Mekân Algısı ve Katılım Süreci Analizi: Kuştepe Mahallesi Örneği

Yıl 2024, Cilt: 27 Sayı: 2, 31 - 61, 30.10.2024

Parla Güneş , Nilay Çabuk Kaya

https://doi.org/10.18490/sosars.1575246

Öz

Bu çalışma, merkeziyetçi yönetim paradigmasında yerel yönetimlerin sosyal sorun çözme kapasitesini ve toplumsal katılım süreçlerini sosyolojik bir perspektiften incelemektedir. Yerel yönetimlerin halka yakın olması, yerel düzeydeki sosyal sorunların daha iyi anlaşılması ve çözülmesi için avantaj sağlamaktadır. Bu bağlamda, Şişli Belediyesi'nin 2018 yılında başlattığı Kuştepe Kent Atölyesi, mahalle sakinleri ve yerel liderlerle etkileşim kurarak mahalledeki sosyal sorunları belirlemeyi ve çözümler üretmeyi amaçlamıştır. Araştırmanın temel amacı, Kuştepe Mahallesi'nde mekânın dönüşüm sürecinde yerel yönetimlerin katılım aşamalarını ve bu aşamaların toplumsal katılımcılık düzeylerini sosyolojik bir bağlamda analiz etmektir. Çalışma, mahallede gerçekleştirilen eylem araştırması kapsamında, katılımcıların kendi değerleri ve deneyimleriyle mahalleyi inşa etmelerini, çözüm üretmelerini ve yaşadıkları mekân üzerinde düşünmelerini teşvik etmeyi hedeflemektedir. Bu bağlamda, mimarlar, şehir plancıları, akademisyenler, sosyologlar, antropologlar ve öğrenciler gibi çeşitli meslek gruplarının katılımı sağlanarak karşılıklı deneyimlerin paylaşıldığı bir ortam oluşturulmuştur. Araştırmanın temel veri birimi, Kuştepe Mahallesi'nde gerçekleştirilen Kent Atölyesi etkinlikleridir. Atölye ekibi, Sherry Arnstein'in katılım merdiveni metodunu kullanarak düzenlenen etkinliklerin katılım düzeylerini değerlendirmiştir. Bu metodoloji, topluluk üyelerinin sürece ne kadar etkin bir şekilde dahil olduklarını anlamak için bir çerçeve sunmaktadır. Veriler, saha çalışmaları, katılımcı gözlemler ve atölye etkinliklerinden elde edilmiştir. Saha çalışmaları, mahalle sakinleri ve esnafla yapılan yüz yüze görüşmeleri içerirken, katılımcı gözlemler mahalle etkinlikleri sırasında gerçekleştirilmiştir. Bu yöntemler, Kuştepe Mahallesi'nde yaşayan bireylerin mekân algılarını, sosyal etkileşimlerini ve katılım süreçlerini mekân sosyolojisi bağlamında derinlemesine anlamayı sağlamıştır. Bu eylem araştırması, mahalledeki sosyal bağları ve topluluk dayanışmasını güçlendirerek mekânsal dönüşüm süreçlerine kültürel ve toplumsal bir perspektiften yaklaşmayı hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler

Katılım merdiveni, Sosyal etki, Mekân algısı, Eylem araştırması, Mekân Sosyolojisi.

Kaynakça

• Acaralp, Ö. 2009. Toplumsal Çeşitliliğe Bağlı Algısal Farklılıklar ve Kamusal Mekân Kullanımına Etkileri. İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı, Mimari Tasarım Programı. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul.
• Ağbaba, D. 2022. Kültürel ve Mekânsal Farklılık Bağlamında Kimlik İnşası: Niğde Örneği. Anadolu ve Balkan Araştırmaları Dergisi. 5 (10). 697-725.
• Ağın, K. 2022. Grupların Genel Oluşumları, Yapıları ve Özellikleri Açısından Grup İçi İletişim Süreçlerinin İncelenmesi. Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi. 10 (1). 494-518.
• Akgül, İ. 2009. Fiziksel ve Kişisel Özelliklerin Bilişsel Haritalar Üzerindeki Etkileri: Sanal Mekânlarda Deneysel Bir Çalışma. Dokuz Eylül Üniversitesi. Fen Bilimleri Enstitüsü. Şehir ve Bölge Planlama Bölümü, Şehir ve Bölge Planlama Anabilim Dalı. İzmir.
• Akkaya, M. 2019. Kentsel Tasarım Kapsamında Zamanın Mekân Algısı Üzerine Etkileri. Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. Yüksek Lisans Tezi. Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı. Ankara.
• Alpman, P. S. 2019. Mekân, Kimlik, Sınıf: Farklar Neden Bir Arada Barınamazlar. İdealkent Dergisi. 26 (10). 373-401.
• Altındal, Y. ve Karatay, Y.A. 2022. Balıkesir Kentinin Saçaklanma Öyküsünün Toplumsal İzdüşümü. VII. Kent Araştırmaları Kongresi. 237-248.
• Arıkan, R. 2018. Anket Yöntemi Üzerine Bir Değerlendirme. Haliç Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. (1). 97-159.
• Arnstein, S. 1969. A Ladder of Citizen Participation. Journal of the American Institute of Planners. (35). 216-224.
• Arslan, E. S. 2022. Katılımcı Yaklaşım ve Halk Katılımlı Coğrafi Bilgi Sistemleri. Türkiye Peyzaj Araştırmaları Dergisi. 5 (2). 87-92.
• Arslan, H.D., Çınar, K. ve Dinç, P. 2009. Mekâna Yönelik Algısal Farkların Ölçülmesinde Lens Model Yaklaşımı: Model Açılımı ve Kullanım Örnekleri. Selçuk Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi. (24) 4. 35-48.
• Aslan, F., Aslan, E. ve Atik, A. 2015. İç Mekânda Algı. İnönü Üniversitesi Sanat ve Tasarım Dergisi. 5 (11). 139-151.
• Aydemir Uslu, İ. ve Yılmaz, H. H. 2018. Yerel Yönetimlerde Katılımcılık: Kent Konseylerinin Rolü ve Bir Yapılandırma Önerisi. Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi. 27 (1). 113-145.
• Ayik, U. 2015. Dönüşümün Eşiğinde Bir Roman Mahallesi: Kuştepe’de Kentsel Dönüşüm. Turkish Studies. DOI: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.9015. 10 (14). 1-16.
• Aytaç, Ö. 2013. Kent Mekânları ve Kimlik/Farklılık Sorunu. İdealKent Dergisi. (9). 138-169.
• Bekar, İ. Konakoğlu, Z.N. ve Bulut, B. 2021. Cognitive Maps and Urban Equipment in Urban Spaces: The Case of Trabzon Meydan Park. Kent Akademisi Kent Kültürü ve Yönetimi Dergisi. 14 (4). 1100-1116.
• Benn, S.I. ve Gaus, G.F. 1983. Public and Private in Social Life. London.
• Canbulut, T., Kısa, A. ve Özüçelik, D. N. 2018. Sosyoloji Dergisi. 37. 1-20.
• Cevizoğlu, M. H. 2022. Foucault’nun “Toplumsal Denetim” ve Geertz’in “Kültürel Sistem” Kavramı Çerçevesinde Hıristiyanlığın “İnanç Nesnelerinin” Kullanımı. Ankara Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü. Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı.
• Çağdaş, T. 2019. Federal ve Üniter Devletlerin Yerinden Yönetim Birimlerinin Benzerlik ve Farklılıkları Açısından İncelenmesi. İstanbul Medipol Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. 6 (1). 161-179.
• Çakır, S. 2011. Türkiye’de Göç, Kentleşme/Gecekondu Sorunu ve Üretilen Politikalar. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi SDU Faculty of Arts and Sciences Sosyal Bilimler Dergisi. 23. 209-222.
• Çelik, E. G. 2013. Yerel Yönetimlerin Sosyal Politikalara Etkisi. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Anabilim Dalı Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Programı. Yüksek Lisans Tezi. İzmir.
• Çetin, İ. 2011. Kentiçi Bir Çöküntü Alanı Örneği Kadifekale’de Mekân Sosyolojisi Denemesi. Sosyoloji Dergisi. (25). 53-80.
• Dalbay, R. S. 2018. ‘Kimlik’ ve ‘Toplumsal Kimlik’ Kavramı. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 2 (31). 161-176.
• Demirel, T. ve Sağ, N. 2019. Kentsel Dönüşümde Sosyal Etki Değerlendirmesi: Sümer Mahallesi Kentsel Dönüşüm Projesi. Bartın Orman Fakültesi Dergisi. 21 (2). 350-368.
• Duman, B. ve Coşkun, İ. 2016. Politik Süreç Teorisi Çerçevesinde Tozkoparan’da Kentsel Dönüşüm Projesine Karşı Kolektif Bir Eylemin Olabilirliği. Sosyoloji Dergisi. 36 (2). 575-616.
• Durmuş, M. 2023. Türkiye’de Yerel Demokrasiyi Güçlendirme Bağlamında Vatandaş Katılımını Teşvik Edici Mekânizmalar. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi (İSMUS). 8 (1). 103-113.
• Erdönmez, M. E. ve Akı, A. 2005. Açık Kamusal Kent Mekânlarının Toplum İlişkilerindeki Etkileri. Megaron Dergisi. 1 (1). 67-87.
• Ertürk, M. ve Gökdemir, G. 2017. Sosyo-Kültürel Farklılıkların Mekân Kullanımına Etkilerine Karşılaştırılmalı Bir Örnek: Kültür ve Gülveren Mahalleleri. Mediterranean Journal of Humanities. 7 (1). 185-192. DOI: 10.13114/MJH.2017.329.
• Eseler, B., Sevinçli, B. G. ve Nalbant, F. 2021. Sosyal Bir Sorun Olarak Kentsel Yoksulluk ve Sosyal Dışlanma Üzerine Bir Değerlendirme. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi. 8 (3). 836-853.
• Farshi, R. 2012. Çevrenin Davranış Üzerinde Etkileri. Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı. Doktora Semineri. Ankara.
• Ghulyan, H. 2021. Tarihsel, Soyut, Çelişkili: 1923’ten Günümüze Türkiye’de Kentsel Toplumsal Mekân. Ankara Üniversitesi Yayınları (720).
• Gottdiener, M. 2005. Postmodern Göstergeler: Maddi Kültür ve Postmodern Yaşam Biçimleri. İmge Kitabevi. Ankara.
• Gönültaş, M. Ç. ve Gönültaş, Y. C. 2021. Bir Mekânsal Ayrışma Örneği: Favela ve Gecekondulara Sosyolojik Bakış. Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırmaları Dergisi. 22 (49). 249-265.
• Güler, T., Şahnagil, S. ve Güler, H. 2016. Kent Kimliğinin Oluşturulmasında Kültürel Unsurların Önemi: Balıkesir Üzerine Bir İnceleme. PARADOKS Ekonomi, Sosyoloji ve Politika Dergisi. (12). 86-104.
• Gülhan, S. T. 2019. Toplumsal Mekân ve Düşünümsel bir Kent Sosyolojisinin İnşası: Bourdieucülüğün Mekâna Müdahalesini Sorunsallaştırmak. İdealkent Dergisi. 26 (10). 83-127.
• Gülmez, Y. ve Boyraz, E. 2022. Marka Konumlandırmada Algılama Haritalarının Kullanımına Yönelik Teorik Bir İnceleme. Artuklu Kaime Uluslararası Artuklu Kaime Uluslararası İktisadi ve İdari Araştırmalar Dergisi. 5 (2). 252-277.
• Hayta, Y. 2016. Kent Kültürü ve Değişen Kent Kavramı. Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 5 (2). 165-184.
• Henden, B. H. ve Henden, R. 2005. Yerel Yönetimlerin Hizmet Sunumlarındaki Değişim ve e-Belediyecilik. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi. www.e-sosder.com. 4 (14). 48-66.
• Hırlak, B. 2023. Örgütsel Davranış, Kavramlar ve Araştırmalar-II. Özgür Yayınları. DOI: https://doi.org/10.58830/ozgur.pub224.
• İnce, M. 2014. Merkezi Yönetim ile Yerel Yönetimler Arasında Görev Paylaşımı, Kamu Hizmetlerinin Görülmesinde Etkinlik ve Silifke Belediyesinde Bir Uygulama. Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Kamu Yönetimi Ana Bilim Dalı Kamu Yönetimi Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi. Karaman.
• İnceoğlu, M. ve Aytuğ, A. 2009. Kentsel Mekânda Kalite Kavramı. Megaron Dergisi. 4 (3). 131-146.
• İzci, F. ve Sarıtürk, M. 2019. Demokratik Toplumlarda Halkın Yönetime Katılımı: Yönetime Katılım ve Yönetişim İlişkisi. Uluslararası Yönetim Akademisi Dergisi. 2 (3). 498-517.
• Kancıoğlu, M. 2005. Çevresel İmaj, Kimlik ve Anlam Kapsamında Turizm Binalarına İlişkin Kullanıcı Değerlendirmeleri. Uludağ Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi, 10 (2). 2005.
• Karaman, E. 2017. Roland Barthes ve Charles Sanders Peırce’ın Göstergebılımsel Yaklaşımlarının Karşılaştırılması. İstanbul Aydın Üniversitesi Dergisi. (34). 25-36.
• Kazgan, G. 1999. Kuştepe Araştırması. Vamos Kitap. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları. ISBN / SKU: 975843800X.
• Kılınç, Z. A. ve Çelik, A. 2018. Kentsel Dönüşüm ve Kültürel Dönüşüm. SÜ İİBF Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi. 18. 145-163.
• Küçükkalay, A. M. 1997. Endüstri Devrimi ve Ekonomik Sonuçlarının Analizi. Süleyman Demiral Üniversitesi. İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. (2). 51-68.
• Lefebvre, H. 1991. The Production of Space. Blackwell. London.
• Mambetalieva, N. 2013. Yerel Yönetimlerin Finansmanı. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Maliye Anabilim Dalı. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul.
• Mecek, M. ve Atmaca, Y. 2020. Yerel Yönetimlerin İdari Yapısına İlişkin Mevzuat Analizi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi. 19 (76). 2068-2087.
• Meydan Yıldız, S. G. 2018. Kültürün Mekânsal Değişimler Üzerindeki Etkisi. Gazi İktisat ve İşletme Dergisi. 4 (3). 173-184.
• Molotch, H. 1976. The City as a Growth Machine: Toward a Political Economy of Place”. American Journal of Sociology. (82). 309–332.
• Özcan, B. ve Peker, A. E. 2018. Özel Sektör Yatırımlarının Belirleyenleri Üzerine Bir Analiz: Türkiye Örneği. Dicle Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. 8 (16). 150-166.
• Özdemir, Ü. A. 2011. Kültür Bağlamında Kent ve Mekânsal Örgütlenme. Yalova Sosyal Bilimler Dergisi. (2). 62-76.
• Palaz, F. S. 2021. Sosyal Politikalarda Yaşlı ve Yaşlanan Göçmenleri Yeniden Tartışmak: Avrupa Örneği. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi. 21 (53). ISSN: 2148-9424.
• Pol, E. 2002. The Theoretical Background Of The City-Identity Sustainability Network”, Environment and Behaviour. 34 (1).
• Polat, S. 2020. Kamusal Mekân Kalitesinin Sağlanmasında Kentsel Tasarım Araçlarının Rolü. Bursa Uludağ Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. Mimarlık Anabilim Dalı. Yüksek Lisans Tezi. Bursa.
• Rapoport, A. 1977. Human Aspects of Urban Form Towards a Man, Environment Approach to Urban Form and Design. Pergamon Press.
• Solak, S. G. 2017. Mekân-Kimlik Etkileşimi: Kavramsal ve Kuramsal Bir Bakış. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi. 6 (1). 13-37.
• Tamer, M. G. 2014. Kimlik/lerin Seyrine Bir Keşif. Folklor/Edebiyat Dergisi. 20 (77). 83-99.
• Taylor, G. ve Spencer, S. 2004. Social identities: Multidisciplinary Approaches, New York: Routledge.
• Türkoğlu, İ. Yerel Yönetimlerin Mali Özerkliği. Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 17 (26). 41-70.
• Türkün, A. 2021. Konut ve Kent Krizi. Mimarlık Dergisi, 58 (422).
• Uzun, C. N. 2023. Göç, Konut ve Kentsel Dönüşüm. Cumhuriyet'in Göçlerle Dolu 100 Yılı, İzmir: Cem Yayınevi.
• Ünlü, T. S. 2017. Kent Kimliğinin Oluşumunda Kentsel Bellek ve Kentsel Mekân İlişkisi: Mersin Örneği. Planlama Dergisi. 27 (1). 75-93.
• Yarar, F. N. 2018. Sosyal Ağlar ve Dijital Etnografi, Bir Araştırma Sentezleme Çalışması. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Radyo Televizyon Sinema Anabilim Dalı. İstanbul.
• Vural, R. Z. 2021. Toplumsal Belleğin Taşıyıcı Payandası Olarak Hafıza Mekânları: 15 Temmuz 2016 Darbe Girişiminin Direnme Ortamları. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Gazetecilik Anabilim Dalı. Doktora Tezi. İstanbul.
• Yapraklı, T.Ş. ve Noksan, E. 2021. Kentsel Dönüşüm Hizmetlerinin Kentsel Yaşam Kalitesi Algısı Üzerindeki Etkisinin İncelenmesi: Erzurum Kent Merkezinde Yaşayanlar Üzerinde Bir Uygulama. Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. 11 (1). 69-93.
• Yeşildal, A. 2020. Sivil Toplum ve Yerel Yönetimlerde Katılımcı Yönetişim: Sivil Toplumcu Bir Yaklaşım. Sosyal Bilimler Metinleri Dergisi. (2). 31-44.
• Yılgür, E. 2015. Kuştepe Mahallesinde Geç-Peripatetik Gruplar: Katmanlar, Etkileşim ve Bütünleşme. Katkı Dergisi. 1. 25-43.
• Yükselbaba, Ü. 2017. Emile Durkheim’a göre Toplum, Düzen ve Hukuk: Hukukun ve Cezanın Evrimi. İstanbul Hukuk Mecmuası. (1). 191-226.