıyla Bermekî ailesi ile tanışan Mansûr en-Nemerî, başta Bermekî ailesini methederek Abbâsî sarayına girebilmiştir. Saraya girdikten sonra Ehl-i Beyt ile ilgili düşüncelerini gizlemeye çalışmış, Hârun er-Reşid ile dostluk kurarak onu ve Abbâsî ailesini methetmiş ve halifeliğin onların hakkı olduğunu söylemiştir. Bazı araştırmacılara göre Abbâsîler ile ilgili methiyelerinde samimi değildir. Mal ve mevki kazanmak maksadıyla Abbâsîleri methetmiş ve halifeliğin onların hakkı olduğunu söylemeye çalışmıştır. Aslında Ehl-i Beyt taraftarı olan Mansûr en-Nemerî, şiirlerinde daha çok Ehl-i Beyt’in haklarını savunmuş ve halifeliğin onların hakkı olduğunu söylemiştir. Mansûr en-Nemerî Abbâsîler döneminde şekil itibariyle ortaya çıkmaya başlayan yeni şiir akımlarından çok etkilenmemiş, şiirlerini klasik Arap şiir tarzında söylemeye devam etmiştir. Ancak siyasallaşmaya başlayan edebî hayatın etkisinde kalarak siyasî konulara da değinmiştir. Söylemiş olduğu şiirlerinde akıcı bir dil ve üslup kullanabilmiş, yeni me‘âniler çıkarmayı başarabilmiştir. Mansûr en-Nemerî takriben 190/ 806 yılında Rakka’da vefat etmiştir.

Anahtar Kelimeler

Arap Edebiyatı, Mansûr en-Nemerî, Arap Şairler, Birinci Abbâsî Dönemi Şairleri, el-Cezireli Şairler

Kaynakça

• Ahmed, el-İskenderî- Ahmed Emîn- Ali el-Cârim -Abdülaziz el-Buşrî-Ahmed Dayf. el-Mufaṣṣal fi târiḫi’l-Edebi’l-‘Arabî fi’l-‘Uṣûru’l- Ḳadîmeti ve’l-Vasiṭati ve’l- Ḥadis̠eti. Takdim: Hasan Hallâk. Beyrût: Dâru İhyâu’l-Ulûm, 1. Basım, 1994.
• Afif Abdurrahmân. Mu‘cemu’ş-Şu‘arâi’l-‘Abbâsiyyin. Beyrût: Dâru Sâdır, 1. Basım, 2000.
• Aslan, Ahmet. “İslamî Fetihten Emevî Döneminin Sonuna Kadar Diyar-ı Mudar (Harran Bölgesinde)’da Arap Edebiyatı Çevresi”, İ. Ü. Şarkiyât Mecmuası, 22/ 1-22. İstanbul: İ.Ü. E. F. Şarkiyât Enstitüsü. Yayınları, 2013.
• Aslan, Ahmet. Urfa-Harran (Diyar-ı Mudar) Bölgesinin Tarihi (Hz. İbrahim’den Selçuklu Devletinin Sonuna kadar). Ankara: Berikan Yayınevi, 2015.
• Âmilî, Ebû Muhammed el-Bâkır Muhsin el-Emin el-Huseynî el-‘Âmilî. A‘yânu’ş-Şî‘a. 10 cilt. Beyrût: Dâru’t-Ta‘âruf, 1. Basım, 1983.
• Askerî, Ebû Hilâl el-Hasan b. Abdillâh el-‘Askerî. Divânu’l-Me‘ânî. Kâhire: Mektebetü’l-Küds, 1. Basım, 1352.
• Attavî Mis‘id b. ‘İd. el-‘Attâbî Ḥayâtuhu ve Edebuhu. Tebuk: Nadi Tebuku’l-Edebî, 2007.
• Azimli, Mehmet. Halifelik Tarihine Giriş (Başlangıçtan IX Asra Kadar). Konya: Çizgi Kitapevi, 2014.
• Bezer, Gülay Öğün. "Rakka". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 34/ 342-343. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Cevârî, Ahmed Abdüssettâr. eş-Şi‘r fi Bağdâd ḥette nihâyeti’l- Ḳarni’s̠- S̠ânî’l-Hicrî. Bağdâd: Matba‘atü’l-Mecme‘u’l-‘İlmî el-‘İrâkî, 1. Basım, 1412/1991.
• ‘Emidî, Ebû Se‘ad Muhammed b. Ahmed. el-İbâne ‘En Seriḳâti'l-Mutenebbî, thk. İbrahim ed-Dusukî. Kahire: Dâru’l-Me‘ârif, 1961.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali b. Sâbit el-Bağdâdî. Târiḫu Bağdâd . thk. Beşşâr Avvâd. 21 cilt. Beyrût: Dâru’l-Ğarbi’l-İslamî, 1. Basım, 1322/2001.
• İbn Abdrabbihi, Ebû Ömer Şihâbuddîn Ahmed b. Muhammed b Abdirabbihi el-Endelüsî. el-‘İḳdü’l-Ferîd. thk. Muhammed Se‘id ‘Aryân. 8 cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1. Basım, 1359/1940.
• İbn Hallikân, Şemsüddîn Ahmed b. Muhammed b. İbrâhim b. Ebi Bekr b. Hallikân. Vefeyâtü’l-A‘yân. 8 cilt. Beyrût: Dâru Sâdır, 1988.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed b. Se‘îd b. Hazm el-Endelüsî. Cemharatu Ensâbi’l-‘Arab. thk. Abdüsselâm Muhammed Hârun. Kâhire: Dâru’l-Me‘ârif, 1962.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullâh b. Müslim b. Kuteybe ed-Dîneverî. eş-Şi‘ru ve’ş-şu‘arâu. thk. Ahmed Muhammed Şakir. Kahire: Dâru’l-Me‘ârif, 2. Basım, 1388/1958.
• İbn Şehrâşûb, Ebû Ca‘fer Reşîdüddîn Muhammed b. Ali b. Şehrâşûb et-Tabersî. Me‘âlimu’l- ‘Ulemâ. Necef: el-Matba‘atu’l-Haydariyye,1961.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd Mâce el-Kazvînî. Sünen İbn Mâce. İstanbul: ÇağrıYayınları, 1983.
• İbnü’l-Mu‘tez, Ebü’l-Abbâs Abdullâh b. Muhammed el-Mu‘tez Billâh el-Abbâsî. Ṭabaḳâtu’ş-Şu‘arâ. thk. Abdüssettâr Ahmed Ferrac. Kahire: Dâru’l-Me‘ârif, 3. Basım 1976.
• İbnü’n-Nedîm, Ebü'l-Ferec Muhammed b. Ebi Ya‘kûb İshâk b. Muhammed b. İshâk en-Nedîm. el-Fihrist. Beyrût: Dâru’l-Me‘rife. 1997.
• İsfehânî, Ebü’l-Ferec Ali b. el-Huseyn b. Muhammed b. Ahmed el-Kureşî el-İsfehânî. Kitâbü’l-Eğânî. 25 cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 3. Basım, 1429/2008.
• Husrî, Ebû İshâk İbrâhim b. Ali b. Temîm el-Ensârî el-Fihrî el-Husrî. Zehru’l-Âdâb ve S̠emeru’l-Albâb. thk. Ali Muhammed el-Bicâvi. Mısır: Dâru İhyâu’l-Kutubi’l-‘Arabiyye, 1. Basım, 1372/1953.
• Kehhâle, Ömer Rızâ. el-Edebu’l-‘Arabî fi’l-Câhiliyye ve’l-İslâm. Dimeşk: el-Matba‘atu’t- Ta‘âvuniyye, 1972.
• Kehhâle, Ömer Rızâ. Mu‘cemu Kabâili’l-‘Arab el-Kadîmeti ve’l-Hadîs̠eti. 5 cilt. Beyrût: Müessesetu’r-Risâle, 8. Basım, 1982.
• Kütübî İbn Şâkir, Ebû Abdillâh Salâhuddîn Muhammed b. Şâkir b. Ahmed el-Kütübî. Fevâtü’l-Vefeyât. thk. İhsân Abbâs. 4 cilt. Beyrût: Dâru Sâdır, 1. Basım, 1974.
• Ferrûh Ömer, b. Abdurrahmân b. Ömer b. Ferrûh. Târiḫu’l-Edebi’l-‘Arabî min maṭla‘il-Ḳarni’l-Ḫâmisi’l-Hicrî ile’l-Fetḥi’l-‘Us̠mânî fi’l-Meşriḳ. 5 cilt. Beyrût: Dâru’l-‘İlm li’l Melâyin, 4. Basım, 1981.
• Merzubânî, Ebû Ubeydillâh Muhammed b. İmrân b. Musa b. Said el-Merzubânî. Aḫbâru Şu‘arâu’ş-Şî ‘a. Telhis Muhsin el-‘Amili, thk. Muhammed Hâdi el-Emîn. Necef: el-Matba‘atu’l-Haydariyye, 1. Basım,1388/1968.
• Merzubânî, Ebû Ubeydillâh Muhammed b. İmrân b. Musa b. Said el-Merzubânî. Muḫtaṣaru Aḫbâr- Şu‘ari’ş-Şî‘a. thk. Muhammed Hâdi el-Emîn. Beyrût: Şeriketu’l-Kutubî li’t-Tiba‘a, 2. Basım, 1413/1993.
• Muhammed el-Eşkar. Şu‘arâu’l-Cezitreti’l-Furatiyye fi’l-‘Aṣri’l-‘Abbâsî. Halep: Menşûrât Câmi‘ati Haleb, 1. Basım, 1417/1996.
• Muhammed Mustafa Heddâra. İtticâhâtu’ş-Şi‘ri’l-‘Arabî fi’l-Ḳarni’s̠-S̠âniyyi’l-Hicrî. Kâhire: Dâru’l-Me‘ârif, 1. Basım, 1963.
• Muhammed Mustafa Heddâra. eş-Şi‘r fi ṣadri’l-İslâm ve’l-‘Aṣri’l-Emevî. Beyrût: Dâru’n- Nahzatu’l-‘Arabiyye, 1. Basım, 1995.
• Muhsin Ğayyâz. et-Teşeyyu‘ ve Es̠eruhu fi’ş-Şi‘ri’l-‘Abbâsîyyi’l-Evvel. Necef: Matba‘atü-n-Nu‘mân, 1. Basım,1973.
• Mustafa eş-Şek‘a. eş-Şi‘r ve’ş-Şu‘arâ fi’l-‘Aṣri’l-‘Abbâsî. Beyrût: Dârul-‘İlm li’l-Melâyin, 1. Basım,1979.
• Nemerî, Ebü’l-Kâsim Mansûr b. Seleme b. ez-Zibrikân en-Nemerî. Şi‘r Manṣûr en-Nemerî. thk. et-Tayyib el-‘Aşşâş. Dimeşk: Dâru’l-Me‘ârif li’t-Tiba‘a, 1981.
• Şerîf el-Murtazâ Alemü’l-Hüdâ Ebü'l-Kâsim Ali b. el-Huseyn b. Musa b. Muhammed el-Alevî eş-Şerîf el-Murtazâ. Âmâli’l-Murtaḍâ. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl. 2 cilt. Kâhire: Dâru İhyâu’l-Kutubi’l-‘Arabiyye, 1. Basım, 1954.
• Sezgin, Fuat. Târiḫu’t-Turâs̠i’l-‘Arabî. trc. ‘Arafa Mustafa. 10 cilt. Riyâd: Menşûrâtu Câmi‘ati’l-İmâm Muhammed, 1. Basım, 1411/1991.
• Sûlî, Ebû Bekr Muhammed b. Yahyâ b. Abdillâh b. Abbâs b. Muhammed b. Sûl-Tegin el-Bağdadî es-Sûlî. Kitâbu’l-Evrâḳ Ḳısm Aḫbârı’ş-Şu‘arâ. nşr. J.H.Dunne. Mısır: Matba‘atu’s-Sâvî, 1. Basım,1934.
• Şevkî Dayf. et-Teṭavvur ve’t-tecdîd fi’ş-Şi‘ri’l-Emevî. Kâhire: Dâru’l-Me‘ârif. 8. Basım, 1959.
• Şevkî Dayf. Târiḫu’l-Edebi’l-‘Arabî el-‘Aṣru’l-İslâmî. Kâhire: Dâru’l-Me‘ârif, 7. Basım, 1963.
• Şevkî Dayf. Târiḫu’l-Edebi’l-‘Arabî el-‘Aṣru’l-Abbâsîyyü’l-Evvel. Kâhire: Dâru’l-Me‘ârif, 8. Basım, 1982.
• Taha Hüseyn. Min târiḫi’l-Edebi’l-‘Arabî el-‘Aṣri’l-‘Abbâsîyyü’l-Evvel. 3 cilt. Beyrût: Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyin, 5. Basım, 1991.
• Tülücü, Süleyman. “Nemeri”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 32/550-551. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Yâkûtu’l-Hamevî, Ebû Abdillâh Şihabuddîn Yâkût b. Abdillâh el-Hamevî el-Bağdadî er-Rûmî. Mu‘cemu’l-Üdebâ. thk. İhsân ‘Abbâs. 7 cilt. Beyrût: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî. 1. Basım, 1413/1993.
• Zetteresteen, K. V. “ Harun Reşid”. İslam Ansiklopedisi. 5/1/ 304-305. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1993. Ziriklî, Ebû Gays Muhammed Hayrüddîn b. Mahmud b. Muhammed b. Ali b. Fâris ez-Ziriklî. el-A’lâm. 8 cilt. Beyrût: Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyin, 15. Basım, 2002.