SOCIAL CLEAVAGES: FROM CLASSICAL CONFLICT LINES TO NEW AREAS OF SEPARATION

Yıl 2025, Cilt: 16 Sayı: 1, 129 - 144, 31.01.2025

Devrim Barış Çelik

Öz

The concept of social cleavage provides a basic framework of analysis that explains the dynamics of social cleavage in historical, economic, cultural and political processes. The theory of social cleavage developed by Lipset and Rokkan has been effective in explaining the ideological orientations and voter behavior of political parties, especially in Western Europe, through center-periphery, state-church, rural-urban and class-based cleavages. This theory emphasizes the role of social conflict axes in shaping political structures.
In the context of Turkey, center-periphery relations, religious cleavages, rural-urban conflicts and class-based cleavages combine with local dynamics specific to the modernization process to form the basic axes of political and social structure. The tension between the secular center of the Republic and the conservative demands of the periphery has been an important driving force of political competition and social transformation.
With the impact of globalization and digitalization, social cleavages have entered an economic and cultural transformation process beyond national borders. Despite the opportunities provided by digital technologies, digital inequalities lead to new social conflicts. In this context, the concept of social cleavage continues to be a powerful theoretical framework for understanding both historical processes and for analyzing the complex dynamics of the present. Understanding these dynamics provides important clues about the future shaping of social and political processes.

Anahtar Kelimeler

Social Cleavage, Conflict Lines, Social Conflict, Social Transformation, Lipsey

SOSYAL BÖLÜNMELER: KLASİK ÇATIŞMA HATLARINDAN YENİ AYRIŞMA ALANLARINA

Öz

Sosyal bölünme kavramı; tarihsel, ekonomik, kültürel ve siyasi süreçlerde toplumların ayrışma dinamiklerini açıklayan temel bir analiz çerçevesi sunar. Lipset ve Rokkan’ın geliştirdiği sosyal bölünme teorisi, özellikle Batı Avrupa’da merkez-çevre, devlet-kilise, kır-kent ve sınıf temelli ayrışmalar üzerinden siyasi partilerin ideolojik yönelimlerini ve seçmen davranışlarını açıklamada etkili olmuştur. Bu teori, toplumsal çatışma eksenlerinin siyasi yapıların şekillenmesindeki rolünü vurgulamaktadır.
Türkiye bağlamında, merkez-çevre ilişkileri, dinsel ayrışmalar, kır-kent çatışmaları ve sınıf temelli bölünmeler, modernleşme sürecine özgü yerel dinamiklerle birleşerek siyasal ve toplumsal yapının temel eksenlerini oluşturmaktadır. Cumhuriyet’in seküler merkezi ile çevrenin muhafazakâr talepleri arasındaki gerilim, siyasi rekabet ve toplumsal dönüşümün önemli bir itici gücü olmuştur.
Küreselleşme ve dijitalleşmenin etkisiyle sosyal bölünmeler, ulusal sınırların ötesinde, ekonomik ve kültürel bir dönüşüm sürecine girmiştir. Dijital teknolojilerin sağladığı fırsatlara rağmen, dijital eşitsizlikler yeni toplumsal çatışmalara yol açmaktadır. Bu bağlamda, sosyal bölünme kavramı hem tarihsel süreçleri anlamak hem de günümüzün karmaşık dinamiklerini çözümlemek için güçlü bir teorik çerçeve olmaya devam etmektedir. Bu dinamiklerin anlaşılması, toplumsal ve siyasi süreçlerin gelecekteki şekillenmesine dair önemli ipuçları sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Sosyal Bölünmeler, Çatışma Hatları, Toplumsal Çatışma, Toplumsal Dönüşüm, Lipsey, Rokkan

Kaynakça

• Akın, M. H. (2017). “Türkiye Modernleşmesi Karşısında Dini Gruplar”, İnsan & Toplum, 7(1).
• Altınoklu, M. N. (2022). Emek Dükkân, Devlet: Türkiye’de Esnaf Perşembe Pazarı Örneği, İletişim.
• Altınoklu, M. N. (2024). “Esnaf”, Toplumsal Yapı Türkiye’de Eşitsizlik, Tahakküm, Değişim, (Der. C. Özatalay), İletişim.
• Anderson, B. (2006). Imagined Communities: Reflections on the Origin and Spread of Nationalism, Verso.
• Arkan. N. Z. (2022). “Post-Truth” Kavramı Üzerine Türkçe Karşılık Denemesi, İstanbul Kent Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, Cilt: 3 Sayı: 2.
• Aydın-Düzgit, S. (2023). “Dünyadaki Örnekler Işığında Türkiye’de Kutuplaşma”, Türkiye Siyasetinin Sınırları, Siyasal Davranış, Kurumlar ve Kültür, Ersin Kalaycıoğlu’na Armağan, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Bartolini, S. & Mair, P. (1990). Identity, Competition and Electoral Availability: The Stabilisation of European Electorates 1885-1985, ECPR Press.
• Bartolini, S. (2005). Restructuring Europe: Centre Formation, System Building, and Political Structuring Between The Nation State and The European Union, Oxford University Press.
• Bornschier, S. (2009). “Cleavage Politics in Old and New Democracies”, Living Review in Democracy, October. Beck, U. (1992). Risk Society: Towards a New Modernity, Sage.
• Bell, D. (1973). The Coming of Post-Industrial Society: A Venture in Social Forecasting, Basic Books.
• Bertoa, F. C. (2012). “Party Systems and Cleavage Structures Revisited: A Sociological Explanation of Party System İnstitutionalization in East Central Europe”, Journal of Party Politics, Vol 20, Issue 1.
• Bornschier, S. (2009). “Cleavage Politics in Old nd New Democracies”, Living Review in Democracy, October 2009.
• Brenner, N. (2004). New State Spaces: Urban Governance and The Rescaling of Statehood, Oxford University Press.
• Casanova, J. (1994). Public Religions in the Modern World, University of Chicago Press.
• Castells, M. (2001). The Internet Galaxy: Reflections on the Internet, Business and Society, Oxford University Press.
• Castells, M. (2010). The Rise of the Network Society, Wiley-Blackwell Publishers.
• Çarkoğlu, A. & Kalaycıoğlu, E. (2024). Türkiye’nin Seçim Dinamikleri Kırılgan Ama Dirençli Bir Süreç?, (Çev. M. Doğan), Koç Üniversitesi Yayınları.
• Çelebi, M. B. (2019). “Sosyal Bölünmeler Sonucu Ortaya Çıkan Siyasal Partiler ve Millî Görüş Hareketi: MSP ve RP Örneği”, İktisadi ve İdari Yaklaşımlar Dergisi, Cilt 1, Sayı 1.
• Çetinkaya, Y. D. (2024). “Toplumsal Hareketler”, Siyaset Sosyolojisi Siyasallaşmanın Alanları, Özneleri ve Araçları, (Der. A. Bekmen), İletişim.
• Daalder, H. (1974). “The Consociational Democracy Theme”, World Politics, Vol. 26, Issue 4.
• Dahl, R. A. (1989). Democracy and Its Critics, Yale University Press.
• Davison, A. (2002). Türkiye’de Sekülarizm ve Modernlik, İletişim.
• Doğanay, Ü. (2007). “Akp’nin Demokrasi Söylemi ve Muhafazakârlık: Muhafazakâr Demokrasi ve Eleştirel Bir Bakış”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, Cilt 62, Sayı 1.
• Elazar, D. J. (1987). Exploring Federalism, University of Alabama Press
• Ersoy, M. A. (1999). “Alevi Kimliğinin Gelişimine ve Alevi Sünni İlişkisine Psikanalitik Bakış”, Doğu Batı, Yıl 2, Sayı 8.
• Esping-Andersen, G. (1990). The Three Worlds of Welfare Capitalism, Princeton University Press.
• Flanagan, S. C. & Dalton, R. J. (1984). “Parties Under Stress: Realignment and Dealignment in Advanced Industrial Societies, West European Politics, Vol. 7, Issue 1.
• Flora, P. (1983). State, Economy, and Society in Western Europe 1815-1975: A Data Handbook, Macmillan.
• Florida, R. (2002). The Rise of the Creative Class and How It’s Transforming Work, Leisure, Community and Everyday Life, Basic Books.
• Floridi, L. (2014). The Fourth Revolution: How The İnfosphere is Reshaping Human Reality, Oxford University Press.
• Fraser, N. & Honneth, A. (2003). Redistribution or Recognition? A Political-Philosophical Exchange, Verso.
• Ford, R. & Jennings, W. “The Changing Cleavage Politics of Western Europe”, Annual Review of Political Science, Vol. 23.
• Giddens, A. (1984). The Constitution of Society: Outline of the Theory of Structuration, University of California Press.
• Giddens, A. (1991). Modernity and Self-Identity Self and Society in the Late Modern Age, Stanford University Press.
• Giddens, A. (1998). The Third Way: The Renewal of Social Democracy, Polity Press.
• Gill, A. (1998). Rendering Unto Caesar: The Catholic Church and the State in Latin America, University of Chicago Press, 1998, s. 102-104.
• Goldthorpe, J. H. (1980). Social Mobility and Class Structure in Modern Britain, Clarendon Press.
• Hall, S. (1996). Introduction: Who Needs ‘Identity’? Questions of Cultural Identity, S. Hall-P. Gay (Eds.), Sage Publications.
• Hechter, M. (1975). Internal Colonialism: The Celtic Fringe in British National Development, Routledge.
• Horowitz, D. L. (1985). Ethnic Groups in Conflict, University of California Press.
• Huntington, S. P. (1996). The Clash of Civilizations and the Remaking of World Order, Simon-Schuster.
• Inglehart, R. (1977). The Silent Revolution: Changing Values and Political Styles Among Western Publics, Princeton University Press.
• Kalaycıoğlu, E. (2022). “Kültürel Kimliklerin Ürettiği Ayrıklar ve Siyaset”, TÜSİAD Küresel Siyaset Forumu Makale Dizisi, No-3.
• Kılıçbay, M. A. (1999). “Türk Modernleş(eme)mesi Türk Post-Modernleşmesi”, Doğu Batı, Yıl 2, Sayı 8.
• Kirchheimer, O. (1966). The Transformation of the Western European Party Systems, Political Parties and Political Development, Palombara-Wainer (Eds.), Princeton, University Press.
• Kersbergen, K. (1995). Social Capitalism: A Study of Christian Democracy and the Welfare State, Routledge. Koçal, V. (2012). “Çevre’den Merkez’e Yönelim Bağlamında Türkiye’de Muhafazakârlığın Dönüşümü: Siyasal İslâmcılıktan Muhafazakâr Demokratlığa AK Parti Örneği”, Bilgi Sosyal Bilimler Dergisi.
• Laclau, E. & Mouffe, C. (1985). Hegemony and Socialist Strategy: Towards a Radical Democratic Politics, Verso, London.
• Lijphart, A. (1977). Democracy in Plural Societies: A Comparative Exploration, Yale University Press.
• Lijphart, A. (1981). “Political Parties: Ideologies and Programs” D. Butler (Der.), Democracy at the Polls: A Comparative Study of Competitive National Elections, American Enterprise Institute.
• Lijphart, A. (2009). Demokrasi Motifleri: Yirmi Bir Ülkede Hükümet Biçimleri ve Performansları, Yetkin.
• Lipset, S. M. & Rokkan, S. (1967). Party Systems and Voter Alignments: Cross-National Perspectives, Free Press.
• Lipset, S. M. & Rokkan, S. (1981). Political Man: The Social Bases of Politics, Johns Hopkins University Press.
• Mair, P. (1989). “Continuity, Change and The Vulnerability of Party”, West European Politics, Vol. 12, Issue 4.
• Mair, P. & Smith, G. (1990). Understanding Party System Change in Western Europe, Routledge.
• Marco, S. D. & Robles, J. M. & Antino, M. (2017). “Reasons to Participate: The Role of Political Attitudes in Digital Activism”, International Review of Social Psychology, Vol. 30, Issue 1.
• Mardin, Ş. (1990). “Türk Siyasetini Açıklayabilecek Bir Anahtar: Merkez-Çevre İlişkileri”, Türkiye’de Toplum ve Siyaset, Mahaleler 1, İletişim.
• Martin, D. (1978). A General Theory of Secularization, Blackwell, Oxford.
• Marx, K. & Engels, F. (2008). Komünist Manifesto, Can.
• Merkl, P. H. (1969). “Political Cleavages and Party Systems”, World Politics, Vol. 21, Issue 3.
• Miliband, R. (1969). The State in Capitalist Society, Basic Books.
• Moore, B. (1996). Social Origins of Dictatorship and Democracy: Lord and Peasant in the Making of the Modern World, Beacon Press.
• Moral, M. (2023). “Kültür Çatışması (Kulturkampf): Kutuplaşma ve Seçmen Davranışı İlişkisi Üzerine Bir Deneme”, Türkiye Siyasetinin Sınırları, Siyasal Davranış, Kurumlar ve Kültür, Ersin Kalaycıoğlu’na Armağan, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Norris, P. & Inglehart, R. (2019). Cultural Backlash: Trump, Brexit, and Authoritarian Populism, Cambridge University Press.
• Norris, P. & Inglehart, R. (2004). Sacred and Secular: Religion and Politics Worldwide, Cambridge University Press.
• Oran, B. (2001). “Kemalist Milliyetçilik Bağlamında Cumhuriyet Demokrasi Tartışmaları”, Güzelyurt Tarih Buluşması - Bildiriler, Lefke Avrupa Üniversitesi, Lefke, KKTC. https://baskinoran.com/makale/Guzelyurt_Tarih_Bulusmasi.pdf
• Özbudun, E. & Hale, W. (2010). Türkiye’de İslamcılık Demokrasi ve Liberalizm, Doğan Kitap.
• Polanyi, K. (2001). The Great Transformation: The Political and Economic Origins of Our Time, Beacon Press.
• Poulantzas, N. (1974). Classes in Contemporary Capitalism, New Left Books.
• Rokkan, S. (1970). Citizens, Elections, Parties: Approaches to the Comparative Study of the Processes of Development, Universitetsforlaget, Oslo.
• Rose, N. (1970). The Politics of Life Itself: Biomedicine, Power and Subjectivity in the Twenty-First Century, Princeton University Press.
• Sartori, G. (1969). “From The Sociology Of Politics To Political Sociology”, Government and Opposition, Vol. 4, Issue 2.
• Sassen, S. (2001). The Global City: ew York, London, Tokyo, Princeton University Press.
• Schoultz, A. V. (2017). Party Systems and Voter Alignments, Sage Handbook of Electoral Behaviour, Sage.
• Schwartz, S. H. (1992). “Universals in the Content and Structure of Values: Theoretical Advances and Empirical Tests in 20 Countries”, Advances in Experimental Social Psychology, Vol. 25.
• Shils, E. (1956). The Torment of Secrecy: The Background and Consequences of American Security Policies, Free Press.
• Shils, E. (2002). “Merkez-Çevre” (Çev. Y. Z. Çelikkaya), Türkiye Günlüğü, Sayı 70.
• Skocpol, T. (1979). States and Social Revolutions: A Comparative Analysis of France, Russia, and China, Cambridge University Press.
• Sunstein, C. R. (2018). #Republic: Divided Democracy in the Age of Social Media, Princeton University Press.
• Tilly, C. (1975). The Formation of National States in Western Europe, Princeton University Press.
• Tosun, T. (1997). Türkiye’de Merkez Sağ ve Merkez Sol Partilerde Bölünme, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Tosun, T. (2003). Siyasette Yeniden Mevzilenmeler, Büke.
• Tuncel, G. & Gündoğmuş, B. (2012). “Türkiye Siyasetinde Merkez- Çevrenin Dönüşümü ve Geleneksel Merkezin Konumlanma Sorunu”, Gazi Üniversitesi İİBF Dergisi.
• Twenge, J. (2006). Generation Me: Why Today’s Young Americans Are More Confident, Assertive, Entitled-and More Miserable Than Ever Before, Free Press.
• Uçar, M. (2009). Nerelisin Kimlerdensin Mezhep, Cemaat ve Yurttaşlık Arasında Çorum, Dipnot.
• Vaidhyanathan, S. (2018). Anti-Social Media: How Facebook Disconnects Us and Undermines Democracy, Oxford University Press.
• Zuboff, S. (2019). The Age of Surveillance Capitalism: The Fight for a Human Future at The New Frontier of Power.
• Zuckerman, A. (1975). “Political Cleavage: A Conceptual and Theoretical Analysis”, British Journal of Political Science, Vol. 5, No. 2.