Türkiye’deki Mega Projeler-Mekânsal Planlama Gerilimi

Yıl 2020, Cilt: 02 Sayı: 02, 40 - 58, 30.08.2021

Elif Kızılay Fikret Zorlu

https://doi.org/10.5505/sjcrp.2021.92486

Öz

Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde son 20 yılda “Mega Proje” adı altında büyük ölçekli kentsel yatırımlar yaygınlaşmaktadır. Az gelişmiş ülkelerdeki kentlerde ekonomik, teknik ve sosyal altyapıların eksik olması nedeniyle kamu kaynaklarının büyük bölümü bu kapsamdaki yatırımlara ayrılmaktadır. Bu da diğer kentsel hizmetlerin yeterince sunulamaması ve kentsel yaşam kalitesi ve niteliğin düşük kalması sorunu veya yerel yönetimlerin mali yetersizliğiyle ile sonuçlanmaktadır. Bu çalışmada Türkiye’deki büyük kentlerde planlanan, uygulamaya geçen ve uygulanamayan toplam 11 mega proje incelenmiştir. Projelerin kentlerdeki konumu, ölçeği, niteliği, kente etkisi ve fiziksel planlamada yarattığı sorunlar incelenmiştir.

Mega projeler, Türkiye planlama pratiğinde ve teorik çalışmalarda eleştiri almalarına ve fiziksel planların bütünlüğüne uymamalarına rağmen planlara sonradan eklenmektedir. Bu çalışma kapsamında planlamanın mega projelere karşı nasıl bir yaklaşım ve stratejiler seti geliştirilebileceği tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Mega Proje, Mekânsal Planlama, Türkiye

The Tension Between Mega Projects and Spatial Planning in Turkey

Öz

Major urban investments so called “Mega Project” have become extensively introduced to cities of developed and developing countries in the last 20 years. Due to the deficiency of economic, technical and social infrastructures in cities of underdeveloped countries, most of the public resources are devoted to major urban projects. This results in a lack of adequate provision of necessary urban services and the problem of low quality of urban life. In addition, local governments face financial deficiencies. This study investigates processes of 11 mega projects; some are planned but not implemented, some are implemented and while some of them are cancelled.

Mega projects are subsequently articulated to the plans, although they receive criticism in Turkish planning practice and theoretical studies and do not conform to the integrity of the physical plans. Within the scope of this study, how planning approaches and strategies can be developed and discussed against mega projects.

Anahtar Kelimeler

Mega Project, Spatial Planning, Turkey

Kaynakça

• Aykırı Akademi. 2017. “Kimsenin nasıl kurtulacağını bilemediği ‘dev batık park’.” 16.03.2020 tarihinde erişildi. https://aykiriakademi.com/ayrkiri-akademi-yasam/aykiri-akademi-yasam-kent-kulturu/ankapark-projesi
• Baysal, C. U. 2017. “Mega Projelere Genel Çerçeveden Bakmak.” Mimar.ist Dergisi 58: 36-43.
• Çevre ve Şehircilik Bakanlığı. 2016. İzmir Körfez Geçiş Projesi (Otoyol ve Raylı Sistem) Proje Tanıtım Sunumu. 16.03.2020 tarihinde erişildi. https://izmir.csb.gov.tr/
• Daşkıran, F. ve D. Ak. 2015. “6306 Sayılı Kanun Kapsamında Kentsel Dönüşüm.” Yönetim ve Ekonomi Dergisi 3: 264-288.
• DOKAY-ÇED Çevre Mühendisliği Ltd. Şti. 2015. Salıpazarı Kruvaziyer Limanı Projesi (Otel, Ofis Alanları, Restoran Ve Mağazalardan Oluşan Ticari Alanlar İle Terminal Binası Dahil) (İstanbul İli, Beyoğlu İlçesi) Çevresel Etki Değerlendirmesi Raporu. Ankara.
• Egercioğlu Y. Ve Ö. Ercoşkun.2015. “İzmir’de Sürdürülebilir Kentsel Planlama İçin Expo Alanının Sunduğu Riskler ve Fırsatlar.” Planlama Dergisi 15(1): 8–20.
• Emlak Kuluis. 2020. “Hangi ilde kaç AVM var 2020?” 23.06.2020 tarihinde erişildi. https://emlakkulisi.com/hangi-ilde-kac-avm-var-2020/625834
• Eren F. 2019. “Uluslararası Mega Projeler ve İstanbul’a Olası Etkileri.” İstanbul’da Büyük Ölçekli Kentsel Projeler ve Planlama Süreçleri içinde, H. F. Alkan Meşhur, K. Ertuğay, F. Eren ve C. Korkmaz (der.), 35-62. Ankara: Nobel.
• Erkan, f. 2019. “Şehir Hastaneleri.” Çalışma Ortamı Dergisi 159(1): 20-22.
• Erturan, A. ve Ş. Türk. 2015. “Esnek Planlama Rejimi Baskısı Altında Katı Bir İmar Rejiminin Uygulanabilirliği: Boğaziçi Alanında Zorlu Center Örneği.” 39. Şehircilik Kolokyumu Bildiri Kitabı içinde.
• Flyvbjerg, B. 2006. “From Nobel Prize to Project Management: Getting Risks Right.” Project Management Journal 37(3): 5-15.
• Flyvbjerg, B. 2014. "What You Should Know about Megaprojects and Why: An Overview." Project Management Journal 45(2): 6-19.
• Gürçay M. 2018. “Mega Projelerin İstanbul Kent-Bölgesi’nin Uyum Sağlama Kapasitesine Etkileri.” Doktora Tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi.
• Hatipoğlu E. 2009. “Avrupa Orta Asya Ulaşım Hattında Marmaray.” Yüksek Lisans Tezi, Maltepe Üniversitesi.
• Hu, Y., A. P. C. Chan , L. Yun ve R. Jin 2015. “From Construction Megaproject Management to Complex Management: A Bibliographic Analysis.” Journal of Management in Engineering, 31(4): 04014052.
• Hürriyet. 2018. “Bakanlık Fikirtepe’de sahaya iniyor.” 27.05.2020 tarihinde erişildi. https://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/bakanlik-fikirtepede-sahaya-iniyor-40741172
• İstanbul Airport. n.d. 03.06.200 tarihinde erişildi. https://www.istairport.com
• İstanbul İstanbul Büyükşehir Belediyesi. 2009. 1/100 000 Ölçekli İstanbul Çevre Düzeni Planı Raporu. İstanbul.
• Kennedy L., G. Robbins, B. Bon, G. Takano, A. Varrel ve J. Andrade. 2014. Megaprojects and Urban Development in Cities of the South. Chance2Sustain Work Package 2 Thematic Report.
• Kubilay, M. 2020. “Dış Borç Gençliğin Kamçısıdır.” Gazete Duvar. 03.07.2020 tarihinde erişildi. https://www.gazeteduvar.com.tr/konuk-yazar/2020/07/03/dis-borc-gencligin-kamcisidir
• Othman A. A. E. 2013. “Challenges of Mega Construction Projects in Developing Countries.” Organization, Technology and Management in Construction—An International Journal 5(1): 730-746.
• Othman A. A. E. 2014. “A Conceptual Model for Overcoming the Challenges of Mega Construction Projects in Developing Countries.” African Journal of Engineering Research 2(4): 73-84.
• Öktem, B. 2006. “Neoliberal Küreselleşmenin Kentlerde İnşası: AKP’NİN Küresel Kent Söylemi ve İstanbul’un Kentsel Dönüşüm Projeleri.” Planlama Dergisi 2(36): 53-64.
• Övet K., M. Duman, Ö. Ağdağlı, B. Tamer, B. Kaya ve O. Günaydın. 2019. “Salıpazarı Kruvaziyer Liman (Galataport) Projesi.” İstanbul’da Büyük Ölçekli Kentsel Projeler ve Planlama Süreçleri içinde, H. F. Alkan Meşhur, K. Ertuğay, F. Eren ve C. Korkmaz (der.), 171-193. Ankara: Nobel.
• Öztürk Ç. P. 2017. “İstanbul’da (Mega) Projeler ve Kentsel Değişim.” Mega Projeler ve İstanbul.” Mimar.ist Dergisi 58:47-55.
• Pitsis, A., S. Clegg, D. Freeder, S. Sankaran ve S. Burdon. 2018. “Megaprojects Redefined –Complexity vs Cost and Social Imperatives.” International Journal of Managing Projects in Business 11(1): 7-34.
• Sönmez, M. 2016. “Mega Projelerin Mega Sorunları.” TMMOB Makina Mühendisleri Odası Bülten sayı: 220, Sanayinin Sorunları ve Analizleri (XXI) eki.
• Swyngedouw E., F. Moulaert ve A. Rodriguez. 2002. “Neoliberal Urbanization in Europe: Large-Scale Urban Development Projects and the New Urban Policy.” Antipode 34(3): 541-577.
• TMMOB ve Ankara Tabip Odası. 2017. Şehir Hastaneleri Sempozyumu. Ankara.
• TMMOB. 2014. 3. Havalimanı Teknik Raporu. İstanbul.
• TMMOB. 2018. 14. Dönem 2016-2018 Çalışma Raporu. İzmir.
• TMMOB. 2020. 10. Dönem 2018-2020 Çalışma Raporu. Ankara.
• Tolunay D. 2015. “İstanbul’daki Üçüncü Havalimanı ÇED Raporunun Değerlendirilmesi.” 6. Ulusal Hava Kirliliği ve Kontrolü Sempozyumu Bildiri Kitabı içinde, 225-238.
• TRT Haber. 2019. “Gebze-Halkalı Banliyö Hattını Kullanan Yolcı Sayısı 24 Milyona Yaklaştı.” 22.07.2020 tarihinde erişildi. https://www.trthaber.com/haber/ekonomi/gebze-halkali-banliyo-hattini-kullanan-yolcu-sayisi-24-milyona-yaklasti-416623.html
• Türkün, A., B. Öktem ve M. Yapıcı. 2014. “1980’ler Sonrasında İstanbul’da Kentsel Dönüşüm.” Mülk, Mahal İnsan: İstanbul’da Kentsel Dönüşüm içinde, Asuman Türkin (der.), 79-139. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Ünver M. ve L. Suri. 2020. “Kentsel Dönüşümün Fikirtepe’ye Yansıması.” İstanbul Ticaret Üniversitesi Teknoloji ve Uygulamalı Bilimler Dergisi 2(2): 11-23.
• Wilson, J. ve E. Swyngedouw. 2015. “Seeds of Dystopia: Post-Politics and the Return of The Political.” The Post-Political and its Discontents: Spaces of Depoliticisation, Spectres of Radical Politics içinde, Japhy Wilson ve Erik Swyngedouw (der.), 1-22. Edinburgh: Edinburgh University Press.
• Yüksel Ö. 2007. “Kentsel Dönüşümün Fiziksel ve Sosyal Mekana Etkisi: Kuzey Ankara Girişi Kentsel Dönüşüm Projesi.” Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi.