Türkiye ve Ermenistan İlişkilerinin AB ve ABD Açısından Önemi: 90’lı Yıllar Açısından Bir Değerlendirme

Yıl 2021, Cilt: 13 Sayı: 1, 64 - 86, 19.07.2021

Melek Kaymaz Mert

Öz

Türkiye ve Ermenistan imparatorluklar devrini kapatan I. Dünya savaşının ortaya çıkardığı iki ülkedir. Osmanlı İmparatorluğunun son dönemlerinde yaşanan isyan ve teşkilatlanma hareketleri nedeniyle devletin tehcir kararı vermesi üzerine sorunlar yaşamış iki halktır. Her ne kadar savaşın ağır koşulları ve Ermeni çetelerinin Anadolu’daki örgütlenmeleri nedeni ile bu kadar verilmiş olsa da iki halk Osmanlı Devleti içerisinde yüzyıllarca barış içerisinde yaşamıştır. Bu iki devlet tarihi ve derin husumetleri olmadıkları halde, savaş koşulları ve dönemin milliyetçilik akımları dolayısıyla içeriden ve dışarıdan çıkar odaklarınca desteklenen bazı grup ve insanların kurguladıkları bir oyun nedeniyle karşı karşıya gelmişlerdir. Söz konusu tehcir kararı önüne geçilemeyen ve önlem alınamayan gelişmelerin bir sonucudur. Diğer taraftan savaş sonrasında Osmanlı İmparatorluğu’nun yıkılarak yerine Türkiye Cumhuriyeti’ne bırakması ve Ermenistan’ın varlığını Sovyetler Birliği içerisinde devam ettirmesi ile bu sorunun ‘kontrolü ’Ermeni diasporasının eline geçmiş, Sovyetlerin idare ettiği Ermenistan bu sorunun içinde bir figüran haline gelmiştir. İki ülke arasındaki sorunlar bölgesel ve büyük güçlerin çıkar çatışmalarına sahne olmuştur. Şüphesiz bugün hala büyüyen Çin tehdidine ve eski günlerine dönmeye çalışan Rusya’ya karşı AB ve ABD plan ve projelerine uygun olarak bölgede güçlü bir Türkiye istemektedirler. Bu çalışmanın amacı özellikle 1990’lı yıllarda AB ve ABD’nin Türkiye ve Ermenistan ilişkilerine olan etkilerini ortaya koymaktır. Çalışma süreci tüm yönleriyle açıklamış kaynak tarama yöntemiyle süreç üzerinde kısa bir değerlendirme yapılmıştır. Çalışma sonunda AB ve ABD’nin Türkiye- Ermenistan ilişkilerine olan etkilerini kontrol edebilmek için, enerji, istikrar ve Çin’in ve Rusya’nın dengelenmesi politikaları ile birlikte Türkiye’nin dünya konjonktürüne uygun uzun vadeli politikalar geliştirmesi gerektiği sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türkiye, Ermenistan, Diaspora, AB

Kaynakça

• Aslanlı, A. (2015). Karabağ Sorunu ve Türkiye - Ermenistan İlişkileri, İstanbul: Berikan.
• Astourian S.(2000). From Ter-Petrosian to Kocharian: Leadership Change in Armenia, Berkeley: Berkeley Program in Soviet and PostSoviet Studies, Working Paper Series, University of California, No.25. Bal, I. (2004). Türkiye-Ermenistan İlişkileri, İstanbul: Nobel
• Baskın,O.(2002) .1990-2001: Küreselleşme Ekseninde Türkiye-Dönemin Bilançosu, İstanbul :İletişim Bryza, M.(2017, Ekim 9). Tek Yol Türkiye, https://www.haberturk.com/matthew-bryza-tek-yol-turkiye-1665312-ekonomi Cabbarlı, H. (2006, Kasım 11). Ermenistan ve Rusya Arasında Gelişen İşbirliği, http://www.azsam.org/modules.php?name=News&file=article&sid=46. Cafersoy, N. (2001). Elçibey Dönemi Azerbaycan Dış Politikası, Ankara: Asam.
• Çelikpala, M. (2010). Türkiye ve Kafkasya: Reaksiyoner Dış Politikadan Proaktif Ritmik Diplomasiye Geçiş. Uluslararası İlişkiler/International Relations, 93-126. Freinkman, L. (2001). Role of the diasporas in transition economies: Lessons from Armenia. Cuba in Transition-ASCE. . Görgülü, A.(2007). Türkiye Ermenistan İlişkileri Bir kısır Döngü, İstanbul: Tesev. Huntington, S. P. (2001). Batı Tek’tir Ama Evrensel Değildir, Medeniyetler Çatışması, Der. Murat Yılmaz, Ankara: Vadi
• İlter, E. (1995). Ermeni Meselesinin Perspektifi ve Zeytun İsyanları, 2. Baskı, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü. Kantarcı, Ş. (2005). Ermeni Sorunu: Pencereden Bakmak ya da Manzaranın Bütününü Görmek, 1. Baskı, Isparta, SDU Yayınları.
• Kantarcı, Ş. (2004). Amerika Birleşik Devletleri’nde Ermeniler ve Ermeni Lobisi, İstanbul: Aktüel. Kasım, K. (2001). Turkish-Armenian Reconciliation Commission: Missed Opportunity. Armenian Studies, 4, 256-73.
• Kasım, K. (2009). Soğuk Savaş Sonrası Kafkasya, Ankara: Usak. Kavalski ,Emilian (2007).Whom To folllow?Central Asia between The EU and China,China Report,Vol 43,No.55
• Kimura,Hiroshi(2005).Russia and The CIS in 2004:Putin’sOffensive and Defensive Actions,Asian Survey,Vol 45,No.1 Laçiner, S. (2005).Türkler ve Ermeniler: Bir uluslararası İlişkiler Çalışması, Ankara: Usak.
• Libaridian, G. (2001). Ermenilerin Devletleşme Sınavı, Bağımsızlıktan Bugüne Ermeni Siyasi Düşünüşü, çev. Alma Taşlıca, İstanbul: İletişim.
• Maharramzadeh, A. (2006). Türk Dış Politikasında Türkiye-Ermenistan İlişkileri ve Karabağ Sorunu. Turkey-Armenia Relations and Karabakh Conflict in Turkish Foreign Polic Turkish Weekly, 14.
• Okyar, O. (2017). İran Ekseninde Türkiye-Ermenistan İlişkileri: Anlaşmazlıktan Kazanca, Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl 10, Sayı
• Şatlık, A.(2007). ABD’nin Orta Asya Politikaları, İstanbul: Gökkubbe. T.C Dış İşleri Bakanlığı Resmi Web Sitesi, http://www.mfa.gov.tr/turkiye-ermenistan-siyasi-iliskileri.tr.mfa