ZURVANİZM’İN KURULUŞU VE SASANİLER DÖNEMİNDEKİ ETKİLERİ

Yıl 2013, Sayı: 56, 295 - 310, 12.07.2013

Hayreddin Kızıl

Öz

Bu makalede Antik İran’da bir dönem zaman tanrısı olarak kabul edilmiş Zurvan
incelenmiştir. Düalizme karşı geliştirilmiş Zurvanizm’de, Zurvan, Ahura Mazda ve
Ehrimen’in yaratıcısı olarak kabul edilmiştir. Çalışmamızda Zurvan’ın tarihi, Zurvanist
düşüncenin ortaya çıkışı ve Sasaniler dönemindeki etkisi araştırılmıştır. Sasaniler’in tarihten
silinmesinden sonra Zurvanist düşünce zayıflamasına rağmen ileriki dönemlerde
yazılmış Zadsparam ile Ulema-yı İslam gibi kitaplarda bu görüşler tekrar işlenmiştir.
Makalenin sonunda Zurvan’ın Ahura Mazda ve Ehrimen’i yaratmasını konu edinen mitos
da incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Zurvan, Sasaniler, Ahura Mazda, Ehrimen, Zurvanizm

Kaynakça

• Alıcı, M. (2012). Kadim İran’da Din Monoteizm’den Düalizm’e Mecusi Tanrı Anlayışı. İstanbul: Ayışığı.
• Annapurna, M. ve Bibiaghdas, A. (2011). Contrastive study of “Time” in Iranian-Indian mythology. Antrocom Online Journal of Anthropology, 7(1): 153-165.
• Avesta Zerdüştilerin Kutsal Metinleri. (2012). Çev., Fahriye Adsay/İbrahim Bingöl, İstanbul: Avesta.
• Baussani, A. (1990). “İslam Öncesi İran Düşüncesi”, (Çev: Kürşat Demirci), İslam Düşüncesi Tarihi c.I, İstanbul: İnsan.
• Bianchi, U. (2005). Twins: An Overview. Encyclopedia of Religion 1-15, Editor: Lindsay Jones. USA Bilimoria, N. F. (Tarihsiz). Zoroastrianism In The Light of Theosophy. Bombay.
• Bloomfield, M. (1897). “Extracts From The Ritual Books And The Commentaries.” The Sacred Books of The East vol. XLII. Editor: Max Muller. Oxford.
• Boyce, M. (1975). A history of Zoroastrianism v.I the early period. Netherlands. ………….….(1979). Zoroastrians their religious beliefs and practices. Boston, USA.
• ……………..(1990). Textual sources for the study of Zoroastrianism. Edited and Translated by Mary Boyce. USA.
• …………….. (1957). “Some Reflections on Zurvanism”. Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London, 19(2): 304-316.
• Campbell, J. (2003). Batı Mitolojisi Tanrının maskeleri. (Çev: Kudret Emiroğlu). Ankara: İmge.
• Casartelli, L.C. (1912). “Dualism (Iranian)”. Encyclopedia of Religion And Ethics, Volume V. New York.
• ………………..(1917). “Philosophy (Iranian)” Encyclopedia of Religion And Ethics, Volume IX, New York.
• Choksy, J. K. (2005). “Zurvanism”. Encyclopedia of Religion, Editor In Chief Lindsay Jones, USA, ss.10011-10015.
• Christensen, A. (1939). “Sassanid Persia”. The Cambridge Ancient History vol: XII. Cambridge.
• Cumont, F. (1907). The mysteries of Mithra. London Darmesteter, J. (1883). “The Sîrozahs, Yasts And Nyayîs”. The Sacred Books of The East vol. XXIII. Editor Max Muller. Oxford.
• Dhalla, M. N. (1914). Zoroastrian theology from the earliest times to the present day. New York.
• Eliade, M. (2003). Dinsel inançlar ve düşünceler tarihi c.I. (Çev: Ali Berktay). İstanbul: Kabalcı.
• ………………..(2003). Dinsel inançlar ve düşünceler tarihi c.II. (Çev: Ali Berktay). İstanbul: Kabalcı.
• Eliade, M. ve Couliano, I. P. (1997). Dinler tarihi sözlüğü. (Çev: Ali Erbaş). İstanbul: İnsan.
• Erhat, A. (1997). Mitoloji sözlüğü. İstanbul: Remzi.
• Garthwaite, G. R. (2011). İran Tarihi Pers İmparatorluğu’ndan günümüze. (Çev: Fethi Aytuna). İstanbul: İnkılap.
• Gray, L. H. (Tarihsiz). “Cosmogony And Cosmology (Iranian)”. Encyclopedia of Religion And Ethics, Volume IV, New York.
• Gündüz, Ş. (2003). “Mecûsilik”, Diyanet İslam Ansiklopedisi c.XXVIII, Ankara.
• Hamzeh’ee, M. R. (2009). Yaresan (Ehl-i Hak) bir kürt cemaati üzerine sosyolojik tarihsel ve dini-tarihsel bir inceleme. (Çev: Ergin Öprengin). İstanbul: Avesta.
• Henning, W.B. (1951). Zoroaster politician and Switch doctor. London. Haug, M. (1907). Essays on the sacred language, writings, and religion of the Parsis. London.
• Hymns Of The Atharva-Veda Together With Extracts From The Ritual Books And The Commentaries, (1897). The sacred books of the east, (Translated By Maurice Bloomfield.) vol: XLII, Editor Max Muller, London.
• Kaya, K. (1997). Hint mitolojisi sözlüğü. Ankara: İmge. Moulton, J. H. (1926). Early Zoroastrianism. London.
• …………………..(1917). The treasure of the Magi a study of modern Zoroastrianism.
• Robertson, J. M. (1903). Pagan Christs studies in comparative hierology. London.
• Strausberg, M. (2008). On the state and prospects of the study of Zoroastrianism. Numen 55: 561–600.
• Eş-Şehristani, Muhammed b. Abdulkerim. (2006). Dinler ve mezhepler tarihi “el-Milel ve’n-Nihal. (Çev: Muharrem Tan). İstanbul: Yeni Akademi.
• Şeriati, Ali. (2001). Dinler tarihi, (Çev: Erdoğan Vatansever). İsatanbul: Kırkambar.
• Taraporewala, Irach J.I. (2002). Zerdüşt Dini: Zerdüşt’ün Gathaları üç unutulmuş din: Mitraizm, Maniheizm, Mazdakizm, (Çev: Nice Damar). İstanbul: Avesta.
• The Zend Avesta Part II, The Sirozahs, Yasts And Niyayis (1883). The sacred books of the east, (Translated By James Darmesteter). vol: XXIII, Editor Max Muller, London.
• Tiele, C.P. (1912). The religion of the Iranian peoples. Bombay.
• Tığlı, A. (2004). Zerdüşt hayatı ve öğretisi. İstanbul: Beyan.
• el- Yakubi, Ahmed b. Ebi Yakub b. Cafer b. Vehb b. Vazıh. (Tarihsiz). Tarihu’l Yakubi I-II, Beyrut: Daru Sadır Yıldırım, N. (2008). Fars mitolojisi sözlüğü. İstanbul: Kabalcı.
• Zaehner, R. C. (1976). The teachings of the Magi a compendium of Zoroastrians beliefs. New York
• ………………..(1961). The dawn and twilight of Zoroastrianism. New York.
• Zenaidi, A. R. (1889). Media, Babylon, Persia from the fall of nineveh to the Persian War. London.
• Elektronik Kaynaklar Daryaee, T. (2012). “Mehr-Narseh” http://www.iranicaonline.org/articles/mehr-narseh erişim 25/01/2013.
• ……………. (2012). “Zurwândâd” http://www.iranicaonline.org/articles/zurwandad erişim 25/01/2013
• Gnoli, G. (1988). “Babylonia ii. Babylonian Influences on Iran” http://www.iranicaonline. org/articles/babylonia-ii erişim 25/01/2013. …………………(1996).“Dualism” http://www.iranicaonline.org/articles/dualism erişim 26/12/2012.
• Hinnels, J. R. (2012). Iran IV. myths and legends http://www.iranicaonline.org/articles/ iran-iv-myths-and-legends erişim 26/12/2012.
• Frye, R. (tsz). the heritage of Persia. http://www.fordham.edu/halsall/med/fryeheri.asp sitesinden erişim 17/01/2013.
• Russel, J. R. http://www.iranicaonline.org/articles/eznik-of-kolb erişim 09/01/2013