ARAP DÜNYASI ÇEVİRİ HAREKETİNE SOSYOLOJİK BAKIŞ: BEYTÜL HİKME VE HUNAYN BİN İSHAK

Yıl 2024, Cilt: 27 Sayı: 1, 28 - 44, 30.04.2024

Cemal Topcu , Arsun Uras

https://doi.org/10.18490/sosars.1476300

Öz

Çeviri, dünyada bilginin yayılmasında her zaman merkezi bir rol oynamıştır. Bu aktarımın önemli bir yapı taşı olan Beytül Hikme (Bilgelik Evi), Antik Yunan bilimi ve felsefesinin önce Arap yarımadasına ve daha sonra çağlar boyunca farklı coğrafyalara aktarılmasına ön ayak olmuştur. Kurumu ve yöneticisi Hunayn bin İshak’ı sosyolog Pierre Bourdieu’nün alan, habitus ve sermaye kavramlarıyla ele alan bu çalışma, çeviri tarihi ve çevirmen tarihini sosyolojik bir yaklaşımla birleştirerek çok disiplinli bir nitelikte yürütülmeye çalışılmıştır. Çalışma kapsamında yürütülen Bourdieu’cü analizle, kurum ve yöneticisinin etkilerinin Arap yarımadasından İber yarımadasına ve hatta Rönesans’a kadar devam ettiği görülebilir. Elde edilen bulgulara göre birey olarak çevirmen, sermayeleriyle kurum, toplum ve tarih gibi gittikçe genişleyen düzeylerde katkı sunabilirken sosyal bir faaliyet olarak çevirinin ise tarihsel boyutta yapılandırıcı bir potansiyele sahip olduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Beytül Hikme, Hunayn bin İshak, çeviri tarihi, Pierre Bourdieu, sermaye.

Kaynakça

• Ahmad, H. (2016). “Hunayn ibn Ishaq.” Aspetar sports medicine journal, 5(2), 396-399.
• Algeriani, A. A. ve Mohadi, M. (2017). “The House of Wisdom and its civilizational impact on Islamic libraries: A historical perspective.” Mediterranean journal of social science, 8(5), 179-187.
• Avcı, N. (2000). “İslam dünyasında kütüphaneciliğin doğuşu ve ilk örnekleri (Beytü’l-Hikme’den Daru’l-Hikme’ye).” Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1(1), 5-14.
• Baker, M. (1998). “Arabic tradition.” M. Baker (Ed.), Encyclopedia of translation studies içinde (s. 316-325). Londra: Routledge.
• Bobrick, B. (2012). The caliph’s splendor: Islam and the West in the golden age of Baghdad. New York: Simon & Schuster.
• Bourdieu, P. (1977). Outline of a theory of practice. (R. Nice, Çev.). New York: Cambridge University Press.
• Bourdieu, P. (1984). Distinction: a social critique of the judgement of taste. (R. Nice, Çev.). Cambridge: Harvard University Press.
• Bourdieu, P. (1986). “The forms of capital.” J. Richardson (Ed.), Handbook of theory and research for the sociology of education içinde (s. 241-258). Westport, CT: Greenwood.
• Bourdieu, P. ve Wacquant, L. (1992). An invitation to reflexive sociology. Chicago: University of Chicago Press.
• Browne, E. G. (1921). Arabic medicine. Londra: Cambridge University Press.
• Celal, V. (2019). “İslam dünyasında tercüme hareketlerinin felsefî düşüncenin gelişimi açısından üstlendiği rol üzerine bir inceleme.” Felsefe Dünyası Dergisi, 70, 202-216.
• Chesterman, A. (2009). “The name and nature of translator studies.” HERMES-Journal of Language and Communication in Business, 22(42), 13-22.
• Delisle, J. ve Woodsworth, J. (2012). Translators through history: revised edition. Amsterdam/Philadelphia: Benjamins.
• Demirci, M. (1996). Beytül Hikme: Kuruluşu, işleyişi, etkileri. İstanbul: İnsan Yayınları.
• Denord, F., Hjellbrekke, J., Korsnes, O., Lebaron, F. ve le Roux, B. (2011). “Social capital in the field of power: the case of Norway.” The Sociological Review, 59, 86-108.
• Doolan, K. (2010). “Weight of costs – the financial aspects of student course choices and study experiences in a Croatian higher education setting.” Revija za socijalnu politiku, 17(2), 239-256.
• Erdem, G. (2013). “İslam kültür tarihinin ilk ilimler akademisi: Beytü’l-Hikme.” Dini Araştırmalar, 16(42), 57-77.
• Erden Biçer, Ş. (2020). Beytül Hikme ve tercümeler dönemindeki önemi (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Bursa Uludağ Üniversitesi, Bursa.
• Gutas, D. (2003). Yunanca düşünce Arapça kültür: Bağdat’ta Yunanca-Arapça çeviri hareketi ve erken Abbasi toplumu. (Lütfü Şimşek, Çev.). İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Haskins, C. H. (1927). The renaissance of the twelfth century. Cambridge: Harvard University Press.
• Hatipoğlu, H. (2012). Sünen-i İbni Mâce tercümesi ve şerhi. İstanbul: Kahraman Yayınları.
• Hızlı, M. (1987). “Kuruluşundan Osmanlı’ya kadar medreseler.” Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2(2), 273-281.
• Holmes, J. S. (1988). “The name and nature of translation studies.” J. S. Holmes (Ed.), Translated! Papers on Literary Translation and Translation Studies. Amsterdam: Rodopi, 67-80.
• Johna, S. (2002). “Hunayn ibn-Ishaq: A forgotten legend.” The American surgeon, 68(5), 497-499.
• Katipoğlu, H. ve Kutluer, İ. (1998). Huneyn b. İshak. TDV İslam ansiklopedisi, cilt 18 (s. 377-380). Türkiye Diyanet Vakfı.
• Kaviani, R., Salehi, N., Ibrahim, A. Z. B., Nor, M. R. M., Hamid, F. A. F. A., Hamzah, N. H., ve Yusof, A. (2012). “The significance of the Bayt Al-Hikma in early Abbasid caliphate.” Middle eastern journal of scientific research, 11(9), 1272-1277.
• Kenan, S. (2015). “Modern üniversitenin oluşumu.” Osmanlı Araştırmaları, 45(45), 333-367.
• Lyons, J. (2009). The House of Wisdom: how the arabs transformed western civilization. New York: Bloomsbery Press.
• Meyerhof, M. (1926). “New light on Hunain Ibn Ishaq and his period.” Isis, 8(4), 685–724.
• O’Leary, D. L. (1949). How Greek science passed to the Arabs. Londra: Routledge Kegan.
• Osman, G. (2012). “The sheikh of translators”: The translation methodology of Hunayn ibn Ishaq. Translation and Interpreting Studies, 7(2), 161–175.
• Pirinç, A. (2020). “Erken dönem İslam düşüncesinde hikemî gelenek ile felsefî düşüncenin diyalektiği üzerine: Huneyn b. İshâk’ın Nevâdirü'l-Felâsife örneği.” Journal of Islamic Research, 31(2), 280-97.
• Pym, A. (1998). Method in translation history. Londra ve New York: Routledge.
• Steinmetz, G. (2011). “Bourdieu, historicity, and historical sociology.” Cultural Sociology, 5(1), 44-66.
• Sungu, İ. (1940). “Tercüme ve Renaissance.” Tercüme, 1(2), 115-119.
• Tanrıverdi, E. (2007). “Arap Kültüründe Çeviri Çalışmalar ve Huneyn b. İshâk Ekolü.” Dîvân: Disiplinlerarası çalışmalar dergisi, 12(23), 93-150.
• Ülken, H. Z. (2007). Uyanış devirlerinde tercümenin rolü. İstanbul: İş Bankası Yayınları.