Gaziantep'te Hat Sanatının Gelişimi ve Gaziantepli Hattatlar

Yıl 2023, Cilt: 4 Sayı: 1, 69 - 94, 30.05.2023

Ergün Özuslu

https://doi.org/10.56477/sirat.1197088

Öz

Hüsnühat’ın geleneksel sanatlarımız içinde önemli bir yeri bulunmaktadır. Hat sözcüğü Arapça “hatt” mastarından türeyen bir kelime olup yazı, çığır ve yol anlamlarına gelmektedir. Terim olarak ise Arap yazısının estetik ölçülere bağlı kalınarak güzel bir şekilde yazılması anlamına gelir.
Ülkemizde tarih boyunca değerli hattatlar yetişmiştir. Bugün kütüphanelerimizde bulunan birçok el yazması eser, camilerde ve özel koleksiyonlarda bulunan levhalar, Kur’an-ı Kerîmler, mimari eserlerin kitabeleri bu hattatlarımızın elinden çıkmıştır. Hat Sanatı, Osmanlı döneminde her ne kadar İstanbul gibi şehirlerde gelişse de bir kültür kenti olan Gaziantep’te hat sanatıyla iştigal etmiş kişiler yetişmiştir. Taşradaki hattatların çoğu genellikle mahallî sanatkâr olarak kalmış, bunlar memleketlerinden çıkmayıp bulundukları yerin verdiği imkân çerçevesinde çalışmışlardır.
Bu çalışmada Gaziantep’te hat sanatının gelişimi ve Gaziantepli hattatlar ele alınmış, 14. yüzyıldan günümüze kadar hat sanatıyla iştigal etmiş elli hattat tespit edilmiştir. Günümüzde hat sanatıyla iştigal eden yedi hattat da bu sayıya ilave edildiğinde sayı elli yedi olmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Hat Sanatı, Hattatlar, Gaziantep, Gaziantepli Hattatlar

The Development of Calligraphy in Gaziantep and Calligraphers From Gaziantep

Öz

Hüsnühat has an important place in our traditional arts. The word calligraphy is derived from the Arabic "hatt" infinitive and means writing, ground, and path. As a term, it means that the Arabic script is written beautifully by adhering to aesthetic measures.
Throughout history, valuable calligraphers have been trained in our country. These calligraphers made many manuscripts in our libraries today, plaques in mosques and private collections, the Qur'an, and the epitaphs of architectural works. Although the art of calligraphy developed in cities such as Istanbul during the Ottoman period, people engaged in calligraphy were trained in Gaziantep, a cultural city. Most of the calligraphers in the provinces remained as local artists, and they did not leave their hometowns and worked within the framework of the opportunities provided by the place they lived.
This study discusses the development of calligraphy in Gaziantep and calligraphers from Gaziantep. Also, fifty calligraphers engaged in calligraphy from the 14th century to the present have been identified. When the seven calligraphers engaged in calligraphy today are added to this number, the number becomes fifty-seven.

Anahtar Kelimeler

Caligraphy, Caligraphiers, Gaziantep, Caligraphiers of Gaziantep

Kaynakça

• Acar, Şinasi. Türk Hat Sanatı. İstanbul: Antik A.Ş. Kültür Yayınları, 1999.
• Akbayar, Nuri. Mehmet Süreyya SiciII-i Osmanî Osmanlı Ünlüleri 1-6. İstanbul: Tarih Vakfı Türk Yayınları, 2003.
• Aksoyak, İbrahim Halil. Zuhurat 19. Yy. Ayıntap’ta Tasavvufi Hayat (Menâkıb-ı Hüseyin Hüsnü Bey veya Zuhurât-ı İhvan). Ankara: Gaziantep Büyükşehir Belediyesi GaziKültür A.Ş., Yayınları, 2017.
• Alparslan, Ali. Osmanlı Hat Sanatı Tarihi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2004.
• Altınöz, İsmail. “Hasırcızade Mustafa Fehim Efendi (1846-1908)’nin Antep İlim ve Kültür Hayatına Katkıları”, Uluslararası Gaziantep Alimleri ve Gaziantep’te Dini Hayat Sempozyumu Bildiri Metinleri Kitabı. ed. Erol Erkan, M. Raşit Akpınar, Hacer General, Gaziantep: Gazi Kültür A.Ş. Yayınları, 2017.
• Aslan, Mustafa. “Kastamonulu Hattatlar”. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 2(2007), 4.
• Bayat, Ali Haydar. Hüsn-i Hat Bibliyografyası, İstanbul: IRCICA, 2002.
• Berk, Süleyman. Hat San'atı, İstanbul: İsmek Yayıları, 2006.
• Cunbur, Müjgan. Gelibolulu Mustafa Ali Menakıb-ı Hünerveran Hattatların ve Kitap Sanatçılarının Destanları. İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları, 2012.
• Çakır, İbrahim Ethem. 16. Yüzyılda Ayntab Şehri, İstanbul: Yeditepe Yayınları, 2015.
• Ç. Ü. Türkoloji Araştırmaları Merkezi Makale Bilgi Sistemi. “Gönül Ayan, Antepli Arzî Mehmet Efendi”. Erişim: 10.02.2021. http://turkoloji.cu.edu.tr/ESKI%20TURK%20%20EDEBIYATI/g_ayan_04.pdf
• Derman, Uğur. Edirne Hattatları ve Edirne’nin Yazı Sanatımızdaki Yeri, Ankara: T.T.K. Basımevi, 1965.
• Derman, Uğur. Türk Hat Sanatından Seçmeler. İstanbul: T.C. Başbakanlık Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Kurumu Başkanlığı, 2017.
• El-Ayni, Ebu Muhammed Bedreddin Mahmud b. Ahmed. İkdu’l-Cum’an fi tarih-i Ehliz –Zaman. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Gülnüş Valide, 62, 67a-b.
• Evliya Çelebi. Evliya Çelebi Seyahatnamesi IX. İstanbul: Devlet Matbaası, 1935.
• Güneş, Hüseyin. "İslam Tarihinin İlk Asrında Gaziantep". Uluslararası Gaziantep Alimleri ve Gaziantep’te Dini Hayat Sempozyumu Bildiri Metinleri Kitabı,. ed. Erol Erkan, M. Raşit Akpınar, Hacer General, 31-42. Gaziantep: Gazi Kültür A.Ş. Yayınları, 2017.
• Güzelbey, Cemil Cahit. "Gaziantep Hattatları, Hakkakları ve Ressamları". Gaziantep Sabah Günlük Siyasi Bağımsız Gazete (1-12Şubat 1983),2.
• Güzelbey, Cemil Cahit. "Gaziantep Hattatları, Hakkakları ve Ressamları". Gaziantep Sabah Günlük Siyasi Bağımsız Gazete (22 Şubat 1983),2.
• Güzelbey, Cemil Cahit. "Gaziantep Hattatları, Hakkakları ve Ressamları". Gaziantep Sabah Günlük Siyasi Bağımsız Gazete (23 Şubat 1983),2.
• Güzelbey, Cemil Cahit. "Gaziantep Hattatları, Hakkakları ve Ressamları". Gaziantep Sabah Günlük Siyasi Bağımsız Gazete (4 Mart 1983),2.
• Güzelbey, Cemil Cahit. "Gaziantep Hattatları, Hakkakları ve Ressamları". Gaziantep Sabah Günlük Siyasi Bağımsız Gazete (22 Mart 1983),2.
• Güzelbey, Cemil Cahit. "Gaziantep Hattatları, Hakkakları ve Ressamları". Gaziantep Sabah Günlük Siyasi Bağımsız Gazete (31 Mart 1983),2.
• Güzelbey, Cemil Cahit. Gaziantep Büyükleri ve Gaziantep Meşahirine Ek. Ankara:Ajans-Türk, 1988.
• Güzelbey, Cemil Cahit. Gaziantep’ten Kesitler. Gaziantep: Ar Ajans Basın Yayın Reklamcılık, 1992.
• İnal, İ.Mahmud Kemâl. Son Hattatlar. İstanbul: Maarif Basımevi, 1955.
• Ketebe, “Yahya Hilmi Efendi”. Erişim: 11.02.2021., http://www.ketebe.org
• Kınlı, Süleyman. Hat ve Hattatanda Osmanlı Hattatları. Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2007.
• Kıvrım, İsmail. “Osmanlı Döneminde Ayıntab’da Medreseler ve Dini Hayat”, Uluslararası Gaziantep Alimleri ve Gaziantep’te Dini Hayat Sempozyumu Bildiri Metinleri Kitabı. ed. Erol Erkan, M. Raşit Akpınar, Hacer General, 90. Gaziantep: Gazi Kültür A.Ş. Yayınları, 2017.
• Koçak, Zahide. "Osmanlı Ayıntab’ında Dini Kurumlar ve Üstlendikleri Fonksiyonlar". Uluslararası Gaziantep Alimleri ve Gaziantep’te Dini Hayat Sempozyumu Bildiri Metinleri Kitabı. ed. Erol Erkan, M. Raşit Akpınar, Hacer General,61-87. Gaziantep: Gazi Kültür A.Ş. Yayınları, 2017.
• Müstakimzâde Süleyman Sadettin, Tuhfe-i Hattatin, ed. Mustafa Koç, İstanbul: Klasik Yayınları, 2014.
• Haskan, Mehmet Nermi. Eyuplu Hattatlar, İstanbul: Eyüp Belediyesi Yayını, 2004.
• Okiç, Muhammed Tayyip. "Antepli Fakih Mustafa Sait Efendi(1202 (?) – 1279/1787 (?) – 1862-3)". Gaziantep Kültür Dergisi 11 (1968), 171-173.
• Özkafa, Fatih. Bir Fotoğrafın Aynasından İstanbul’un Meşhur Hattatları, İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş., 2010.
• Özkafa, Fatih. "Hat Sanatı ve Konyalı Hattatlar". ed. Kerim Çınar, Konya Kitabı XV. Konya: Karatay Üniversitesi ve Konya Ticaret Odası Yayını, 2016.
• Özuslu, Ergün. Antepli Hattatlar, Gaziantep: Sertaç Bil. Eğt. İlt. Org. San. Ve Tic. Ltd. Şti., 2021.
• Saraç, Mehmet Ali Yekta. Osmanlı Müellifleri/Bursalı Mehmed Tahir. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi, 2016.
• Serin, Muhittin. Hat San'atımız, İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı, 1982.
• Serin, Muhittin. Hat Sanatı ve Meşhur Hattatlar. İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı, 2003.
• Solmaz, Mehmet. "Zübtedil Hakayık ve Gayeti Takayik". Gaziantep Kültür Dergisi 9 (Mart 1966), 55-56.
• Taşkesenlioğlu, Lokman. "Mütercim Asım Efendi “Ebü’l-Kemal es-Seyyid Ahmed Asım (1755-1819) Lügatçilerin En Büyüğü el-Allâme". Geçmişten Günümüze Türkçe’ye Hizmet Edenler Dergisi (2017), 318-322.
• Tutar, Adem. "19. Yüzyılın Sonlarında Antep’in İdari ve Dini Yapısı". Uluslararası Gaziantep Alimleri ve Gaziantep’te Dini Hayat Sempozyumu Bildiri Metinleri Kitabı. ed. Erol Erkan, M. Raşit Akpınar, Hacer General, 47. Gaziantep: Gazi Kültür A.Ş. Yayınları, 2017.
• Yakar, Halil İbrahim. "Mahallî Kaynakların Değerlendirilmesi ve Antepli Divan Şairleri Örneği". Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 6/2 (2007), 78-90. ISSN: 1303-0094.
• Yakar, Halil İbrahim. Gaziantep Kitabeleri Bir Şehrin Hüviyeti. Ankara: Art Tanıtım Sonsöz Gazetesi Matbaası, 2014.
• Yakar, Halil İbrahim. Antepli Divan Şairleri. Gaziantep: Gaziantep İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayını, 2015.
• Yakar, Halil İbrahim. Gaziantep’e Adanmış Bir Ömür-Cemil Cahit Güzelbey Külliyatı. Gaziantep: Gazi Kültür A.Ş. Yayınları, 2017.
• Yaman, Ayşe Peyman. Hat Sanatı İçin Devhatü'l Küttab Kaynak İncelemeli Metin Çevirisi, Marmara Üniversitesi, Yüksek Lisans, İstanbul, 2003.
• Yazır, Mahmud Bedreddin. Medeniyet Âleminde Yazı ve İslâm Medeniyetinde Kalem Güzeli, (Neş. Hzl. Uğur Derman), Ankara: DİB Yayınları, 2.Baskı, 1981.
• Yener, Şakir Sabri. "Gaziantep Hattatları". Gaziantep Kültür Dergisi. 4/41 (1961), 100.
• Yener, Şakir Sabri. "Gaziantep Hattatları ve Hakkakları". Gaziantep Kültür Dergisi 11 (Ekim1968), 227-229.