Kapalıçarşı’nın Somut Olmayan Kültürel Mirası Kuyumculuk: Bir Değişim Okuması

Yıl 2023, Cilt: 05 Sayı: 01, 1 - 26, 03.08.2023

Berfin Bayar , Yaşar Dilek Erbey

https://doi.org/10.5281/zenodo.8210448

Öz

Somut olmayan kültürel miras, literatüre geç girmiş olmasıyla birlikte bütüncül kentsel koruma bağlamında önemli bir kavramdır. Kültürel miras yapılarıyla kurduğu ilişki bakımından en somut haliyle çarşı mekânlarında ve geleneksel zanaatlarda görülebilmektedir. Nitekim, Tarihi Yarımada’nın Kapalıçarşısı, çalışma konusunun ana mekânı olarak önemli bir bağlam sunmaktadır. Kapalıçarşı’nın kültürel kimliğini yansıtan kuyumculuk zanaatı, çarşının ortaya çıkışından bu yana 550 yıllık süreçte günümüze kadar gelmiştir.
Hızla değişen kent dinamikleriyle birlikte geleneksel ifadeler de dönüşmektedir. Bu doğrultuda, somut olmayan kültürel miras ve tarihi yapıların birbirinden ayrı ele alınmaması gerekliliğinden yola çıkılarak; bütüncül koruma ekseninde somut olmayan kültürel mirasa ilişkin kavramsal çerçeve sunulmuş ve Kapalıçarşı, tarihsel arka planıyla incelenerek sahip olduğu kültürel miras değerleri ile zanaat geleneğinin çıkış noktaları irdelenmiştir. Kavramsal sorgulama ve tarihsel bağlamda Kapalıçarşı’nın oluşumu ele alındıktan sonra çalışmanın temel meselesi olan ‘değişim okuması’ yapılması için öne çıkan zanaatkarlarla ve kuyumcularla derinlemesine ve yapılandırılmış görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Kapalıçarşı ve kuyumculuk zanaatı ekseninde geleneksel üretimin geçirdiği mekânsal ve işlevsel değişimler ortaya konulmuştur. Kapalıçarşı ve sahip olduğu kuyumculuk mirasının geçirdiği dönüşümler, etkenleriyle birlikte ortaya konarak bir değişim okuması yapılmıştır. Bu çalışma kapsamında söz konusu somut olmayan miras kümelenmesinin yer değiştirme eğilimleri ile ekonomik ve kültürel dinamikler karşısında dünden bugüne nasıl bir değişim geçirdiği tespit edilerek; alana yönelik koruma çalışmalarına önemli bir altlık sunulmuş ve kültürel mirasın bütüncül olarak sürdürülmesine yönelik kritik tespitler yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Somut Olmayan Kültürel Miras, İstanbul Kapalıçarşı, Kuyumculuk, Bütüncül Koruma, Mekânsal Değişim.

Teşekkür

Çalışmaya katkılarından dolayı başta Surmak Susmak ve Adem Kurtulmuş olmak üzere tüm Kapalıçarşı zanaatkârlarına teşekkür ederiz.

Intangible Cultural Heritage and Jewellery of the Grand Bazaar: Analysis of the Change

Öz

Intangible cultural heritage is an important concept in the context of holistic urban conservation, although it has entered the literature recent. In terms of its relationship with cultural heritage structures, it can be seen in the most concrete form in bazaar places and traditional crafts. As a matter of fact, the Grand Bazaar of the Historic Peninsula offers an important context as the main place of the study. The craft of jewelry, which reflects the cultural identity of the Grand Bazaar, has survived to the present day in a period of 550 years since the emergence of the Bazaar.
With the rapidly changing urban dynamics, traditional expressions are also transforming. In this direction, starting from the necessity of not treating intangible cultural heritage and historical structures separately from each other; The conceptual framework of the intangible cultural heritage has been presented on the axis of holistic conservation and the Grand Bazaar has been examined with its historical background, and its cultural heritage values and the starting points of the craft tradition have been examined. After the conceptual inquiry and the formation of the Grand Bazaar in the historical context were discussed, in-depth and structured interviews were conducted in order to make a 'change reading', which is the main issue of the study. Spatial and functional changes in traditional production have been revealed on the axis of the Grand Bazaar and the jewelery craft. The study makes a reading of change by revealing the transformations of the Grand Bazaar and its jewelry heritage together with its factors.
Within the scope of this study, it has been determined how the intangible heritage cluster has undergone a change in the face of relocation tendencies and economic and cultural dynamics. An important base has been provided for the conservation studies for the area and critical determinations have been made for the holistic continuation of the cultural heritage.

Anahtar Kelimeler

Intangible Cultural Heritage, Istanbul Grand Bazaar, Jewelry, Holistic Conservation, Spatial Change.

Kaynakça

• Akyol, E. N. (2016). Yerin Boyutları ve Yer Kurma Pratiklerinin Kapalıçarşı ve Kuyumcukent Üzerinden Mekânsal Olarak Okunması. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul.
• Aerial view of Grand Bazaar in Istanbul, Turkey. It is one of the... (n.d.). iStock. https://www.istockphoto.com/tr/foto%C4%9Fraf/grand-bazaar-gm1424598499-469280470
• Başat, E. (2013). Somut ve Somut Olmayan Kültürel Mirası Birlikte Koruyabilmek. Milli Folklor Dergisi (25), 61 - 71.
• Eceral, T., Köroğlu, B. ve Uğurlar, A. (2009). Kuyumculuk Kümeleri: İstanbul Kapalıçarşı İle Dünya Örneklerinin Karşılaştırmalı Değerlendirmesi. Ekonomik Yaklaşım, 20(70), 121-143.
• Erbey, D. ve Salt, E. (2019). The Role of Tourism in Sustainability of Intangible. The 11th Tourism Outlook Conference, İstanbul, (s. 685-697).
• Evren, Y. (2010). Taş Yerinde Ağırdır: İstanbul’da Geleneksel Kuyumculuk İmalatının Tarihi Yarımadadan Kuyumcukent'e Desantralizasyon Sürecine Eleştirel Bir Bakış. Mimarlık, 363, 63-67.
• Evren, Y. ve Ökten, A. (2013). Somut Olmayan Kültürel Mirasın Sürdürülmesi İçin Üç sektörlü Bir Model: 'İstanbul Tarihi Kent Merkezi İçin Kuyumculuk Mahallesi Önerisi'. Planlama, 23(1), 35-44. http://jag.journalagent.com/planlama/pdfs/PLAN_23_1_25_44.pdf
• File:The Great Bazaar, Constantinople - Walsh Robert & Allom Thomas - 1836.jpg - Wikimedia Commons. (1836, January 1). File:the Great Bazaar, Constantinople - Walsh Robert & Allom Thomas - 1836.jpg - Wikimedia Commons. https://commons.wikimedia.org/wiki/File:The_Great_Bazaar,_Constantinople_-_Walsh_Robert_%26_Allom_Thomas_-_1836.jpg
• Güldürmez, S. (2019). Kapalıçarşı'dan Portreler. İçinde A. Ş. Çoruk (der.), Geçmişten Geleceğe Kapalıçarşı, (s. 269-283). İstanbul Ticaret Odası Yayınları.
• ICOMOS. (1975). Amsterdam Bildirgesi. Avrupa Mimari Miras Kongresi, 21-25 Ekim, Amsterdam. http://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_tr0458320001536681780.pdf
• Kal’a, A. (2003). Osmanlı Esnafı ve Sanayisi Üzerine Yapılan Çalışmalarla İlgili Genel Bir Değerlendirme. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 1(1), 245 - 266.
• KİAŞ (Kuyumcukent İşletme A.Ş.) (n.d.). Fotoğraf Galerisi - Kuyumcukent İşletme A.Ş. https://www.kuyumcukent.com.tr/Fotograf-Galerisi?GalleryID=4
• Kösebay, Y. ve Orlandi, A. C. (Küratör). (2017). Cevher ve Zanaat: Kapalıçarşı Ustalarının İzinde. Sergi, Rezan Has Müzesi, İstanbul.
• Küçükerman, Ö. ve Mortan, K. (2010). Çarşı, Pazar, Ticaret ve Kapalıçarşı. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. Olgun, İ. (2006). Kapalıçarşı ve Bellek. Mimar-İst, 1, 19-23.
• Sönmez, Ç. B. (1993). Kapalıçarşı'nın Fonksiyonel Değişimi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Şabudak, Ö. (2012). Cumhuriyetin İlk Yıllarında Tarihi Yarımada Hanlar Bölgesi. (Yayımlanmamış doktora tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• TJEA (Turkish Jewelry Exporters Association). (2021). Turkish Jewelry Export Report 2021. https://www.istanbuljewelryshow.com/en/ijs-blog/turkey-jewelery-export-report- 2022.html
• Tüzel, B. (2020). UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miras Listelerindeki El Sanatları Unsurları ve Ticarileştirme. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi, Ankara.
• UNESCO - Dive into intangible cultural heritage! (n.d.). https://ich.unesco.org/en/dive
• UNESCO - Traditional craftsmanship. (n.d.). https://ich.unesco.org/en/traditional-craftsmanship-00057
• UNESCO (2003, Ekim 17). The Convention for the Safeguarding of the Intangible Cultural Heritage. https://ich.unesco.org/en/convention
• Weber, S. L. (2018). Schmuckhandel und Schmuckhandwerk im Kapalıçarşı-İstanbul Der Aktuelle Wandel. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Türkisch-Deutsche Universitat Institut Für Sozial Wissenschaften, İstanbul.
• Yücel, G. ve Arun, G. (2010). İstanbul Kapalıçarşı Tahliye Organizasyonunun Afetten Etkilenebilirlik Değerlendirmesi. Mimarlık Dergisi, 345, 66-71.