TOHUM TOPLAYAN KADINLAR SÖYLEMİNİ YENİDEN DÜŞÜNMEK: KADIN KOOPERATİFİNDE TOHUM TOPLAMAYI REDDEDEN KADINLAR VE KAMU KURUMLARININ KADINLARA YAKLAŞIMI

Yıl 2022, Cilt: 25 Sayı: 3, 377 - 396, 30.10.2022

Bengü Kurtege Sefer

https://doi.org/10.18490/sosars.1196584

Öz

Tohum toplayan kadınlar söylemi, özcü bir yaklaşımla kadınların doğaya yakın oldukları için tohum topladıklarını ileri sürmektedir. Kadınların doğal kaynaklara erişimi, doğal kaynakları kullanımı ve bu kaynaklara ilişkin ekolojik bilgisini makro politikalar ve üretim ve yeniden üretim ilişkileri kapsamında değerlendirerek bu söyleme karşı kadın-doğa arasındaki bağlamsal ve değişken ilişkileri açıklamak mümkündür. Bu makalede, 2017 yılında İstanbul’da bir kadın kooperatifinin ortakları tarafından yerli çiçek tohumları toplanmasını ve kurulan serada bu tohumların fideye dönüştürülmesini hedefleyen devlet destekli projenin neden başarısız olduğu incelenmektedir. Bu soruya cevap aramak için kadın kooperatifi ortak ve yöneticisi ve kamu kurumu çalışanları ile yapılan yarı yapılandırılmış derinlemesine görüşmelerin içerik analizi yapılmıştır. Tohum toplamayı reddeden kadınların kararlarını etkileyen makro tohum politikaları, ilgili bakanlık yetkililerinin yaklaşımları ve toplumsal cinsiyet ilişkileri bir arada değerlendirilmiştir. İlk olarak son yıllarda yerli tohumların ilgili bakanlık birimlerince toplanması, üretimi ve kooperatif marketlerde satışını destekleyen makro politikalara uygun olarak söz konusu proje kapsamında devlet desteği ile ithal tohumlar yerine yerli tohumların toplanması ve kent peyzajında kullanılmak üzere bu tohumların fideye dönüştürülmesi amaçlanmıştır. İkinci olarak, bakanlık yetkilileri, bu projenin kadınlara istihdam olanağı yaratmak ve kadınların ekonomik güçlenmesini sağlamak amacıyla hazırlandığını ileri sürmüşlerdir. Ancak kadınlar için bu proje, yerli tohumların metalaşması ve ucuz kadın emeği sömürüsüne dayalı fide üretimi ile kentsel peyzajın üretim maliyetlerinin düşürülmesi anlamına gelmiştir. Kadınlar düşük gündelik ücreti kabul etmeyerek ve tohumların müşterek kullanımını savunarak kadın ve tohum arasında iktisadi rasyonaliteye dayalı ilişki biçiminin tek ilişki biçimi olmadığını göstermişlerdir. Ayrıca toplumsal cinsiyete dayalı iş bölümü ve beklentiler kadınların projeye katılmama kararlarını etkilemiştir. Bu iş bölümü içerisinde ev işlerinden ve çocuk bakımından sorumlu olan kadınlar için tohum toplama ve serada çalışma ekstra iş yükü anlamına geldiği için projede yer almak istememişlerdir. Ayrıca erkek egemen ideolojinin parçası olarak eşleri kadınların evden uzak yerlerde tohum toplamalarına izin vermemişlerdir.

Anahtar Kelimeler

Tohum toplayan kadınlar söylemi, kadın-doğa ilişkisi, kadın kooperatifleri, proje

Kaynakça

• Acar Savran, G. (2018). Feminizm Yazıları: Kuramdan Politikaya. İstanbul: Dipnot Yayınları.
• Aguilar, D. (2018). Kesişimsellik. (der.) Mojab, S. Marksizm ve Feminizm içinde (ss.255-278). İstanbul: Yordam Kitap.
• Acar Savran, G. (2021). Patriyarka üzerine kısa not. Praksis, 57, 57-61.
• Arıbal, B. (2020). Tohumları Koruyan Kadınlar Söyleminin Düşündürdükleri: Ekolojik Gıda Hareketinde Özcülük ve Bakım Emeğinin Eşitsiz Bölüşümü. (der.) Işıl, Ö. ve Değirmenci, S. Yaşamı Örgütleyen Deneyimer: Kadınlar Dayanışma Ekonomilerini ve Kooperatifleri Tartışıyor içinde (ss.169-196). İstanbul: Notabene Yayınları.
• Büke, A. ve Eren, Z. C. (2016). Sen Aklini Mu Yedun Çocuk? Neoliberalism, Değersizleşme ve HES Karşıtı Hareketler: Fındıklı Direnişi Örneği. (der.) Aksu, C., Erensü, S. ve Evren, E. Sudan Sebepler: Türkiye’de Neoliberal Su-Enerji Politikaları ve Direnişler içinde (ss.313-339). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Çelik, Z. (2013). Tarımsal biyoçeşitliliğin korunmasında yerel tohum bankalarının rolü üzerine bir araştırma: Karaot Köyü Tohum Derneği ve Yöresi Derneği. Doktora Tezi, Ege Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Değirmenci, E. (2021). Agroekoloji ve Toplumsal Cinsiyet. (der.) T. Özkaya, M. Y. Yıldız, F. Özden, ve U. Kocagöz. Agroekoloji Başka Bir Tarım Mümkün içinde (ss.277-288). İstanbul, Metis Yayınları.
• Değirmenci, E. (2020). Doğa ve kadına tecavüz. https://www.sivilsayfalar.org/2020/08/20/kadina-ve-dogaya-tecavuz/ Erişim tarihi: 03.06.2022 Delaney, C. (2018). Tohum ve Toprak. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ertuğ, F. (2003). Gendering the Tradition of Plant Gathering in Central Anatolia (Turkey). (der.) Howard, P.L. Women and Plants: Gender Relations in Biodiversity Management and Conservation içinde (ss.183-196). London: Zed Books.
• Ertürk, Y. (2015). Doğu Anadolu’da modernleşme ve kırsal kadın. (der.) Tekeli, Ş. 1980’ler Türkiyesi’nde Kadın Bakış Açısından Kadınlar içinde (ss.177-187). İstanbul: İletişim.
• Göker, G. (2019). Uygarlığın Tohumu Köylü Kadının Sandığında. (der.) E. Değirmenci (ss.99-111) Doğa ve Kadın: Ekolojik Dönüşümde Feminist Tartışmalar içinde. İstanbul: KADAV.
• Görüşmeci 1. İstanbul İl Tarım ve Orman Müdürlüğü, Tarımsal Veriler Şube Birimi, Ziraat Yüksek Mühendisi. İstanbul: 05.03.2020.
• Görüşmeci 2. Sarıyer Kadın Kooperatifi Eski Ortağı. İstanbul: 24.07.2020.
• Görüşmeci 3. Atatürk Bahçe Kültürleri Merkezi Araştırma Enstitüsü Çalışanı. Yalova: 26.02.2020.
• Görüşmeci 4. İstanbul İl Tarım ve Orman Müdürlüğü, Kırsal Kalkınma ve Örgütlenme Şubesi, Kooperatifçilik Birimi. İstanbul: 05.03.2020.
• Görüşmeci 5. Ankara’da Kadın Kooperatifi Yöneticisi. Ankara: 05.02.2020.
• Görüşmeci 6. Düzce’de Kadın Kooperatifi Yöneticisi. İstanbul: 08.05.2020.
• Görüşmeci 7. Antalya’da Kadın Kooperatifi Yöneticisi. İstanbul: 24.04.2020.
• Görüşmeci 8. İstanbul İl Tarım ve Orman Müdürlüğü, Kırsal Kalkınma ve Örgütlenme Şubesi, Kooperatifçilik Birimi. İstanbul: 05.03.2020.
• Görüşmeci 9. Sarıyer Kadın Kooperatifi Yöneticisi. İstanbul: 13.03.2020.
• Gürel, B. (2015). Türkiye’de kırda sınıf mücadelelerinin tarihsel gelişimi. (der.) Savran, S., Tanyılmaz, K. ve Tonak, A. Marksizm ve Sınıflar: Dünyada ve Türkiye’de Sınıflar ve Mücadeleleri içinde (ss.303-386). İstanbul: Yordam Kitap.
• Hardin, G. (1968). The tragedy of commons. Science, 162 (3859), 1243-1248.
• Heidi, Hartmann. (1979). The unhappy marriage of Marxism and Feminism: Towards a more progressive union. Capital and Class, 3 (2), 1-33.
• Işıl, Ö. ve Ö. Aslan. (2014). Kadınlığın su hali: HES direnişlerindeki Karadenizli kadın temsilleri üzerine bir deneme. Kültür ve Siyasette Feminist Yaklaşımlar, 22, 40-48.
• İlkkaracan, İ. ve Tunalı, İ. (2010). Agricultural transformation and the rural labor market in Turkey. (der.) Karapınar B., Adaman F. ve Ozertan, G. Rethinking Structural Reform in Turkish Agriculture: Beyond the World Bank’s Strategy içinde (ss. 103–149). New York: Nova Science Publishers.
• İstanbul İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü. (2018). İstanbul İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğünce uygulanmış ve 2017 yılı sonu itibarıyla bitmiş olan eğitim ve yayım projelerine ait bilgi ve iletişim formu. https://www.tarimorman.gov.tr/EYYDB/Menu/17/Egitim-Ve-Yayim-Projeleri Erişim tarihi: 05.05.2020.
• Jackson, C. (1993). Women/Nature or gender/history? A critique of ecofeminist “development”. Journal of Peasant Studies, 20 (3), 389–418.
• Kavak, S. (2016). Syrian refugees in seasonal agricultural work: a case of adverse incorporation in Turkey. New Perspectives on Turkey, (54), 33-53. Keyder, Ç. ve Yenal, Z. (2014). Bildiğimiz Tarımın Sonu: Küresel İktidar ve Köylülük. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kurşuncu H. ve Yılmaz, S. (2020). Gıda üretiminde kadın emeği: Kadın Dernekleri ve Kadın Kooperatifleri. (der.) Işıl, Ö. ve Değirmenci, S. Yaşamı Örgütleyen Deneyimler içinde (ss.143-169). İstanbul: Notabene Yayınları.
• Kuşçu, N. (2020). Çocukluğundan beri topladığı yerli tohumları gelecek nesiller için saklıyor. Erişim: https://www.youtube.com/watch?v=Uj6_mpywiyI.
• Leach, M., Metha, L. ve Prabhakaran, P. (2016). Sustainable development: A gendered pathways approach. (der.) Leach, M. Gender Equality and Sustainable Development içinde (ss.1-34) London: Routledge.
• Lylod-Laney, M. ve Kienzle, J. (1998). Making each and every farmer count: Gender and participation in agricultural engineering projects. (der.) Everts, S. Gender and Technology: Empowering Women and Engendering Development içinde. NY: Zed Books.
• Midnights Kollektifi (2014). Yeni çitlemeler. (der.) Göztepe, Ö. Sermayenin Kaldıracı içinde (ss.277-298). İstanbul: Notabene Yayınları.
• Nizam, D. ve Yenal, Z. (2020). Seed politics in Turkey: the awakening of landrace wheat and its prospects. The Journal of Peasant Studies, 47 (4), 1-26.
• Oakley, E. ve Momsen, J. H. (2007). Women and seed management: a study of two villages in Bangladesh. Singapore Journal of Tropical Geography, 28 (1), 90-106.
• OECD. (2008). Gender and Sustainable Development: Maximizing the Economic, Social and Environmental Role of Women. Paris: OECD Publishing.
• Okur, R.E. (2020). Kırsal kalkınma projesinde kadının katılımcılığı: Kavar Havzası deneyimi. (der.) Işıl, Ö. ve Değirmenci, S. Yaşamı Örgütleyen Deneyimler içinde (ss.235-269). İstanbul: Notabene Yayınları.
• Öztürk, M. (2012). Agriculture, Peasantry and Poverty in Turkey in the Neo-liberal Age. NY: Wageningen Academic Publishers.
• Pelek, D. (2020). Ethnic residential segregation among seasonal migrant workers: from temporary tents to new rural ghettos in Southern Turkey. The Journal of Peasant Studies, (47), 1-24.
• Puskur, R. (2021). Toward seed systems that bring benefits and empowerment for women. CGIAR GENDER PLATFORM evidence explainer. Nairobi, Kenya: CGIAR GENDER Platform. https://hdl.handle.net/10568/114803. Erişim tarihi: 13.06.2022.
• Sahoo, L., Chakradhar, P., Arya, M. P.S., Prusty, M., Sahoo A. ve Sahoo, M. (2018). Gender roles in seed storage and management. International Journal of Science, Environment and Technology, 7 (1), 219 – 224.
• Shiva, V. (1995). Staying Alive: Women, Ecology and Survival in India. London: Zed Books.
• Soner, S. (2022). Ata Tohum Vakfı Kurucusu Cem Seymen: Türkiye’nin baştan bir tarım politikası yapması lazım; yabancı şirketler ülkeden çıkarılmalı, işgal altındayız. T24. Erişim: https://t24.com.tr/haber/ata-tohum-vakfi-kurucusu-cem-seymen-turkiye-nin-bastan-bir-tarim-politikasi-yapmasi-lazim-yabanci-sirketler-ulkeden-cikarilmali-isgal-altindayiz,1040138.
• Tarım ve Orman Bakanlığı. (2022a). Çiftçilere ödenecek tarımsal destekler belli oldu. https://www.tarimorman.gov.tr/Haber/5134/Ciftcilere-Odenecek-Tarimsal-Destekler-Belli-Oldu. Erişim tarihi: 05.04.2022.
• Tarım ve Orman Bakanlığı. (2022b). Mirasımız yerel tohum projesi tanıtım toplantısı. https://www.tarimorman.gov.tr/Sayfalar/Detay.aspx?SayfaId=57 Erişim tarihi: 10.04.2022. Tarım ve Orman Bakanlığı. (2022c). Mirasımız yerel tohum projesi üretim ve tanımlama işlemleri. https://www.tarimorman.gov.tr/Sayfalar/Detay.aspx?SayfaId=57 Erişim tarihi: 12.06.2022.
• Tarım ve Orman Bakanlığı. (2022d). Yerel tohum buluşmaları. https://www.tarimorman.gov.tr/Sayfalar/Detay.aspx?SayfaId=57. Erişim tarihi: 15.06.2022.
• Tarım ve Orman Bakanlığı. (2019) Yerel çeşitlerin kayıt altına alınması, üretilmesi ve pazarlanmasına dair yönetmelik. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2019/09/20190903-1.htm Erişim: 20.09.2022.
• Yaman, M. (2020). Kooperatifler ve dayanışma ekonomileri: Ataerkil ilişkilere alternatif mi? (der.) Işıl, Ö. ve Değirmenci, S. Yaşamı Örgütleyen Deneyimler içinde (ss. 13-37). İstanbul: Notabene Yayınları.
• Yavuz, Ş. ve Şendeniz, Ö. (2013). HES direnişlerinde kadınların deneyimleri: Fındıklı örneği. Fe Dergi, 5 (1), 43-58.
• Yıldırım, A.E. (2018). 2018’de tarıma yön verecek 5 yeni uygulama. https: //www.dunya.com/ekonomi/2018de-tarima-yon-verecek-5-yeni-uygulama-haberi-395300 Erişim tarihi: 14.05.2022.
• Yücel, Y. (2016). Ekonomik kalkınma ve toplumsal cinsiyet. (der.) Saygılıgil, F. Toplumsal Cinsiyet Tartışmaları içinde (ss.83-101). İstanbul: Dipnot Yayınları.