TİRAN’LARA YA SÜRGÜN, YA ÖLÜM Antik Atina’da Tiranlık ve Lider Despotizmi’nden Kurtuluş Yolu: Siyasi Sürgün (Ostrasizm / Ostrakismos) ve Tiran Katli (Tiranside)

Yıl 2021, Cilt: 13 Sayı: 2, 259 - 300, 31.12.2021

Coşkun Can Aktan

Öz

Ostrasizm ya da başka bir isimle ostrakismos Antik Atina'da aşırı güçlenen ve tiran olmaya aday kişilerin sürgüne gönderilmesini ifade eden bir uygulamadır. Sistem, halkın demokrasiyi korumak için kurduğu bir nevi savunma mekânizmasıdır. Halk agora meydanlarında toplanarak kendileri ve demokrasi için tehlikeli olduğuna inandıkları kişilerin isimlerini ostrakalar üzerine yazarak belirli bir sayıya ulaşılması halinde tiran adaylarını 10 yıllığına sürgüne gönderme kararı alıyordu. Bunun tek sebebi güçlenen bazı kişilerin sonradan demokrasi uygulamasını ortadan kaldırarak kendi tiranlıklarını kurmalarının engellenmek istenmeseydi.

Antik Atina’da ostrakismos dışında tiranlardan kurtulmanın bir diğer yolu “tiranside” (tyrannicide) adı verilen uygulamaydı. Site devletlerinde yaşayanlar aşırı güçlenen tiranların demokrasi üzerindeki tehdit ve tehlikelerinden kurtulmak için anti-tiran yasaları yürürlüğe koymuşlardır. Bunun anlamı şudur; eğer bir yönetici demokrasinin geleceğini tehlikeye sokacak ölçüde aşırı güçlenmişse o tiranın katli vaciptir. Bir başka ifadeyle, tiranların öldürülmesi hem hukuki, hem de meşru bir eylemdir. Siyasi cinayeti ya da suikastı gerçekleştiren kişinin Atina adalet sisteminde yargılanması ya da cezalandırılması sözkonusu değildi.

Bu araştırma içerisinde Antik Atina’da uygulama alanı bulan ostrakismos ve tiranside konusunda giriş niteliğinde bilgiler sunulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

tiranlık, ostrakismos, ostrasizm, tiranside

Kaynakça

• Adams, John Paul, “ Ostracism in Athens”, Greek and Roman History, https://www.csun.edu/~hcfll004/ostracis.html
• Aristoteles, 2019. Atinalıların Devleti, (Çev: Ari Çokona), İstanbul: T.İş Bankası Yayınları.
• Aristoteles, 2017. Politika, 3.b. (Çev: F. Akderin), İstanbul: Say Yayınları
• Cartledge, P. 2006. Ostracism in Ancient Greece. Online erişim: http://www.historyandpolicy.org/papers/policy-paper-43.html.
• Forsdyke, S. 2000. “Exile, Ostracism And The Athenian Democracy”. Classical Antiquity, 19, 232–263.
• Forsdyke, S. 2005. Exile, Ostracism And Democracy. The Politics Of Expulsion İn Ancient Greece. Princeton: Princeton University Press.
• Kagan, D. 1961. “The Origin And Purposes Of Ostracism”. Hesperia, 30, 393–401.
• Kırdım, Ş. E. (2020). “Katiller Demokrasiyi Savunurken: Antik Yunan’da Tiran Katli Olgusunun Hukuki Dayanakları”, Hacettepe HFD, 10(1), 2020, 108-149.
• Kundakçı, D. 2018. “Atina Demokrasisi’nin Zayıf Karnı: Leitourgıa, Sykophantēs Ve Ostrakismos Uygulamaları”, Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi 13 (2018 ): 241-266
• Kutlu, A. 2019. Antik Ve Modern Demokraside Siyasetin Kişiselleşmesi: Devlet Adamı Figürü, (Doktora Tezi). AÜ-SBE. Siyaset Bilimi Ve Kamu Yönetimi Anabilim Dalı.
• Lavelle, B. M. 1988. A Note on the First Three Victims of Ostracism (Αθηναίων Πολιτεία 22. 4). Classical Philology, 83(2), 131–135.
• Nepos, C. 2003. “Aristides ve Pausanias”, (Çev: M.A. Kaya), Tarih İncelemeleri Dergisi, Cilt 13:1 . s. 105-110.
• Ostwald, M. 1988. “The Reform Of The Athenian State By Cleisthenes”. In: J. Boardman, N. G. L. Hammond, D. M. Lewis, & M. Ostwald (Eds.), Cambridge Ancient History, Vol. IV, Persia, Greece and the Western Mediterranean c.525 to 479 BC (2nd ed., pp. 303–346). Cambridge: Cambridge University Press.
• Ostwald, M. 1955. The Athenian Legislation against Tyranny and Subversion. Transactions and Proceedings of the American Philological Association, 86, 103–128. https://doi.org/10.2307/283612
• Plutarch: Lives of the noble Grecians and Romans, edited by Arthur Hugh Clough, Online: https://www.gutenberg.org/ebooks/674
• Plutarkhos 2015. Theseus-Romulus -Paralel Hayatlar-, (çev. İ. Çokona), İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Raubitschek, A. E. 1951. The Origin of Ostracism. American Journal of Archaeology, 55(3), 221–229.
• Rhodes, P. J. 2006. “Petalismos”, in: Brill’s New Pauly, Antiquity volumes edited by: Hubert Cancik and , Helmuth Schneider, English Edition by: Christine F. Salazar, Classical Tradition volumes edited by: Manfred Landfester, English Edition by: Francis G. Gentry. https://referenceworks.brillonline.com/entries/brill-s-new-pauly/*-e916070
• Rhodes, P. J. 1992. The Athenian Revolution. In: D. M. Lewis, J. Boardman, J. K. Davies, & M. Ostwald (Eds.), Cambridge Ancient History, Vol. V, The Fifth Century B.C (2nd ed., pp. 62–95). Cambridge: Cambridge University Press.
• Robinson, E. 2000. "Democracy in Syracuse, 466-412 B.C." Harvard Studies in Classical Philology. 100: 189–205.
• Rosenbloom, D. 2004a. Ponêroi vs. Chrêstoi: The Ostracism Of Hyperbolos And The Struggle For Hegemonoi İn Athens After The Death of Perikles, Part I. Transactions of the American Philological Association, 134, 55–105.
• Rosenbloom, D. 2004b. Ponêroi vs. Chrêstoi: The Ostracism Of Hyperbolos And The Struggle For Hegemonoi İn Athens After The Death Of Perikles, Part II. Transactions of the American Philological Association, 134, 323–358.
• Şenel, A. 1970. Eski Yunanda Eşitlik ve Eşitsizlik Üstüne. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
• Stylianou, P.J. 2010 “Syracusan Petalismos And Athenian Ekphyllophoria And The Use Of Leaves As Ballots?”, https://www.academia.edu/39059368/Syracusan_Petalismos_and_Athenian_Ekphyllophoria_and_the_use_of_leaves_as_ballots?auto=download
• Teegarden, D. A. 2013. Death to Tyrants!: Ancient Greek Democracy and the Struggle against Tyranny, Princeton: Princeton University Press.
• Tridimas, G. 2016. “Conflict, Democracy And Voter Choice: A Public Choice Analysis Of The Athenian Ostracism”. Public Choice 169, 137–159.
• Walzer, M. 1977.Just and Unjust Wars. Harmondsworth: Penguin
• Wilde O. 2017. Reading Zindanı Baladı, (Çev. O Baykara), İstanbul: Everest Yayınları.
• Wingfield, T. C. 1998. “Taking Aim at Regime Elites: Assassination, Tyrannicide, and the Clancy Doctrine”, 22 Maryland Journal of International Law, 287. Available at: http://digitalcommons.law.umaryland.edu/mjil/vol22/iss2/5
• Yetiş, M. 2015. "Antik Atina'da Demokrasinin Gelişimi: Soloncu Pasif Devrimden Peisistratos'un Tiranlığına" . Ankara Üniversitesi SBF Dergisi 54.