DEMOKRAT PARTİ DÖNEMİNİN SON YILINDA (1959-1960) YEREL BASININ DURUMU: RESMÎ İLAN VE REKLAM GELİRLERİ TABLOSU IŞIĞINDA BİR ANALİZ

Yıl 2024, Cilt: 15 Sayı: 1, 36 - 47, 31.01.2024

Burak Erdoğan

Öz

Kendisinden önceki iki yarım kalan deneme ve İkinci Dünya Savaşı’nın sona ermesiyle birlikte 1946 yılında Türkiye, çok partili hayata geçiş yapmıştır. Bu geçiş dahilinde, CHP içinden bir kanat, hâlihazırda mevcut olan ayrışmayı hızlandırmış, Demokrat Parti (DP)’yi kurmuş ve 14 Mayıs 1950’de iktidara gelmiştir. Kurulduğu ilk yıllarda özgürlükçü ve demokratik söylemlerle öne çıkan DP, süreç içerisinde baskıcı bir yöne kaymış ve 27 Mayıs 1960 tarihinde askeri ihtilal neticesinde DP iktidarı sona ermiştir. 27 Mayıs’ı gerçekleştiren kadro, DP hükûmetini çeşitli konu başlıkları altında yargı önüne çıkartmıştır. Bu konu başlıklarından bir tanesi de halk arasında “besleme basın” davası olarak bilinen “görevi kötüye kullanma davası” olmuştur. Bu araştırma dahilinde görevi kötüye kullanma davasında kullanılan; İstanbul, Ankara ve İzmir harici illerde yerel basının aldığı resmî ilân ve reklam gelirleri ve siyasî yönelimlerini açıklayan vesika üzerinden Anadolu’da yerel basına bütüncül bir bakış hedeflenmiş, DP yanlısı basının oluşum sebepleri ve yapısı örneklerle açıklanmaya çalışılmıştır. Alınan ilan miktarı ve kâğıt tahsisinin karşılaştırması araştırmanın dışında tutulmuş, daha ziyade yerel basını şekillendiren sebepler ve sonuçlar ortaya çıkartılmaya çalışılmıştır. Araştırma sonucunda 1960 yılında yerel basının yarısından çoğunun Demokrat Parti yanlısı olduğu görülmüştür. DP’nin iktidar olanaklarının kendisine sağladığı imtiyaz ile elinde bulundurduğu maddî imkanları dağıtma usulü doğrultusunda basını yalnızca hukukî ve siyasî baskıyla değil aynı zamanda maddî baskılarla da kendi tarafına çekme yahut susturma çabasında bulunduğu sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Demokrat Parti, Türk Basını, Yerel Basın, Resmî İlan, Resmî Reklam

Kaynakça

• Ahmad, F. (2020). Modern Türkiye’nin Oluşumu. (18. bs.) (çev. Alogan, Y.). İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Akandere, O. (2021). Türkiye’de Çok Partili Hayata Geçişte Muhalif Kanadın Oluşumu. İçinde İnce-Erdoğan, D. & Demircioğlu, İ.H. & Şimşek, S.S. (Ed.). Demokrat Parti (1946-1950). (C. I.) (3-84. ss.) İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• Aksoy, M. (2017). Partizan Radyo. İçinde Alemdar, K. (Ed.), Türkiye’de Kitle İletişimi Dün-Bugün-Yarın (C. I) (245-247. ss.). Ankara: Gazeteciler Cemiyeti.
• Alemdar, K. (2001). İletişim ve Tarih. (2. bs.) Ankara: Ümit Yayıncılık.
• Alemdar, K. (2017). DP Yönetiminde Özel Mektupların Denetimi. İçinde Alemdar, K. (Ed.), Türkiye’de Kitle İletişimi Dün-Bugün-Yarın (C. I) (283-289. ss.). Ankara: Gazeteciler Cemiyeti.
• Alemdar, K. & Uzun, R. (2019). Herkes İçin Gazetecilik. Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Arcayürek, C. (1985). Yeni İktidar, Yeni Dönem 1951-1954. (2. bs.) Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Armaoğlu, F. (1996). Amerikan Belgelerinde 27 Mayıs Olayı. Belleten, 60(227), 203-226.
• Ayaz, E. (2022). Demokrat Parti Döneminde Trakya’daki Petrol Aramalarının Edirne “Vatandaş” Gazetesine Yansımaları (1950-1960). TroyAcademy, 7(3), 379-391.
• Avşar, B. Z., & Kaya, E. E. (2012). Çok Partili Hayata Geçiş Sonrasında İlk Muhalefet Partisi: Milli Kalkınma Partisi. Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 13(2), 113-132.
• Avşar, B. Z. & Kaya, A. E. E. (2021). Demokrat Parti Döneminde Basın-İktidar İlişkileri. İçinde İnce-Erdoğan, D. & Demircioğlu, İ.H. & Şimşek, S.S. (Ed.). Demokrat Parti (1946-1950). (C. II.) (1309-1360. ss.) İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• Boratav, K. (2022). Türkiye İktisat Tarihi 1908-2015. (25. bs.) Ankara: İmge Kitabevi.
• Berktay, H. (1988). Soldaki Tartışmalardan: DP Tarihine Bakışlar. Tarih ve Toplum, 53(54), 38-41.
• Çakır, H., & Yavalar, D. E. (2017). Demokrat Parti İktidarı ve Basın. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(3), 1-14.
• Çobanoğlu, F. (2019). Çok partili döneme geçişin yerel basına etkisi: 1950-60 Demokrat Parti Dönemi Mardin basını (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Mardin Artuklu Üniversitesi, Mardin.
• Demir, T. H. (2017). Demokrat Parti Döneminde Malatyada muhalif basın: Malatya Postası ve Yeni Malatya Postası örnekleri (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi,) Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Ankara.
• Demirel, T. (2021). Türkiye’nin Uzun On Yılı. (3.bs.) İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Dursun, Ç. (1999). Türk Basınında Dağıtımın Tarihçesi ve Yapısı. İçinde Alemdar, K. (Ed.), Medya Gücü ve Demokratik Kurumlar (209-218. ss.). İstanbul: AFA Yayıncılık.
• Eroğul, C. (1990). Demokrat Parti Tarihi ve İdeolojisi. (2.bs.) Ankara: İmge Kitabevi.
• Faik, B. (2003). Matbuat Basın Derkeen… Medya. (C. III) (3.bs.). İstanbul: Doğan Kitap.
• Goloğlu, M. (2021). Milli Şef Dönemi. (3.bs.) İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Gürkan, E. S. (2023). Cumhuriyet’in 100 İsmi. İstanbul: Mundi Kitap.
• Heper, M. (2018). Türkiye’de Devlet Geleneği. (6.bs.) Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• İşçi, O. (2023). Turkey at a Crossroads: The Soviet Threat and Postwar Realignment, 1945–1946. Diplomatic History, 47(4), 621-646.
• Karaca, A. (2009). Necip Fazıl Adnan Menderes İlişkisi. Ankara: Lotus Yayınevi.
• Karabulut, B. (2022). Güvenlik. (3.bs.) Ankara: Barış Kitabevi.
• Karagöz-Kızılca, G. (2017). Resmi-Özel İlanlar ve Basın İlan Kurumu. İçinde Alemdar, K. (Ed.), Türkiye’de Kitle İletişimi Dün-Bugün-Yarın (C. I) (579-592. Ss.). Ankara: Gazeteciler Cemiyeti.
• Kaya, A. E. E. (2010). “Demokrat Parti Döneminde Basın İktidar İlişkileri: Cumhuriyet, Ulus, Zafer Gazeteleri Üzerine Bir İnceleme. Tercüman-ı Ahval’in 150. Yılında İstanbul’da Fikir Gazeteciliği Sempozyumu, 157-175.
• Kaya, A. E. E. (2023). Demokrat Parti Döneminde Basın. İçinde Güleç-Solak, S. & Kaya, M. & Ökmen, Y.E. & Ökten, S. & Zelan, Z. & Aktuna, B.K. (Ed.). Türk Basın Tarihini Yeniden Düşünmek (195-202. ss.). Ankara: İletişim Başkanlığı Yayınları.
• Kaya, A. E. E., & Avşar, Z. (2013). Demokrat Parti’nin Sivil Toplum Üzerinden Bir Siyasal İletişim Denemesi: Vatan Cephesi Örneği. The Journal Academic Social Science Studies, 6(2), 397-416.
• Koloğlu, O. (2020). Osmanlı’dan 21. Yüzyıla Basın Tarihi. İstanbul: Pozitif Yayınevi.
• Kubilay, Ç., & Pelivan, M. (2019). Demokrat Parti ve Radyo: Bir Islahat Girişimi (1954). Ankara Üniversitesi İlef Dergisi, 6(1), 27-60.
• Limoncuoğlu, A. (2018). Türkiye’de Üçüncü Yolun Başı; Millet Partisi (1948). Akademik Hassasiyetler, 5(10), 145-155.
• Pancar, E. (2013). Yerel Basına Göre Demokrat Parti Döneminde Elazığ’da Siyasi Hayat (1954-1957). Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 12(46), 382-403.
• Pancar, E., & Öğredik, A. (2013). Demokrat Parti Döneminde Diyarbakır’da Yerel Basın. Pursuit of History, (10), 83-112.
• Şavkılı, C., & Akyıldız, A. (2019). Demokrat Parti Dönemi Maraş Basını. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16(2), 757-776.
• Şirin, F. S. (2019). Türk Siyasetinde Bir Kırılma Noktası: Falih Rıfkı Atay Yazınında Yassıada Duruşmaları. Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, 17 (27), 373-393.
• Tok, A. (2022). ABD Basınında Türkiye’deki Darbeler. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Toker, M. (1990). Tek Partiden Çok Partiye 1944-1950. (3.bs.) Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Toker, M. (2020). Türkiye Üzerinde 1945 Kâbusu. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Tokgöz, O. (1972) Haber Toplayan ve Satan Kuruluşlar: Haber Ajansları, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, (27), 143-157.
• Varlık, M. B. (2015). Milli Mücadele ve Cumhuriyet Dönemlerinde Vilayet Gazeteleri (1919-1970). Kebikeç: İnsan Bilimleri İçin Kaynak Araştırmaları Dergisi, (39), 443-474.
• Yıldırım, S., & Zeynel, B. K. (2010). TBMM Albümü ( C. II.) (2. bs.). Ankara: TBMM Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü Yayınları.
• Yıldız, N. (1996). Demokrat Parti İktidarı (1950-1960) ve Basın. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 51 (01), 481-505.
• Yılmaz, M. & Doğaner, Y. (2006). Demokrat Parti Döneminde Bakanlar Kurulu Kararı ile Yasaklanan Yayınlar. Kebikeç: İnsan Bilimleri İçin Kaynak Araştırmaları Dergisi, (39), 151-204.
• Yücel, S. (1999). Yerel Basın. İçinde Alemdar, K. (Ed.), Medya Gücü ve Demokratik Kurumlar (174-179. ss.). İstanbul: AFA Yayıncılık.