MARX, DURKHEİM VE WEBER’DE BİLİM, ETİK VE SİYASET GERİLİMİ VE SOSYOLOJİK BİREYCİLİK: KLASİK SOSYOLOJİK GELENEKTE BİR DİYALOG GİRİŞİMİ

Yıl 2020, Cilt: 23 Sayı: 1, 94 - 129, 28.04.2020

Ömer Küçük

https://doi.org/10.18490/sosars.728320

Cited By: 1

Öz

Klasik sosyolojiden bir miras olarak kalan değer bağımsızlığı aksiyomu, sosyolojinin gelişimi boyunca
fazlasıyla daraltılmış bir şekilde algılanmış; bu da sosyolojinin saf bir bilim olmak uğruna etik,
antropolojik ve siyasal içgörülere karşı körleşmesine yol açmıştır. Bu makalede Marx, Durkheim ve
Weber’in eserlerinde değer bağımsız sosyoloji tasarısının etik, antropolojik ve siyasal düşünümlerden
vazgeçmeye götürmediğini ortaya koymayı deniyorum. Marx’ta bilimsel tasarı, normatif boyutlar
taşıyan “eleştiri” kavrayışından ayrılamaz. Durkheim, kariyerinin başında olgu ve değerleri ayırmasına
karşın, daha sonra olgu ve değerleri, kavramlar ve idealleri ve nihai olarak doğa ve toplumu “spekülatif
natüralizm” adı verilebilecek yaratıcı bir felsefi kavrayışta sentezlemeye girişir. Olgu-değer ayrımını en
sert şekilde savunan Weber bile, araçsal rasyonalite ile değer rasyonelliği arasındaki kopuşun üzerinden
gelmeye çalışır. Makalemin diğer bir merkezi iddiası, üç öncünün üçünün de etik vizyonlarının
“sosyolojik bireycilik” adı verilebilecek bir bireycilik olduğudur. Sosyolojik bireycilik, birey ile
toplumu karşıtlaştırmak yerine birleştirmeye çalışan, insanı akılsal ve duygusal boyutlarıyla bir bütün
olarak gören bir bireyciliktir.

Anahtar Kelimeler

Marx, Durkheim, Weber, olgu-değer ayrımı, sosyolojik bireycilik

Kaynakça

• Althusser, L. (1965/2015). Marx İçin (1. b.). (I. Ergüden, Çev.) İstanbul: İthaki Yayınları. Althusser, L., Balibar, É., & vd., R. E. (1965/2017). Kapital'i Okumak (1. b.). (A. I. Ergüden, Çev.) İstanbul: Nora Kitap. Badiou, A. (2006). Etik. Kötülük Kavrayışı Üzerine Bir Deneme (2. Bs. b.). (T. Birkan, Çev.) İstanbul: Metis Yayınları. Balkız, B. (2004). Frankfurt Okulu ve Eleştirel Teori: Sosyolojik Pozitivizmin Eleştirisi. Sosyoloji Dergisi(12-13), 135-158. Berger, P. L., & Luckmann, T. (1995/2015). Modernite, Çoğulculuk ve Anlam Krizi. Modern İnsanın Yönelimi (1. Bs. b.). (M. D. Dereli, Çev.) Ankara: Heretik Yayınları. Bottomore, T. B., & Rubel, M. (2006). Marx'ın Sosyolojisi (1. Bs. b.). (Z. Bilgin, Çev.) İstanbul: Chiviyazıları Yayınevi. Brubaker, R. (2017). Rasyonalitenin Sınırları. Max Weber'in Sosyal ve Ahlaki Düşüncesi Üzerine Bir Deneme. (B. Tanıyan, & G. Çeğin, Çev.) Ankara: Phoenix Yayınevi. Bruun, H. H. (2007). Science, Values and Politics in Max Weber's Methodology. Hampshire: Ashgate. Budak, Ö. (2018). Durkheim ve 3. Cumhuriyet Bir Bağlamlandırma Denemesi. Ü. T. Öğütle (Dü.) içinde, Émile Durkheim'ı Yeniden Okumak (s. 73-96). Ankara: Phoenix Yayınevi. Callinicos, A. (2015). Toplum Kuramı. Tarihsel Bir Bakış (7. b.). (Y. Tezgiden, Çev.) İstanbul: İletişim Yayınları. Ceri, P. (2005). Durkheim on Social Action. S. P. Turner (Dü.) içinde, Emile Durkheim. Sociologist and Moralist (s. 135-162). Londra & New York: Routledge. Cevizci, A. (2015). Etik-Ahlak Felsefesi (2. Bs. b.). İstanbul: Say Yayınları. Corcuff, P. (2009). Bireycilik Sorunu. Stirner, Marx, Durkheim, Proudhon. (A. U. Kılıç, Çev.) İstanbul: Versus Kitap. Durkheim, É. (1893/2006). Toplumsal İşbölümü (1. b.). (Ö. Ozankaya, Çev.) İstanbul: Cem Yayınevi. Durkheim, É. (1895/2010). Sosyolojik Yöntemin Kuralları (2. b.). (C. B. Akal, Çev.) Ankara: Dost Kitabevi Yayınları. Durkheim, É. (1911/2015). Sosyoloji ve Felsefe (1. b.). (M. Elma, Çev.) İstanbul: Pinhan Yayıncılık. Durkheim, É. (1912/2011). Dini Hayatın İlkel Biçimleri (2. b.). (F. Aydın, Çev.) Ankara: Eskiyeni Yayınları. Durkheim, É. (2016). Ahlak ve Toplum (1. b.). (D. Çenesiz, Çev.) İstanbul: Pinhan Yayıncılık. Freund, J. (2010). Max Weber Zamanında Alman Sosyolojisi. Sosyolojik Çözümlemenin Tarihi (K. Tuncer, Çev., 2. b., s. 175-212). içinde İstanbul: Kırmızı Yayınları. Fromm, E. (1961/2014). Marx'ın İnsan Anlayışı (3. Bs. b.). (K. H. Ökten, Çev.) İstanbul: Say Yayınları. Geras, N. (2011). Marx ve İnsan Doğası. Bir Efsanenin Reddi (2. b.). (İ. Akça, & M. G. Doğan, Çev.) İstanbul: Birikim Yayınları. Giddens, A. (2011). Sosyolojinin Savunusu (1. Bs. b.). (İ. Kaya, Çev.) İstanbul: Say Yayınları. Gouldner, A. W. (1970/2015). Batı Sosyolojisinin Yaklaşan Krizi (1. b.). (M. Şenol, Çev.) Sakarya: Sakarya Üniversitesi Kültür Yayınları. Gouldner, A. W. (1973). For Sociology. Renewal and Critique in Sociology Today. New York: Basic Books. Habermas, J. (1968/2007). 'İdeoloji' Olarak Teknik ve Bilim (6. b.). (M. Tüzel, Çev.) İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. Habermas, J. (2001/2003). İnsan Doğasının Geleceği. (K. H. Ökten, Çev.) İstanbul: Everest Yayınları. Hammersley, M. (2017, February 1). On the Role of Values in Social Research: Weber Vindicated? Sociological Research Online, 22(1), 1-12. Hennis, W. (2006). Personality and Life Orders: Max Weber's Theme. S. Whimster, & S. Lash (Dü) içinde, Max Weber, Rationality and Modernity (K. TRİBE, Çev., s. 52-74). Londra: Routledge. Horton, J. (1964, Aralık). The Dehumanization of Anomie and Alienation: A Problem in the Ideology of Sociology. The British Journal of Sociology, 15(4), 283-300. Jay, M. (1984). Marxism and Totality. University of California Press. Jay, M. (1984). Marxism and Totality. The Adventures of a Concept From Lukács to Habermas. Cambridge: Polity Press. Keat, R., & Urry, J. (2010). Social Theory as Science. Londra ve Boston: Routledge. Knapp, P. (1986/2017). Marx, Durkheim ve Weber'de Hegel'in Evrenseli: Sosyolojinin Kökeninde Hegelci Fikirlerin Rolü. Ü. T. Bekir Balkız (Dü.) içinde, Emile Durkheim'ın Sosyolojisi ve Felsefi Düşüncesi (Ü. Tatlıcan, Çev., s. 111-132). İstanbul: Islık Yayınları. Küçük, Ö. (2020 [Yayımlanacak]). Max Weber'in Metodolojisinin Etik ve Siyasal İçerimleri: Metafizik Şeyleşme Dehşeti. MSGSÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 4.(20), -. Lukács, G. (2006). Aklın Yıkımı (1. b., Cilt II). (A. Tekşen, Çev.) İstanbul: Payel Yayınevi. Lukes, S. (2006). Bireycilik (2. b.). (İ. Serin, Çev.) Ankara: Bilim ve Sanat Yaynları. Mannheim, K. (1979). Ideology and Utopia. An Introduction to the Sociology of Knowledge. (L. Wirth, & E. Shils, Çev.) Londra ve Henley: Routledge & Kegan Paul. Marx, K. (1852/1976). Louis Bonaparte'ın 18 Brumaire'i. Ankara: Sol Yayınları. Marx, K. (1867/2011). Kapital. Ekonomi Politiğin Eleştirisi. I. Cilt: Sermayenin Üretim Süreci. (M. Selik, & N. Satlıgan, Çev.) İstanbul: Yordam Kitap. Marx, K. (2013). 1844 El Yazmaları (8 b.). (M. Belge, Çev.) İstanbul: Birikim Yayınları. Marx, K., & Engels, F. (1999). Felsefe Metinleri. (K. Somer, A. Kardam, & S. B. vd., Çev.) Ankara: Sol Yayınları. Mills, C. W. (2016). Sosyolojik Tahayyül (1. Bs. b.). (Ö. Küçük, Çev.) İstanbul: Hil Yayıncı. Müller, H.-P. (2005). Durkheim's Political Sociology. S. P. Turner (Dü.) içinde, Emile Durkheim. Sociologist and Moralist (s. 93-107). Londra & New York: Routledge. Nisbet, R. (1966/2013). Sosyolojik Düşünce Geleneği (1. Bs. b.). (Y. Kaplan, Çev.) İstanbul: Paradigma Yayıncılık. Nisbet, R. (2011). Muhafazakarlık. Düş ve Gerçek (2. b.). (K. Bülbül, & M. F. Serenli, Çev.) Ankara: Kadim Yayınları. Öğütle, V. S. (2013). Metodolojik Bireyciliğin Eleştirisi. Sosyal Bilimlerin Nesnesine Dair Realist Bir Girişim. İstanbul: Ayrıntı Yayınları. Öğütle, V. S. (2019). Kurumların Sosyal Gerçekliği. İlişkisel Realist Bir Yaklaşım. Ankara: Phoenix Yayınevi. Ringer, F. (2006). Weber'in Metodolojisi. Kültür Bilimleri ile Sosyal Bilimlerin Birleşimi (2. b.). (M. Küçük, Çev.) Ankara: Doğu Batı Yayınları. Schluchter, W. (1996). Paradoxes of Modernity. Culture and Conduct in the Theory of Max Weber. (N. Solomon, Çev.) California: Stanford University Press. Seidman, S. (2017). Modernite ve Anlam Problemi: Durkheimcı Gelenek. B. Balkız, & Ü. Tatlıcan (Dü) içinde, Émile Durkheim'ın Sosyolojisi ve Felsefi Düşüncesi (s. 357-370). İstanbul: Islık Yayınları. Swingewood, A. (1998). Sosyolojik Düşüncenin Kısa Tarihi (1. Bs. b.). (O. Akınhay, Çev.) Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları. Turner, J. H., Beeghley, L., & Powers, C. H. (2013). Sosyolojik Teorinin Oluşumu (4. b.). (Ü. Tatlıcan, Çev.) Ankara: Sentez Yayıncılık. Ünsaldı, L., & Geçgin, E. (2015). Sosyoloji Tarihi. Dünya'da ve Türkiye'de (4. b.). Ankara: Heretik Yayınları. Vandenberghe, F. (1999). Simmel and Weber as Ideal-typical Founders of Sociology. Philosophy & Social Criticism, 25(4), 57-80. Vandenberghe, F. (2016). Alman Sosyolojisinin Felsefi Tarihi (1. b.). (V. S. Öğütle, Çev.) İstanbul: Ayrıntı Yayınları. Weber, M. (1903-1917/2012). Sosyal Bilimlerin Metodolojisi (1. b.). (V. S. Öğütle, Çev.) İstanbul: Küre Yayınları. Weber, M. (1905/2011). Protestan Ahlakı ve Kapitalizmin Ruhu. (M. Köktürk, Çev.) Ankara: BilgeSu Yayıncılık. Weber, M. (1946). From Max Weber: Essays in Sociology. (H. H. Gerth, & C. W. Mills, Çev.) New York: Oxford University Press. Weber, M. (2008). Sosyoloji Yazıları (Cilt 12). (T. Parla, Çev.) İstanbul: Deniz Yayınları.