Davranışsal İktisat: Bireylerin İktisadi Karar ve Tercihlerinde Zihinsel, Duygusal ve Psikolojik Faktörlerin Analizi

Yıl 2020, Cilt: 12 Sayı: 2, 100 - 120, 31.12.2020

Coşkun Can Aktan Kiymet Yavuzaslan

Öz

İktisat teorilerinin analizi çerçevesinde araştırmacılar, iktisadî faaliyetlerin nedenlerini ve sonuçlarını matematiksel olarak formüle etmeyi amaçlamışlardır. İktisadi faaliyetlerin somut bir şekilde analizinin mümkün olabilmesi için ise sosyal bir varlık olan insanın, kendine has pek çok özelliğinin analize dahil edilmesi gerekmekteydi. Ancak bu özelliklerin hepsinin analize dahil edilmesi söz konusu olamayacağından iktisadi kararlar alanların, “homoeconomicus” bir varlık olduğu varsayılmaktadır. Geleneksel iktisat teorisi temel varsayımı olan homoeconomicus insan tanımına apriori bir felsefi alt yapıya dayandırılır ve bu tanıma göre; iktisadi karar birimleri her zaman rasyonel davranışlar sergileyen bir varlık olarak kabul edilip, maksimum faydayı elde etmek amacıyla çalışan, bencil bireylerdir ve bu bireyler sistematik olarak hareket etmektedir. Homoeconomicus olan bu hayali insan figürü iktisat biliminin temelini oluşturmuş ve iktisadi analizlerdeki karar vericiler; belirli bir kalıpla ifade edilerek, yapılacak analizlerin matematiksel olarak ifade edilmesinde büyük kolaylık sağlamıştır.
Bu çalışma iktisat ve psikoloji arasındaki etkileşimden doğan davranışsal iktisat konusunda giriş niteliğinde bilgiler sunmaktadır. Çalışmamızda davranışsal iktisadın kısa tarihçesi ve daha sonra da geleneksel iktisat ile olan benzerlik ve farklılıkları özetlenecektir.

Anahtar Kelimeler

Davranışsal İktisat,, Geleneksel İktisat, Homo Economicus, Rasyonalite, İrrasyonalite, Psikoloji, Zihinsel Psikoloji, Zihinsel Yanılgılar, Zihinsel Kısayollar

Kaynakça

• Akdere, Ç. ve Büyükboyacı, M. (2015). “Davranışsal İktisat ve Sınırlı Rasyonellik Varsayımı”, Der. Devrim Dumludağ vd., içinde İktisatta Davranışsal Yaklaşımlar, İstanbul: İmge Kitabevi.
• Aktan, C. C. (2018). Davranışsal İktisat (İktisadi Davranış, Karar ve Seçimlerde İrrasyonelite ve Sonuçları: Zihinsel Hata ve Yanılgılar), içinde: Coşkun Can Aktan, Yeni İktisat Okulları ve İktisadi Düşünce, Ankara: Seçkin Yayınları, 2018. Aktan, C. C. (2020). Davranışsal Politik İktisat, Konya: Literatürk-Academia Yayınları.
• Allais M. (1990). “Allais Paradox”. Editör: Eatwell J., Milgate M., Newman P. İçinde Utility and Probability. The New Palgrave. Palgrave Macmillan, London. https://doi.org/10.1007/978-1-349-20568-4_2
• Alm, J. (2010). Testing Behavioural Public Economics Theories in the Laboratory, National Tax Journal, 635–658. Angner, E. (2016). A Course in Behavioral Economics, Palgrave Macmillan, second edition.London.
• Barberis, N. (2013). Thirty Years of Prospect Theory in Economics: A Review and Assessment, Journal of Economic Perspectives, 27: 173-95.
• Barros, G. (2010). Herbert A. Simon and the concept of rationality: Boundaries and Procedures Brazilian Journal of Political Economy, 30(3) (119), 455-472.
• Blanco, F. (2017). Cognitive bias, Encyclopedia of Animal Cognition and Behavior, 1-6.
• Blaug, M. (1993). The Methodology of Economics: How Economists Explain, Cambridge: Cambridge University Press. Camerer, C., & Ho, T. H. (1999). Experience-weighted Attraction Learning in Normal Form Games. Econometrica, 67(4), 827-874.
• Camerer, C. & Lowenstein, G. (2004). “Behavioral Economics: Past, Present, Future. Editörler: Camerer, C. G. Lowenstein, ve Rabin M. içinde Advances in Behavioral Economics. Princeton, NJ: Princeton University Press. 3-51.
• Demirel, S. K. ve Artan S. (2016). Nöroiktisat ve İktisat Biliminin Geleceğine İlişkin Tartışmalar, Uluslararası Ekonomi ve Yenilik Dergisi, 2 (1) 2016, 1-28.
• Dumludağ, D. ve Ruben, E. (2015). Davranışsal İktisadın Gelişimi, İktisat ve Toplum, Ağustos, Sayı: 58, 4-9.
• Ellsberg, D. (1961). Risk, Ambiguity and the Savage Axioms, Quarterly Journal of Economics, 75: 643–669.
• Eser, R., ve Toigonbaeva, D. (2011). Psikoloji ve İktisadın Birleşimi Olarak, Davranışsal İktisat. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, 61, 287‐321.
• Frank R. H. ve Bernanke, B. (2001). Principles of Economics, New York: McGraw-Hill/Irwin.
• Friedman, M. (1959). “The Methodology of Positive Economics”. Derleyen: Friedman, M. İçinde Essays in Positive Economics. Chicago: Chicago University Press.
• Ghisellini, F. ve Chang, B. Y. (2018). Behavioral Economics : Moving Forward, Palgrave Press: Macmillan.
• Gilad, B., Kaish, S. ve Loeb, P. (1984). From Economic Behavior to Behavioral Economics: The Behavioral Uprising in Economics, Journal of Behavioral Economics XII, 1-24.
• Herrnstein R. J. ve Prelec, D. (1991). Melioration: A theory of Distributed Choise, J. Econ. Perpectives, 5(3), 137-156.
• Heukelom, F. (2014). Behavioral Economics: A History, Cambridge University Press: Cambridge.
• Kahneman, D. & Tversky, A. (1979). On the Interpretation of Intuitive Probability: A Reply to Jonathan Cohen. Cognition, 7(4), 409–411. https://doi.org/10.1016/0010-0277(79)90024-6
• Kahneman, D. (2017). Hızlı ve Yavaş Düşünme. Çev. O. Deniztekin F. Deniztekin. İstanbul: Varlık Yayınları.
• Katona, G. (1951). Psychological Analysis of Economic Behavior. New York: McGraw-Hill.
• Khwaja, J.R. (2013). Toward a General Theory of Exchange: Strategic Decisions and Complexity, Bloomington: iUniverse.
• Leibenstein, H. (1966). Allocative Efficiency vs. X-Efficiency. American Economic Review, 56(3): 392–415. Markowitz, H. M. (1952). Portfolio Selection, Journal of Finance, 7: 77-91.
• Rabin, M. (1998). Psychology and Economics. Journal of Economic Literature, 36(1), 11-46.
• Rehman, T. (2018). “Themes, Philosophy and Applications of Behavioral Economics”, Editör: Rehman, T. içinde Behavioral Economics: Trends, Perspectives and Challenges, New York: Nova Science Publishers.
• Ricciardi, V. (2008). “The psychology of risk: The Behavioral Finance Perspective”. İçinde Handbook of Finance: Investment Management and Finance Management, vol. 2. New Yok: John Wiley & Sons.
• Riedl, A. (2015). İktisatta Davranışsal Yaklaşımlar, Der. Devrim Dumludağ vd., İstanbul: İmge Kitabevi. Ross, D. (1998). Equilibrium Versus Understanding, Mark Addleson. Routledge, 1995. Economics and Philosophy, 14(1), 163-169. doi:10.1017/S0266267100005046
• Ruben, E. ve Dumludağ, D. (2015). “İktisat ve Psikoloji”, Der. Devrim Dumludağ vd., içinde İktisatta Davranışsal Yaklaşımlar, İstanbul: İmge Kitabevi.
• Scitovsky, T. (1976). The Joyless Economy. Oxford: Oxford University Press. Sent, Esther-Mirjam, (2004). Behavioral Economics: How Psychology Made Its (Limited) Way Back Into Economics, History of Political Economy, 36(4), 735-760.
• Shleifer, A. (2000). Inefficient Markets: An Introduction to Behavioral Finance. Oxford: Oxford University Press.
• Simon, H. A. (1956). Rational Choice and the Structure of the Environment. Psychological Review, 63(2), 129–138. https://doi.org/10.1037/h0042769
• Smith, V. L. (1962). “An Experimental Study of Competitive Market Behavior”. Journal of Political Economy, 70 (2) 111-137.
• Smith, V. L. (1976). Experimental Economics: Induced Value Theory, American Economic Review, 66(2), 274-279. Smith, V. L. (1994). “Economics in the Laboratory”. Journal of Economic Perspectives, 8(1), 113-131.
• Teitelbaum, J. ve Zeiler, K. (2018). Research Handbook on Behavioral Law and Economics. Northampton, MA : Edward Elgar Pub.
• Thaler, R. H. & Sunstein C. R. (2013). Dürtme –Sağlık Zenginlik ve Mutlulukla İlgili Kararları Uygulamak. İstanbul: Pegasus Yayınları. Thaler, R. H., (2015). Misbehaving: The Making of Behavioral Economics. New York: W.W. Norton & Company.
• Thaler, R. H. (2016). Behavioral Economics: Past, Present, and Future. Presidential Address, American Economic Association: Annual Meeting, January.
• Tversky, A. & Kahneman, D. (1974). Judgment Under Uncertainty: Heuristics and Biases Science, 185, 1124-1131.
• Tversky, A. & Kahneman, D. (1981). The Framing of Decisions and the Rationality of Choice, Science 211, 453-458.
• van Winden, F. A. ve Ash, E. (2012). On The Behavioral Economics of Crime. Review of Law & Economics, 8(1), 181-213.
• Yavuzaslan, K. (2018). Deneysel İktisat ve Kültürel Farklılıkların Deneysel İktisatla İfadesi, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 33, 217-231.
• Zouboulakis, M. (2014). The Varieties of Economic Rationality: from Adam Smith to Contemporary Behavioural and Evolutionary Economics. London: Routledge. doi. 10.4324/9781315818641