Malay Dünyasında Dil Açısından Tefsir Çalışmalarının Mahiyeti

Yıl 2022, Cilt: 3 Sayı: 1, 29 - 52, 30.05.2022

Eyyüp Tuncer

Öz

20. yüzyılda özellikle reformist bilgin ve aydınların “Kur’ân’a Dönüş” seferberliğini başlattıkları bilinen bir gerçektir. Mısır’da Muhammed Abduh (1849-1905) ve Reşîd Rızâ (1865-1935) ile
özdeşleşen el-Menâr ekolü Endonezya başta olmak üzere Malay dünyası üzerinde büyük oranda etkili olmuştur. Gerek Mısır gerekse Suudi Arabistan hattındaki bu etkileşimlerin bir sonucu olarak Malay dünyasında, özellikle Endonezya’da, Kaum Muda olarak nitelendirilen bir zümre ortaya çıkmıştır. Reformist veya yenilikçi olarak tanımlanan bu zümreye göre İslam’ın temel kaynağı Kur’ân’dır ve dinî inanç bu esas üzerine inşa edilmelidir. Buna bağlı olarak herkes Kur’ân ile bizatihi kendisi muhatap olmalıdır, olabilmelidir. Bunun zorunlu bir neticesi olarak Arapça dışında ana dilde veya yerel dillerde tefsir çalışmalarının yapılması gerektiği düşüncesi varlığını iyice hissettirmiştir. Bu çalışmada Malay dünyasında hangi dillerle tefsir çalışmalarının yapıldığı tespit edilmeye çalışılmıştır. Bunun yanı sıra tefsir yazımında farklı bölgelerde ve farklı dillerle yapılan tefsir çalışmalarının dikkate alınması gerektiğine dikkat çekilmiştir. Çalışmanın temel amacı, tefsirlerin muhtevası değildir. Bu bakımdan çalışma, hangi dillerle tefsir kitaplarının yapıldığına odaklanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Malay Dünyasında Tefsir Çalışmaları, Nusantara, Endonezce, Malayca

Kaynakça

• Abdullah, Mustaffa – Syafii, Abdul Manan. “Khazanah Tafsir di Nusantara: Penelitan terhadap Tokoh dan Karyanya di Malaysia, Brunei Darussselam, Singapura dan Thailand”. Kontekstualita 25/1 (2009), 31–46.
• Abdullah, Mustaffa. Khazanah Tafsir di Nusantara. Kuala Lumpur: Universiti Malaya, 2011.
• Alma'rif. “Studi atas Tafsir Tafsîr Jâmi al-Bayân min Khulasât Suwar al-Qur'an Karya Muhammad bin Sulaiman bin Zakariya Al-Solowî”. Nun 2/1 (2016), 119–144.
• Anwar, Muhammad Khoirul. Khazanah Mufasir Nusantara. Jakarta: PTIQ, 2020.
• Asroor, Zaimul. “Tarjumān Al-Mustafīd: Tafsir Lengkap Pertama”. Ushuluna: Jurnal Ilmu Ushuluddin 4/1 (2018), 95–110.
• Baihaqi vd. Bahasa Gayo. Cakarta: Pusat Pembinaan dan Pengembangan Bahasa Departemen Pedidikan dan Kebudayaan, 1981.
• Baş, Erdoğan, "Muhammed b. Ömer Nevevî". TDV İslam Ansiklopedisi. 33 Cilt. İstanbul: İSAM, 2007.
• Gusmian, Islah. “Bahasa dan Aksara dalam Penulisan Tafsir Al-Qur'an di Indonesia Era Awal Abad 20 M.”. Mutawatir 5/2 (2015).
• Gusmian, Islah. Dinamika Tafsir al-Qur'an Bahasa Jawa Abad 19-20 M. Surakarta: Efude Press, 2015.
• Hakim, Lukman. Cae dalam Penafsiran: Studi Atas Syair Tafsir Pasè Dalam Surah Al-Fatihah Dan Al-Ikhlash. Cakarta: Institut Perguruan Tinggi Ilmu Al-Qur'an (PTIQ), Skripsi, 2021.
• Harun, M. Yahya. Kerajaan Islam Nusantara Abad XVI- XVI. Yogyakarta: Kurnia Kalam Sejahtera, 1995.
• Hasanah, Ulfatun. “Tafsir al-Qur'an di Madura: Periodisasi, Metodologi dan Ideologi”. 'Anil Islam 12/1 (2019), 1–35.
• Hassan, Hanis Izrin Mohd vd. “Kegemilangan Bahasa Melayu sebagai Lingua Franca”. Jurnal Kesidang 2/1 (2017), 18–30.
• Hidayatullah, Imam. Terjemah Al-Qur'an Bahasa Sasak: Studi Kitab Juz' Amma Al-Majidi. Cakarta: UIN Syarif Hidayatullah, Skripsi, 2018.
• Ichwan, Moch Nur. “Literatur Tafsir Qur'an Melayu-Jawi di Indonesia: Relasi Kuasa, Pergeresan dan Kematian”. Visi Islam 1/1 (2002), 13–29.
• Ichwan, Moch Nur. “Negara, Kitab Suci, dan Politik: Terjemah Resmi al-Qur'an di Indonesia”. Sadur Sejarah Terjemahan di Indonesia dan Malaysia. ed. Henri Chambert. Endonezya: Universitas Padjadjaran, 2009.
• Irwan, Syamsul. Epistemologi Tafsir Surat al-Ikhlash Karya Kiai Ahmad Yasin bin Asmuni. Surabaya: Universitas Islam Negeri Sunan Ampel, Skripsi, 2018.
• Jusuf, Mahjiddin. Al-Qur'an Al-Karim dan Terjemah Bebas Bersajak dalam Bahasa Aceh. Banda Aceh: Pusat Penelitan dan Pengkajian Kebudayaan Islam, 1995.
• Kamil, Ahmad Zaidanil – Ramdhani, Fawaidur. “Tafsir Al-Qur'an Bahasa Madura: Kajian atas Tafsir Alqur’anul Karim Nurul Huda Karya Mudhar Tamim”. Suhuf 12/2 (2019), 251–280.
• Kazvînî, Zekeriyya. Âsâru'l-bilâd ve ahbâru'l-ibâd. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
• Kementerian Agama Republik Indonesia. “Nasional Kemenag Terbitkan Terjemahan Al-Qur’an Berbahasa Palembang dan Sunda”. Terjemahan. Erişim 13 Aralık 2019. https://kemenag.go.id/berita/read/512357/informasi Keputusan Kongres Bahasa Indonesa Kedua. Kongres Bahasa Indonesa Kedua.
• Ma’arif, Cholid. “Kajian Al-Quran di İndonesia Telaah Histores”. QOF 1/2 (Temmuz 2017), 117–127.
• Na’im, Akhsan – Iriantono, Tono. Kewarganegaraan, Suku Bangsa, Agama dan Bahasa Sehari-Hari Penduduk Indonesia: Hasil Sensus Penduduk 2010. Jakarta: Badan Pusat Statistik, 2011.
• Nugraheni, Aninditya Sri – Syuhda, Nisa. “Pola Komunikasi Bahasa Melayu di Lingkungan Akademi”. Lingua 15/2 (2019), 135–145.
• Nur, Fadhil. “Vernakularisasi Al-Quran di Tatar Bugis: Analisis Penafsiran AGH. Hamzah Manguluang dan AGH. Abd. Muin Yusuf terhadap Surah al-Maun”. Rausyan Fikr 14/2 (2018), 359–394.
• Putra, Aldomi. Tafsir Al-Quran Minangkabau Epistemologi, Lokalitas dan Dialektika. Cakarta: PTIQ Institut Jakarta, Doktora, 2020.
• Rizal, Efri Arsyad. Vernacularization Analysis Towards Cakepan Suci Al-Qur'an Salinan Ring Basa Bali. Semarang: State Islamic University of Walisongo, Lisans, 2020.
• Rohmana, Jajang A. “Terjemah Puitis Al-Qur’an di Jawa Barat Terjemah Al-Qur’an Berbentuk Puisi Guguritan dan Pupujian Sunda”. Suhuf 8/2 (2015), 175–202.
• Rohmana, Jajang A. “Warisan Islam Lokal untuk Peradaban Islam Nusantara: Kontribusi Penafsiran al-Qur’ān di Tatar Sund”. Refleksi 14/1 (2015), 95–120.
• Rosidi, Ajip (ed.). Apa Siapa Orang Sunda. Bandung: PT Kiblat Buku Utama, 2003.
• Said, Hasani Ahmad. “Mengenal Tafsir Nusantara: Melacak Mata Rantai Tafsir Dari Indonesia, Malaysia, Thailand, Singapura Hingga Brunei Darussalam”. Fefleksi 16/2 (Ekim 2017), 205–231.
• Salaeh, Rorsuedee – Suliaman, Ishak (ed.). Dr. Ismail Lutfi: Peranannya dalam Penulisan Tafsir Qur’an di Selatan Thailand. Universiti Malaya, 2011.
• Tamrin. “Paradigma Penafsiran Al-Qur'an Nusantara (Analisis Tafsir Aceh Tafsir Pase)”. Hunafa 9/1 (2013), 131–148.
• Tuncer, Eyyüp. “Malay Dünyasının İlk Mutasavvıf Şairi Hamza Fansûrî’nin İkan Tunggal Şiiri Bağlamında Vahdet-i Vücûd Anlayışı”. İslam Tetkikleri Dergisi 11/1 (2021), 267–290.
• Wurm, Stephen A. (ed.). Atlas of the World’s Language in Danger of Disappearing. Paris: UNESCO, 2001.
• Yusoff, Ismail. “Perkembangan Penulisan dan Terjemahan Kitab-kitab Tafsir di Malaysia”. Islâmiyyât 16 (1995), 19–32.
• Yusuf, Muhammad. “Bahasa Bugis dan Penulisan Tafsir di Sulawesi Selatan”. Al-Ulum 12/1 (2012), 77–96.
• Zuhdi, Susanto – Nursam (ed.). Kamus Sejarah Indonesia. Jakarta: Kementerian Pendidikan dan Kebudayaan.