İKNA SÖZEYLEMİNİN YAPILANDIRILIŞI: ÖĞRENCİ METİNLERİNDE USLAMLAMA

Yıl 2023, Cilt: 14 Sayı: 2, 70 - 82, 19.08.2023

Gülsün Uzun , B. Ümit Bozkurt

Öz

Bu çalışmada, öğrenci metinlerinde ikna sözeyleminin yapılandırılışında belirgin eğilimlerin olup olmadığı sorgulanmıştır. Amaç, öğrenci metinlerinde uslamlamanın nasıl gerçekleştirildiğini ortaya koymak ve ortaya çıkacak dağılımı, “savlama” ve “değerlendirme” şemaları temelinde yorumlayarak olası eğilimleri saptamaktır. Savlama ve değerlendirme eylemleri, görüş içeren bilginin sunumunda metnin söylem türünü belirleyen iki farklı dilsel eylemdir ve her iki eylem de temelde iknâ sözeylemine hizmet eder, ancak içeriğin “öznellik” ve “nesnellik” değeri üzerindeki etkileri farklıdır. Bu nedenle, değerlendirme ile öznellik, savlama ile nesnellik arasında doğrudan bir ilişki kurulabilir. Bu ilişkiyi somutlamak adına, çalışmada “savlama” ve “değerlendirme” eylemleri açısından ortaya çıkan dağılım, sergilenen öznellik-nesnellik tutumu, bunun iknâ sözeylemi ve dil kullanımıyla ilişkisi incelenmiştir. Çalışmanın veritabanı, 12, 14 ve 16 yaşlarında 243 öğrencinin iki ayrı konuda yazdığı toplam 469 metinden elde edilen 5870 sözceden oluşmaktadır. Çözümlemede Toulmin’in savlama modelinin Verheij (1996;2005) tarafından genişletilmiş biçimi ile Martin ve White’ın (2005) değer biçme kuramı kullanılmıştır. Ayrıca dilsel göstergeler için anlambilimsel eylem sınıflaması ve kiplik biçimbirimleri yaklaşımından yararlanılmıştır. Sonuç olarak öğrenci yazarların görüşlerini, çoğunlukla “değerlendirme” yapısını kurarak aktardığı ve bununla ilişkili olarak öznel bir tutum sergilediği; durum eylemlerine sıkça yer vererek içeriği olgusallaştırma girişimlerinin olduğu; kiplik biçimbirimlerinden “-Ir” ile “-yor”u yaygın bir biçimde kullanarak, içeriği “kesinleştirmeye” çalıştığı, dolayısıyla bireysel gerçekliği varoluşsal gerçekliğe büründürme kaygısının olduğu; son olarak metinlerinin neredeyse tamamında yazarı gösteren sözceler yoluyla bilginin sorumluluğunu aldığı; ancak “ben”, “biz” gibi birinci kişi göstergeleriyle kendilerini görünür kılarak metinlerinin öznellik derecesini artırdığı gözlemlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

İkna sözeylemi, Uslamlama, Savlama, Değerlendirme, Öznellik

STRUCTURING THE PERSUASIVE SPEECH ACT: REASONING IN STUDENT TEXTS

Öz

This study examines whether there are significant tendencies in the structuring of persuasive speech act in student texts. The aim is to reveal how reasoning is carried out in student texts and to identify possible trends by interpreting the resulting distribution based on “argumentation” and “evaluation” schemas. Argumentation and evaluation acts are two different linguistic performance that determine the discourse type of the text in presenting opinion-containing knowledge and both performance serve the persuasive speech act, but their effects on the "subjectivity" and "objectivity" of the content are different. Therefore, a direct relationship can be established between subjectivity and evaluation and between objectivity and argumentation. In order to materialize this relationship, the distribution that emerged in terms of “argumentation” and “evaluation” acts, the exhibited subjectivity-objectivity attitude, and its relationship with persuasive discourse and language use were examined. The database of the study consists of 5870 utterance obtained from 469 texts written on two different topics by 243 students aged 12, 14, and 16. The Toulmin argumentation model, expanded by Verheij (1996; 2005), and Martin and White's (2005) appraisal theory have been used in the analysis. In addition, the semantic verb classification and modality morphemes approach were used for linguistic indicators. As a result, it was observed that student writers mostly conveyed their opinions by establishing an "evaluation" structure and exhibited a subjective attitude; there were attempts to factualize the content by frequently using state verbs; they tried to code the certainity of the content by using modality morphemes "–Ir" and "-yor" extensively, which signify their concern to turn their individual reality into factual reality; they took responsibility for the knowledge through demonstrative utterances pointing the author in almost all of their texts; however, they increased the degree of subjectivity in their texts by making themselves visible with first-person indicators such as "ben" (I) and "biz" (we).

Anahtar Kelimeler

Persuasive speech act, Reasoning, Argumentation, Evaluation, Subjectivity

Kaynakça

• Aksan, Y., Kayadelen, T. ve Yücel, Ö. (2010). Olay anlambilimi açısından Türkçe durum eylemleri üzerine kimi gözlemler. N. Osam & E. Arkın (Yay. Haz.), içinde 23. Ulusal Dilbilim Kurultayı Bildiri Kitabı (s. 251-269). Doğu Akdeniz Üniversitesi.
• Corcu-Gül, D. (2010). Tanıtsallığın durum anlambilimsel sunumu: Türkçede tanıt türleri (Yayımlanmamış doktora tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Coşkun, E. ve Tiryaki, E. N. (2013). Üniversite öğrencilerinin tartışmacı metin yazma becerileri. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 28(2), 102-115.
• Çakır, H. (2011). Türkçe ve İngilizce bilimsel makale özetlerinde bilgiyi kurgulama ve yazar kimliğini kodlama biçimleri (Yayımlanmamış doktora tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimleri Enstitüsü.
• Çetintaş-Yıldırım, F. (2016). ‘Çünkü’ bağlacını içeren tümcelerde öznellik sunumu: süreli yayınlardaki görünümler. B. Savaş, D. Yüksel, D. Fidan ve diğ. (Yay. Haz.), 29. Ulusal Dilbilim Kurultayı Bildirileri. Kocaeli Üniversitesi Vakfı Yayınları.
• Dağ-Tarcan, Ö. (2017). Türkçe bilimsel metinlerde etkileşimli üstsöylem belirleyicileri. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(2), 176-194.
• Demirgüneş, S. (2008). Türkçede görünüş ve dilbilgisel zaman: Türkçe 1. sınıf ders kitabı örneğinde eylem türleri, üye yapı, biçimbirim ve belirteç etkileşimi. Dil Dergisi, 140, 52-66.
• Deniz, K. ve Daşöz, T. (2015). Yabancı dil olarak Türkçe öğrenenlerin yazma becerilerinde gerekçelendirme. International Journal of Languages’ Education and Teaching, UDES 2015 Özel Sayı, 1515-1526.
• Esmer, E. (2018). Türkçeyi yabancı dil olarak öğrenen öğrenciler tarafından üretilen ikna metinlerinde üstsöylem belirleyicilerinin kullanımı. Journal of Language Education and Research, 4(3), 216-228.
• Freeman, J. B. (1991). Dialectics and the macrostructure of arguments: A theory ofargument structure. Berlin/NewYork: Foris Publications PDA 10.
• Gökçe, B. (2016). Sekizinci sınıf öğrencilerinin tartışmacı metin yazma becerileri ile bu becerilere ilişkin öğrenci ve öğretmen görüşleri (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İnönü Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Malatya.
• Gül, D. (2017). Türkçe’de tanıtsallık: Anadil konuşucu verileri. International Journal of Language Academy, 5(7), 17-29.
• İbe-Akcan, P. (2005). Edinim sürecinde görünüş ve ders kitaplarında çocuklara yöneltilen verinin sorgulanmasına ilişkin bir çalışma: İkinci sınıf hayat bilgisi kitaplarındaki eylemler, durum türleri ve görünüş etkileşimi. Dil Dergisi, 130, 7-18.
• Kaygısız, Ç. (2016). Öğretici metinlerde tanıtsallığın sunumu: Türkçe öğretimine yönelik gözlemler (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Kaygısız, Ç. (2018). Okuma eğitiminde metin yapısı farkındalığı: Bilgilendirici metin örneği. Turkish Studies, 13(4), 823-840.
• Krippendorff, K. (2004). Content analysis: An introduction to its methodology (2nd ed.). Sage publications.
• Kurudayıoğlu, M. ve Yılmaz, E. (2014). Türkçe öğretmeni adaylarının oluşturdukları ikna edici metinlerin yapı açısından incelenmesi. Okuma Yazma Eğitimi Araştırmaları, 2(1), 20-29.
• Martin, J.R & White, P.R.R. (2005). The language of evaluation: Appraisal in English. Palgrave.
• Öztürk, D. (2016). Öğretmen adaylarının tartışmacı metin yazma becerileri üzerine bir araştırma (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İnönü Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Malatya.
• Toulmin, S. (1958). The Uses of Argument. Cambridge: Cambridge University Press.
• Toulmin, S., Rieke, R., & Janik, A. (1984). An introduction to reasoning. Macmillan Publishing Co.
• Uluocak, M., & Ipek, O. (2022). Do pre-service Turkish language teachers succeed in developing argumentative writing skills? International Journal of Progressive Education, 18(3), 183-204.
• Verheij, B. (1996). Rules, reasons, arguments. formal studies of argumentation and defeat. Dissertation Universiteit Maastricht.
• Verheij, B. (2005). evaluating arguments based on Toulmin’s scheme. Argumentation, 19, 347-371.
• Uzun, L. (2010) Öznelliğin dilsel kodlanışı: Öğrenci anlatılarında bir öznellik sunumu çözümlemesi. Mersin Üniversitesi Dil ve Edebiyat Dergisi, 7(2), 91-107.
• Uzun, L. (2002). Dilbilim alanında Türkçe yazılan araştırma yazılarında metin dünyasına ilişkin düzenlemeler. E. Huber, ve L. Uzun, (Yay.) Türkçede Bilgi Yapısı ve Bilimsel Metinler (ss. 203-224). Essen: Die Blaue Eule.
• Uzun, L. ve Erk-Emeksiz, Z. (2002). Türkçede –Ar biçimbiriminin anlamsal ve sözdizimsel yapısı üzerine. G. König, N. Büyükkantarcıoğlu ve F. Karahan (Derl.) XVI. Dilbilim Kurultayı Bildirileri (129-145). Hacettepe Üniversitesi Yayınları.
• Uzun, L., Keçik, İ., Turan, Ü.D. ve Erk-Emeksiz, Z. (2010). Sosyal bilimlerde yazılan Türkçe bilimsel metinlerde kanıtlama eylemi ve retorik sunumlar. Tübitak 107K228 No.lu Araştırma Projesi Sonuç Raporu.
• Uzun, L., Turan, Ü. D. ve Erk-Emeksiz, Z. (2009). Epistemic stance markers in Turkish academic discourse. The 11th International Pragmatics Conference, Melbourne, Australia, July 12-17.