İNGİLİZLERİN MUSUL’DA ARKEOLOJİK KEŞİFLERİ (1876-1909)

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 1, 18 - 30, 31.05.2023

Rehşan Yıldız

https://doi.org/10.38004/sobad.1247986

Cited By: 2

Öz

XIX. yüzyılda Osmanlı Devleti’nde bulunan eski eserler İngiltere başta olmak üzere batılıların yoğun ilgisine mazhar oldu. Bu durumdan Musul da kaçınılmaz olarak etkilendi. İngilizler tarafından XIX. yüzyılda Musul bölgesine birçok diplomat ve seyyah arkeoloji çalışmaları için gönderildi. Ancak ilk düzenli çalışma 1820’de İngiltere’nin Hindistan şirketi temsilcisi Claudius James Rich tarafından gerçekleştirildi. 1845 yılına gelindiğinde, arkeolog Austen Henry Layard’ın bölgede yaptığı arkeolojik çalışmalar sayesinde birçok önemli eser gün yüzüne çıkarıldı. Onun çalışmalarına kısa süre sonra Musul’un yerlilerinden Hürmüz Rassam da katıldı. Batılı kâşiflerin yaptığı bu arkeolojik faaliyetler adeta yağma boyutuna ulaşınca Osmanlı Devleti bu faaliyetlere engel olabilmek adına 1869’da ilk Asar-ı Atika Nizamnamesini yayınladı. Fakat nizamnamedeki maddeler batılı kâşiflere engel olabilecek kadar kapsamlı hazırlanmadı. 1874 yılında çıkarılan yeni nizamnamedeki maddeler daha kapsamlı hazırlanmış olsa da bu nizamnamedeki maddeler de yetersiz kaldı. Ancak bu süreçte Musul’da birçok eski eserleri gün yüzüne çıkarmayı başaran George Smith’in tepkisini çekti. Fakat nizamnamede geçen “bulunan eserlerin yarısının Müze-i Hümayun’a verilmesi” konusundaki maddeye rağmen Smith, bulduğu kil tabletleri bir şekilde British Museum’a ulaştırdı.
İngilizlerin Musul’da Arkeolojik Keşifleri (1876-1909) adlı Bu çalışma İngilizlerin Musul’da XIX. yüzyılda gerçekleştirdikleri arkeolojik faaliyetler, başta Asar-ı Atika nizamnamelerinin de içinde olduğu Osmanlı Arşiv vesikaları, gazete, makale, araştırma ve inceleme eserlerden istifade edilerek hazırlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Asar-ı Atika, British Museum, Layard

BRITISH ARCHEOLOGICAL DISCOVERIES IN MOSUL (1876-1909)

Öz

XIX. The artifacts found in the Ottoman Empire in the XIX century were of great interest to the Westerners, especially England. Mosul was also inevitably affected by this situation XIX. by the British, In the century, many diplomats and travelers were sent to the Mosul region for archaeology studies. But the first regular work was carried out in 1820 by Claudius James Rich, the representative of the British company in India. By 1845, many important artifacts were unearthed thanks to the archaeological work done by the archaeologist Austen Henry Layard in the region, Hormuz Rassam, a native of Mosul joined his work soon after. When these archaeological activities by Western explorers the level of plunder, the Ottoman Empire published the first Asar-ı Atika Regulation in 1869 in order to prevent these activities. However, the articles in this regulation were not prepared comprehensively enough to prevvent Western explorers. Although the articles in the new regulation issued in 1874, were prepared more comprehensively. the articles in this regulation were also insufficient. However, in this he drew the reaction of George Smith, who menaged to unearth many ancient artifacts in Mosul However, despite the article in the regulation on “giving half of the found artifacts to the Museum-i Humayun”, Smith somehow delivered the clay tablets he found to the British Museum.
This study named British Archaeological Discoveries in Mosul (1876-1909), was prepared by. Making use of the archaeological activities carried out by the British in Mosul in the XIX century, the Ottoman Archive documents, newspapers, articles, research studies and theses, including the Asar-ı Atika Nizamnameları.

Anahtar Kelimeler

Asar-ı Atika,, Layard, Ninova

Kaynakça

• BOA, A. DVN. MKL 12/5, Nisan 1874 tarihliAsar-ı Atika Nizamnamesi HH.d, 25145, 21.02.1884 tarihli Asar-ı Atika Nizamnamesi HR.TO.. 251/ 64 MF.MKT. 38/103 THE NATIONAL ARCHIVES
• Foreign Office (FO) 78 /1115 (02.04 1853)
• ARAŞTIRMA ve İNCELEME ESERLER
• Alhamo, O. J. F. (2020), Çatışma Alanlarında Kültürel Miras Yönetimi: Irak Örneği, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Akyürek, N. (1989), Eski Eski eser Kaçakçılığının Nedenleri, Eski Eser Tanımı ve Kaçakçılığının Önlenmesi Semineri Notları, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Bahrani, Z. (2011), E. Scramble Fort the Past A Story Of Archaeology in the Ottoman Empire,1753-1914, Untold Tales of Mesopotamian Discovery.(Ed) Bahranı. Z. Çelik. Z. Eldem. Garanti. Kültür. Yayınları İstanbul.
• Bottero, J. Steve, M. J. (2004), Evvel Zaman içinde Mezopotamya, Y.K.Y. Yayınları İstanbul.
• Ceram, C.W. (2015), Tanrılar Mezarlar ve Bilginler, (Çev), Hayrullah Örs, Remzi Yayınları, İstanbul.
• Çal, H. (1997), Osmanlı Devletinde Asar-ı Atika Nizamnameleri, Vakıflar Dergisi, C. 26 ss.391-400
• Çelik, Z. (2016), Asar-ı Atika Osmanlı İmparatorluğu’nda Arkeoloji Siyaseti, Küy Yayınları, İstanbul.
• Del Mar, A. (20.09.1910), The New York Times Gazetesinde yer alan Discoveries At Nineveh başlıklı makale
• Dilbaz, B. K. (2014), Anadolu’daki Arkeolojik Kazılar, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Dilbaz, B.K.(2018), Osman Devleti’nin Arkeoloji politikası, Okur Tarih Yayınları, İstanbul.
• Dilbaz, B. K. (2019), Osman Devleti’nde Savaşların Arkeolojiye Etkileri, Birinci Dünya Savaşı Odağında Tarih Boyunca Savaş,(ed.) Ünver, M. Tanrıverdi, M. Hiper Yayınları, İstanbul.
• Doğançay,S. (2015), İngiltere’nin Irak Siyaseti(1798-1876), Yayınlanmamış Doktora Tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Elazığ.
• Dogançay, S. (2021), Hürmüz Rassam’ın Ninova ve Babil’deki Arkeolojik Keşifleri, Dicle Üniversitesi, Sosyal Bilimler Entitüsü Dergisi, S.28 s.256-275
• Dogançay, S. (2022), İngiliz Arkeologların Karkamış’taki Faaliyetleri, Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 30 s.89
• Dogançay, S. (2022), Fransız Konsolosu Sarzec’in Tello Kazıları, (ed), Çabuk, M. Yaşar, A. Tarih Araştırmaları (Osmanlı Tarihi, Kurumlar, Ermeni İsyanları ve Milli Mücadele Dönemi) Prof. Dr. Ahmet Eyicil’e Armağan, Son Çağ Akademi Yayınları, Ankara.
• Dosdoğru, B. (2018), Ankara İngiliz Arkeoloji Enstitüsü 1938-1953(Ankara İngiliz Enstitüsü), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Erdemir, T. T. (2012), Türkiye ve Avrupa Arasında Bilimsel Hareketlilik ve Etkileşim: Osmanlı’dan Günümüze Arkeoloji”, Ankara
• Gates, C. (2019), Antik Kentler Antik Yakındoğu, Mısır. Yunan ve Roma’da Kentsel Yaşamın Arkeolojisi, (Çev), Barış Cezar, Küy, Yayınları, İstanbul.
• Görür, H. İ. (2021), İngiltere’nin Doğu Siyasetin ve Bağdat Genel Konsolosluğu(1875-1879), Yayınlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Nissen, H. J. ( 2015), Ana Hatlarıyla Mezopotamya Yakın Doğu Arkeolojisi’nin İlk Dönemleri (Çev), Z. Zühre İlkgelen, Arkeoloji ve Sanat yayınları, İstanbul.
• Hut, D. (2006), Musul Vilayeti’nin İdari, İktisadi ve Sosyal Yapısı(1864-1909)”, Yayınlanmamış, Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• Karaduman, H. (2008) Türkiye’de Eski Eser Kaçakçılığı, İCOM yayınları, Ankara.
• Karagözoğlu, T. (2019), 1877-1880 Yılları Arasında Osmanlı Devleti’inde Görev Yapan İngiliz Büyükelçi Sır Henry Austen Layard’ın Osmanlı Rus Savaşı’na Bakışı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Kurat, A. N. (2011) Türkiye ve Rusya XVIII. Yüzyıl Sonundan Kurtuluş Savaşına Kadar Türk-Rus İlişkileri (1798-1919), T.T.K Yayınları, Ankara.
• Lobdell, H.,Letterfrom H. Lobdell, M.D., Missionary at Mosul, Respecting Some Resent Discoveries at Koyunjik, American Oriental Society 1854.
• Mahlut, M. (2019), I. Meşrutiyet’ten II. Meşrutiyet’e Osmanlı- İngiliz İlişkileri(1876-1914),Yayınlanmamış Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İzmir.
• Malley, S. (2011) E. Scramble Fort the Past A Story Of Archaeology in the Ottoman Empire,1753-1914, The Layard Enterprise: Viktorian Archaeology and Informal Imperialissm in Mesopotamya, (Ed) Bahranı. Z. Çelik. Z. Eldem. Garanti. Kültür A.Ş. Yayınları İstanbul.
• Mansel, A. M. (1959),Osman Hamdi Bey, Ankara Üniversitesi Anadolu Dergisi, C. S.4.
• Muşmal, H. (2009). Osmanlı Devleti’nin Eski Eser Politikası Konya Vilayeti Örneği (1876-1914), Kömen Yayınları Konya.
• Nazır, B. (2010), Osmanlı Devleti’nde Müzeciliğin Doğuşu ve Dersaadet Numunehane-i Osmani, History Studies Dergisi C.2, S.1.
• Nissen, H. J. ( 2015), Ana Hatlarıyla Mezopotamya Yakın Doğu Arkeolojisi’nin İlk Dönemleri(Çev), Z. Zühre İlkgelen, Arkeoloji ve Sanat yayınları, İstanbul.
• Özşavlı, H. (2017), İngilizlerin İşgal Ettikleri Topraklarda Yaptığı Arkeolojik Kazılar ve Savaş Sırasında Yurt Dışına Götürülen Tarihi Eserler, Tarih Okulu Dergisi, yıl 10, S. 29.
• Reade, J. (1993),Hormuzd Rassam And His Diccoveries, Vol.55, Iraq pp. 39-62
• Sönmez, A. (2020), Yitik Miras Zeus Sunağı Avrupa’nın Kıskacında Asar-ı Atika Politikası, İdeal yayınları İstanbul.
• Şimşek, F. Dinç, G. (2009), XIX. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğunda Eski Eser Anlayışının Doğuşu ve Bu Alanda Uygulanan Politikalar, Uludağ Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, yıl.10 S.116
• Türkseven, T. (2010), Osmanlı Devleti’nde Eski Eser Politikası ve Müze-i Hümayun’un Kuruluşu, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale On Sekiz Mart Üniversitesi, Çanakkale.
• Yerlikaya, Ç. (2019) Stratejik Bir Toprak: Musul (1914-1926), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kırıkkale.
• Yıldırır, S. (2008), Osmanlı Devleti Döneminde Arkeoloji Araştırmalarının Başlaması, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antalya.
• Young, G. Return To The Marches, 1960