Uluslararası Göçmenlerin Barınma Deneyimlerinde Çok Katmanlı Kırılganlıklar: Tematik Bir Analiz

Yıl 2025, Cilt: 28 Sayı: 2, 102 - 126, 29.10.2025

Temmuz Gönç Şavran , Betül Durmaz Yurt , Fatma Levent

https://doi.org/10.18490/sosars.1813084

Öz

Bu çalışma, Eskişehir’de yürütülmüş bir alan araştırmasının verileri üzerinden Türkiye’deki uluslararası göçmenlerin barınma koşullarını betimlemeyi, bu koşulların sağlıkla, gündelik hayat pratikleriyle, siyasal ve ekonomik dinamiklerle ilişkisini tartışmayı amaçlamaktadır. Araştırma nitel yöntemle, betimleyici çoklu vaka çalışması deseniyle yürütülmüştür. Araştırma, Eskişehir’de nüfusu en fazla olan Suriyeli, Afgan, Iraklı ve İranlı göçmenlerle sınırlı tutulmuş; diğer ülke vatandaşları ve Türk vatandaşlığına geçmiş eski göçmenler dışarıda bırakılmıştır. Amaçsal ve kartopu örnekleme ile Eskişehir'de yaşayan 57 göçmen seçilmiş; katılımcılar 17 Suriyeli, 16 Afgan, 16 Iraklı ve 8 İranlıdan oluşmuştur. Veriler 2023 yılında 10 ayda, ortalama 55 dakikalık yüz yüze yarı yapılandırılmış görüşmelerle toplanmıştır. Görüşmeler, doğrudan ya da tercüman aracılığıyla, genellikle katılımcıların evlerinde yapılmıştır. Verilerden yola çıkılarak yapılan tematik analiz sonucunda dört ana tema ortaya çıkmıştır: (1) konuta erişimde ayrımcılık, ön yargı ve dışlanma, (2) kira üzerinden kurulan kırılganlık rejimi, (3) sağlıksız ve riskli konutlar, (4) görünmeyen sınırlarla oluşan mikro gettolar. Bulgular uluslararası göçmenlerin konut piyasasında çok katmanlı dışlanma biçimlerine maruz kaldığını, barınmanın yalnızca ekonomik değil; toplumsal, mekânsal ve hukuki eşitsizliklerle de şekillendiğini, yüksek kira, yetersiz gelir ve sağlıksız yaşam koşullarının göçmenleri kırılgan bir döngüye mahkûm ettiğini göstermektedir. Çalışmada barınmanın yalnızca fiziksel mekanla ilgili olmadığını, iktidar ilişkilerinin, toplumsal dışlanmanın ve mekânsal adaletsizliğin yoğunlaştığı bir mücadele sahası olduğu ve barınma hakkının sosyal adalet, hak temelli kent tahayyülü ve ayrımcılıkla mücadele politikalarının merkezi bir bileşeni olarak ele alınması gerektiği sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Göçmen , Mülteci , Barınma , Konut , Sosyoloji

Kaynakça

• Acar, S. (2023). Türkiye’de bulunan Afgan çobanların göçmenlik deneyimleri üzerine nitel bir çalışma. E. B. Biçer & O. Şanlı (Ed.), Sosyal, İnsan ve İdari Bilimlerde Güncel Yaklaşımlar (Cilt 1, ss. 997–1018). İzmir: Duvar Yayınları.
• Ager, A. & Strang, A. (2008). Understanding integration: A conceptual framework. Journal of Refugee Studies, 21(2), 166–191.
• Aslan, G. G. & Güngör, F. (2019). Suriyeli sığınmacıların Türkiye’ye göç sonrası yaşadığı sorunlar: İstanbul örneği. OPUS Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 11(18), 1602-1632.
• Bakioğlu, A., Artar, F., & İzmir, H. (2018). Ankara’daki Suriyelilerin Mültecilik Deneyimleri: Göç, Gündelik Yaşam, Geçim Deneyimleri ve Sosyal Dışlanma. Ankara: Sosyoloji Derneği.
• Baxter, P. & Jack, S. (2008) Qualitative case study methodology: study design and implementation for novice researchers. The Qualitative Report, 13, 544-559.
• Birleşmiş Milletler (BM). (1991). Yeterli konut hakkı 4 numaralı genel yorum. (25/04/2024 tarihinde http://sorular.rightsagenda.org/Uploads/ESKH MEV/ESKH 4 No’lu Genel Yorum.pdf adresinden alındı.
• Braun, V., & Clarke, V. (2006). Using thematic analysis in psychology. Qualitative Research in Psychology, 3(2), 77–101. https://doi.org/10.1191/1478088706qp063oa
• Brown, P., Gill, S., & Halsall, J. P. (2022). The impact of housing on refugees: An evidence synthesis. Housing Studies, 39(1), 227–271.
• Creswell, J.W. & Miller, D.L. (2000) Determining validity in qualitative inquiry. Theory into Practice, 39, 124-130. http://dx.doi.org/10.1207/s15430421tip3903_2
• Çuha, N. (1999). Türkiye'de göç olgusu ve Eskişehir il merkezinde kurulan göçmen mahalleleri. Erdem, 12(34), 77-90.
• Denzin, N. K. (1978) The Research Act, 2nd edn. New York: McGraw Hill.
• Desmond, M. (2016). Evicted: Poverty and Profit in the American City. Crown Publishers.
• Doust Mohammadi, M. M., Salmani, I., & Farahmandnia, H. (2023). Social vulnerabilities among immigrants and refugees in emergencies and disasters: A systematic review. Frontiers in Public Health, 11, 1235464. https://doi.org/10.3389/fpubh.2023.1235464
• Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ). (2018). Health of refugees and migrants: Practices in addressing the health needs of refugees and migrants. WHO Regional Office for Europe.
• Elbayoumi, M. & Albelbeisi A.H. (2023) Biomass use and its health effects among the vulnerable and marginalized refugee families in the Gaza Strip. Front. Public Health, 11:1129985. doi: 10.3389/fpubh.2023.1129985
• Erdoğan, M. M. (2020). Suriyeliler barometresi. İstanbul: Orion Yayınevi.
• Esin, M. N., Ardıç, A., Nar, Ş., Yıldırım, B. & Sunal, N. (2014). İstanbul’un bir bölgesinde yaşayan Suriyeli göçmenlerin yaşam koşulları. 17.Ulusal halk sağlığı kongre kitabı içinde (s.425-426).
• Eskişehir Sanayi Odası. (2023). Eskişehir konut ve barınma sorunu üzerine. Eskişehir Sanayi Odası.
• Fussell, E., Delp, L., Riley, K., Chávez, S. & Valenzuela, A. Jr. (2018) Implications of social and legal status on immigrants' health in disaster zones. Am J Public Health. Dec;108(12):1617-1620. doi: 10.2105/AJPH.2018.304554.
• Gewalt, S. C., Berger, S., Szecsenyi, J., & Bozorgmehr, K. (2019). “if you can, change this system” -pregnant asylum seekers’ perceptions on social determinants and material circumstances affecting their health whilst living in state-provided accommodation in Germany-a prospective, qualitative case study. BMC Public Health, 19(1), 287.
• GİB, Göç İdaresi Başkanlığı. (2022). Geçici koruma istatistikleri. (https://www.goc.gov.tr/gecici-koruma5638) (Erişim: 01.08.2022).
• GİB, Göç İdaresi Başkanlığı. (2023). İstatistikler. (https://www.goc.gov.tr/duzensiz-goc-istatistikler) (Erişim: 22.09.2023).
• Harvey, D. (2008) The right to the city. New Left Review, 53: 23–40.
• Karasu, M. A. (2016). Şanlıurfa'da yaşayan Suriyeli sığınmacıların kentle uyum sorunu. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi & İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 21(3), 995-1014.
• Karasu, M. A., & Aksungur, A. B. (2022). Göçmenlerin konut sorunu: Suriyeli göçmenler özelinde bir değerlendirme. Kent Araştırmaları Dergisi, 13(37), 2027–2050.
• Kaya, A. & Kıraç, A. (2016). İstanbul'daki Suriyeli mültecilere ilişkin zarar görebilirlik değerlendirme raporu. İstanbul: Hayata Destek Derneği.
• Kınay, D. & Yalçınkaya, N. (2019). Göç yüzyılında Türkiye Manisa ilindeki Suriyeliler. İstanbul: İKSAD Yayınları.
• Kreichauf, R. (2018). From forced migration to forced arrival: the campization of refugee accommodation in European cities. CMS, 6, 7. https://doi.org/10.1186/s40878-017-0069-8
• Krieger, J., & Higgins, D. L. (2002). Housing and Health: Time Again for Public Health Action. American Journal of Public Health, 92(5), 758–768.
• Lefebvre, H. (2014). Mekânın üretimi. (Çev.: Işık Ergüden), Sel Yayıncılık, İstanbul.
• Leiler, A., Bjärtå, A., Ekdahl, J., & Wasteson, E. (2019). Mental health and quality of life among asylum seekers and refugees living in refugee housing facilities in Sweden. Social Psychiatry and Psychiatric Epidemiology, 54(5), 543–551.
• Massey, D. S., Arango, J., Hugo, G., Kouaouci, A., Pellegrino, A., & Taylor, J. E. (1993). Theories of international migration: A review and appraisal. Population and Development Review, 19(3), 431–466. https://doi.org/10.2307/2938462
• Mazlum-Der (2014). Kamp Dışında Yaşayan Suriyeli Kadın Sığınmacılar Raporu. http://madde14.org/images/f/f8/MazlumDerSuriyeliKadin2014.pdf (Erişim: 14.04.2025).
• Önder, S., & Kırlı, E. (2005). Osmanlı döneminde Eskişehir’e göçler. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(1), 129-144.
• Porter, M., & Haslam, N. (2005). Predisplacement and postdisplacement factors associated with mental health of refugees and internally displaced persons: A meta-analysis. JAMA, 294(5), 602–612.
• Powell, R. & Robinson, D. (2019). Housing, ethnicity and advanced marginality in England. J. Flint & R. Powell (Ed.) Class, ethnicity and state in the polarized metropolis içinde. London: Palgrave.
• Roy, A. (2003). City Requiem, Calcutta: Gender and the Politics of Poverty. University of Minnesota Press.
• Sandal, E.K., Hançerkıran, M. & Tıraş, M. (2016). Türkiye’deki Suriyeli mülteciler ve Gaziantep ilindeki yansımaları. Gaziantep University Journal of Social Sciences, 15(2):461-483.
• Sassen, S. (1991). The Global City: New York, London, Tokyo. Princeton University Press.
• Shaw, M. (2004). Housing and Public Health. Annual Review of Public Health, 25, 397–418.
• Sohn, H., Aqua, J.K. (2022). Geographic variation in COVID-19 vulnerability by legal immigration status in California: a prepandemic cross-sectional study. BMJ Open, May 24;12(5):e054331. doi: 10.1136/bmjopen-2021-054331.
• Sunata, U. & Güngördü, F. N. (2024). (Non-state) actors in internal bordering and differential inclusion: Syrian refugees’ housing experience in Turkey. Ethnic and Racial Studies, 47(12), 2587-2608.
• Şahbaz, H. (2020). Ülke içi göçlerde Eskişehir ilinin yeri. Doğu Coğrafya Dergisi, 25(44), 107-124. https://doi.org/10.17295/ataunidcd.804941
• Şatıroğlu Güldalı, P. (2023). Toplum sağlığı çerçevesinde göçmenlerin barınma hakkı. B. Ersoy Özcan (Ed.) Göç: Biyopsikososyal yansımalar içinde (s. 56-61). Sinop Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Sosyal Hizmet Bölümü.
• Şen, B. (2012). Kentsel mekân ve göç ilişkisine ‘barınak’tan bakmak: Tarihsel süreçte erkek göçmenlerin barınma mekânları. Toplum ve Demokrasi, 6(13–14), 177–200.
• Tapan, İ. (2022). Suriyeli mültecilerin Malatya ilindeki coğrafi dağılışı ile sosyo-ekonomik, mekânsal ve kültürel etkileri. Göç Dergisi, 9(1), 137–170.https://doi.org/10.33182/gd.v9i1.771
• Tekin, M. (2019). Van örnekleminde Suriyeli sığınmacıların ekonomik, sosyal ve kültürel deneyimleri. The Global Refugee and Migration Congress, Gaziantep (s. 95-108).
• Tezcan, T. (2018). The hometown cluster-based intergroup threat model: exploring conflict among internal migrant groups in Gebze, Turkey. Turkish Studies, 21(1), 108-136.
• Trentin, M., Rubini, E., Bahattab, A., Loddo, M., Della Corte, F., Ragazzoni, L., & Valente, M. (2023). Vulnerability of migrant women during disasters: A scoping review of the literature. International Journal for Equity in Health, 22, Article 135. https://doi.org/10.1186/s12939-023-01951-1
• Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK). (2024). Adrese dayalı nüfus kayıt sistemi (ADNKS) sonuçları. (Erişim: 25.07.2025).
• Wacquant, L. (2008). Urban outcasts: A comparative sociology of advanced marginality. Polity Press.
• Yiftachel, O. (2009). Theoretical Notes on ‘Gray Cities’: The Coming of Urban Apartheid? Planning Theory, 8(1), 88–100.