NESNEL DAYATMALAR ve ÖZNEL İNDİRGEMELER GERİLİMİNDE KAVRAMLAR; “ENTELEKTÜEL”İN ANLAMI NEREDE?

Yıl 2024, Cilt: 15 Sayı: 1, 1 - 12, 31.01.2024

Abdulsamet Şentürk

Öz

Bu çalışma kavramların sözlükler ve özel sosyal bağlamlar arasındaki dolaşımını çözümleyerek anlamın döngüselliğini göstermeyi amaçlar. Kavramların sözlüklerin kendilerine çektiği sınırları aşarak ötede duran mümkün anlamı kapsayacak şekilde dönüştüğü saptandı. Kısacası makalenin ana sorusu kavramın anlamının nerede olduğu, nereden geldiği ve nereye gittiğidir. Çalışma iki alt başlığa sahip tek bölümden oluşmaktadır. Sözlüklerin anlamı tahkim etmesi ve bir şekilde tarih üstü hale getirmesinin etkisi nesnel dayatma olarak ifade edilmiştir. Sosyal olayların bu nesnelliği kendilerine özgü şartlarla aşındırması ise öznel indirgeme şeklinde adlandırılmıştır. Nesnel dayatma ve öznel indirgemenin anlamı soktuğu gerilimi göstermek için “entelektüel” kavramı örnek olarak seçilmiştir. Nesnel dayatmanın nasıl gerçekleştiği sorusu “Entelektüel” ifadesine dair bir soy sop çözümlemesini, yani sözlüğe gitmeyi gerekli kılmıştır. Çünkü sözlüklerin anlamı metne kazımak yoluyla sabitlediği düşünülmektedir. Daha sonra “entelektüel”in Fransızca, Arapça ve Türkçedeki özel referans noktaları ve kazandığı çağdaş anlamlar tespit edilmeye gayret edilmiştir. Bu tespitin, anlamın özel sosyal bağların sonsuz açılımında döngüsel bir karaktere büründüğüne işaret ettiği sanılmaktadır. Böylece bu makalede soy-sop çözümlemesi, sözlüklerin genel karakteristiklerine dair iddiaları temellendirirken çağdaş anlamın ve yeni referans noktalarının tespit edilmesi ise kavramların öznel indirgemelerle tâbi tutulduğu iddiasını gerekçelendirmiştir.

Anahtar Kelimeler

kavram, nesnellik, öznellik, palimpsest, entelektüel

SUBJEKTIVITE REDUCTIONS; WHERE IS THE MEANING of "INTELLECTUAL"?

Öz

This study claims that concepts circulate between dictionaries and specific social contexts. By analyzing this circulation, it aims to show the routine of meaning between objectivity and subjectivity. Dictionaries limit concepts historically. On the other hand, the concept also has possible meanings that go beyond the limits of the dictionary. In short, the main question of the article is where the meaning of the concept is, where it comes from and where it goes. The study consists of a single chapter with two subtitles. The effect of dictionaries fortifying the meaning and making it somehow transhistorical has been expressed as "objective imposition". The erosion of this objectivity by social events with their own specific conditions is called "subjective reduction". The concept of “intellectual” is chosen as an example to illustrate the tension that objective imposition and subjective reduction impose on the meaning. The question of how the objective imposition is realized necessitated a genealogical analysis of the expression "Intellectual", that is, going to the dictionary. Because dictionaries are thought to fix the meaning by scraping it into the text. Then, special reference points and contemporary meanings of "intellectual" in French, Arabic and Turkish were tried to be determined. It is thought that this determination indicates that the meaning takes on a cyclical character in the endless expansion of private social ties. Thus, in this article, ancestry analysis justifies the claims about the general characteristics of dictionaries, while the determination of contemporary meaning and new reference points justifies the claim that the concepts are subject to subjective reductions.

Anahtar Kelimeler

concept, objectivity, subjectivity, palimpsest, intellectuel

Kaynakça

• Bedevî, Abdurrahman. Mevsûʿatü’l-felsefe. Beyrut: el-Müessetü’l-Arabiyye li’d-dirâse ve’n-neşr, I., 1984.
• Bezold, Carl. Semitistische Studien Glossarium Latino-Arabicum. Berlin: Emıl Felber, Fol. 69a. Col 1., 1900. Bustânî, Butrus el-. Muḥîṭü’l-Muḥîṭ. Beyrut: Mektebetü Lübnan, Tab’at-Ü cedîd., 1987.
• Câbirî, Muhammed Âbid el-. el-Musakkafûn fî’l-Hadarati’l-Arabiyye Mihnet-ü İbn Hanbel ve Nekbet-ü İbn Rüşd. Beyrut: Merkezü’d-dırâsâti’l-vahdeti’m-merbiyye, 1. Basım, 2001.
• Cohen, Nick. “What is the etymology of intelligence in all of the languages?” Etymology. 2017. Erişim 12 Haziran 2022. https://www.quora.com/What-is-the-etymology-of-intelligence-in-all-of-the-languages-1 Çağbayır, Yaşar. Ötüken Türkçe Sözlük. IV Cilt. İstanbul: Ötüken Yayınları, I., 2007.
• Çankı, Mustafa Namık. Büyük Felsefe Lûgatı. İstanbul: İz Yayıncılık, 1. Basım, 2021.
• Demiştaş, Barış. “Jön Türkler Bağlamında Osmanlı’da Batılılaşma Hareketi.” U.Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 13 (Şubat 2007), 389.
• Derrida, Jacques. Gramatoloji. İstanbul: Bilgesu Yayıncılık, 1. Basım, 2011.
• Dinç, Ahmet. Türkçe’nin Kayıp Kelimeleri. İstanbul: Litera Yayınevi, 1. Basım, 1014.
• Donald, James. Chambers’s Etymological Dictionary of the English Language. London and Edınburg: F.R.G.S, w. & R. Chambers, 1874.
• Drake, D. French Intellectuals And Politics From The Dreyfus Affair To The Occupation. United Kingdom: Palgrave, Macmillan, Basingstoke, 2002.
• Duralı, Ş.Teoman. Kutadgubilig Türkçenin Felsefe-Bilim Sözlüğü. I Cilt. İstanbul: Dergah Yayınları, 2013. Ebu’l-‘Azm, Abdulğaniyy. Mu’cemu’l-Ğaniyy. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 2013.
• Fîrûzâbâdî. el-Ḳāmûsü’l-muḥîṭ. Beyrut: Mektebetü Lübnan, I., 1989.
• Foucault, Michel. Söylem ve Hakikat. çev. Kerem Eksen - Murat Erşen. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 1. Basım, 2021. Gadamer, Hans George. el-Hakikat ve’l-menhec. çev. Nazım Hasan - Salih Ali Hakim. Mısır: Dâru’l-evyâ, 2007.
• Gökalp, Ziya. Türkçülüğün Esasları. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, I., 2019.
• Hegel, G.W.F. Mantık Bilimi (Büyük Mantık). çev. Aziz Yardımlı. İstanbul: İdea Yayınevi, II., 2014.
• Hegel, G.W.F. Wissenschaft der Logik. Frankfurt am Main: 2000, ts.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-ʿArab. nşr. Abdullah Ali el-Kebîr. 6 Cilt. Kahire: Dârü’l-Maârif, ts. Kādî Abdülcebbâr. Faẓlü’l-iʿtizâl ve Ṭabaḳātü’l-Muʿtezile. Tunus: Fuâd Seyyid, I., 1974.
• Kâşgarî, Mahmud el-. Dîvânü Lugâti’t-Türk. çev. Besim Atalay. III Cilt. Ankara: Millet Ktp, I., 1941.
• Koselleck, Reınhart. Kavramlar Tarihi, Politik ve Sosyal Dilin Semantiği ve Pragmatiği Üzerine Araştırmalar. çev. Atilla Dirim. İstanbul: İletiğim Yayınları, 2. Basım, 2013.
• Lalande, André. Mevsûʿatü Lâlânde el-felsefiyye. çev. Halîl Ahmed Halîl. Beyrut-Paris: Münşevirât-i ’Avîdât, 1996. Basım, ts.
• Le Goff, Jacques. Ortaçağda Entelektüeller. çev. Mehmet Ali Kılıçbay. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 1. Basım, 1994. Mâtürîdî. Kitâbü’t-Tevḥîd. Beyrut: Fethullah Huleyf, I., 1970.
• Meriç, Cemil. Mağaradakiler. İstanbul: İletişim Yayınları, 4. Basım, 2022.
• Nedelisky, Paul. Realizm. “Realite: Bir Müşterinin Rehberi.” çev. Abdulsamet Şentürk. Din ve Felsefe Araştırmaları Dergisi 5/9 (2022).
• Nietzsche, Friedrich. Ahlakın Soykütüğü Üstüne: Bir Kavga Yazısı. çev. Ahmet İnam. Ankara: Say Yayınları, 1. Basım, 2008.
• Nişanyan, Sevan. Nişanyan Sözlük Çağdaş Türkçenin Etimolojisi. İstanbul: Liberus, 3. Basım, 2018.
• Örmeci, Ozan. “Jön Türkler ve İttihat ve Terakki.” Tarih Okulu VIII (Aralık 2010), 95-109.
• Özcan, Zeki. Entelektüeller. “Sosyo-Kültürel Fenomen Olarak Entelektüeller.” Doğu Batı Yayınları II/36 (2006), 35-63.
• Pryor, Jim. “Guidelines on Writing a Philosophy Paper.” Guidelines on Writing a Philosophy Paper. 6.Sep.12. Erişim 06 Temmuz 2022. http://www.jimpryor.net/teaching/guidelines/writing.html
• Read, Piers Paul. The Dreyfus affair: the scandal that tore France in two. London: Bloomsbury Press, 1. Basım, 2012.
• Redhouse, J.W. A Lexicon English and Turkish. London: M. Watt, 1. Basım, 1860.
• Redhouse, J.W. Redhouse’s Turkish Dictionary. ed. Charles Wells. London: Bernard Quaritech, 1. Basım, 1880. Sartre, J.P. “Yöntem Sorunları.” çev. Gülnur Savran. Çağdaş Felsefe. ed. Bedia Akarsu. İstanbul: İnkilap, 1. Basım, 1979.
• Şentürk, Abdulsamet. “Başkalığın Dolayımında Farklılığa Açılma İmkanı Olarak Uluslararası Öğrencilik ve ‘Ben Neredeyim?’ Sorusu.” ed. Osman Akgül. 7th International Student Symposium Proceedings Book 1/1 (2022), 6-22.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr et-. Târîḫu’r-rusül ve’l-mülûk. Beyrut: Dâru Süveydân, I., 1970. Taftalı, Oktay. Entelektüeller. “Batı Medeniyetinin Mutsuz Çocuğu Entelektüel.” Doğu Batı Yayınları I/35 (2006), 165-174.
• T.D.K. Felsefe ve Gramer Terimleri Sözlüğü (TDK). İstanbul: Cumhuriyet Basım Evi, 1. Basım, 1942.
• Valpy, Francis Edward Jackson. An Etymological Dictionary of the Latin Language. London: Prınted By A. J. Valpy, 1828.
• Vaṭfe, D. ɔAlî esɔad. “El-mus̱aḳḳafûne’l-ɔarab fî zamani muvaḥḥişi eyne hüve mus̱aḳḳafu’l-naḳdiy?” El-mus̱aḳḳafûne’l-ɔarab fî zamani muvaḥḥişi eyne hüve mus̱aḳḳafu’l-naḳdiy? 15 Haziran 2016. Erişim 10 Ağustos 2022. https://www.anfasse.org/اجتماع-و-نفس/37-علم-الاجتماع/6782-المثقفون-العرب-في-زمن-موحش-أين-هو-المثقف-النقدي؟-ـ-د-علي-اسعد-وطفة
• Watt, W. Montgomery. İslam Düşüncesinin Teşekkül Devri. çev. Ethem Ruhi Figalı. İstanbul: Sarkaç Yayınları, 2. Basım, 2010.
• Whyte, George. The Dreyfus Affair: A Chronological History. London: Palgrave Macmillan, 1. Basım, 2008.
• Yücesoy, Hayrettin. “MİHNE.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/26-28. İstanbul: TDV Yayınları, 2010. Zola, Emile. Suçluyorum. çev. Tahsin Yücel. İstanbul: Can Yayınları, I., 2018.
• Zoummeroff, Philipp. “Affaire Dreyfus: Le Petit Journal [presse] (1894). Collection Philippe Zoummeroff.” Affaire Dreyfus: Le Petit Journal [presse] (1894). 1894. Erişim 02 Temmuz 2022. https://criminocorpus.org/en/library/doc/256/
• Onlıne Etymology Dictıonary. “Etymology of intellectual.” Erişim 12 Haziran 2022. https://www.etymonline.com/word/intellectual#etymonline_v_30070