1877-1878 OSMANLI RUS HARBİ’NE KADAR YAŞANAN KIRIM KAFKAS GÖÇLERİ VE ERZURUM’UN DURUMU

Yıl 2013, Sayı: 57, 91 - 106, 29.11.2013

Murathan Keha

Öz

Dünyanın en eski olgularından biri olan göç olgusu, tarihin her devresinde insanların
ve toplumların hayatlarını derinden etkilemiştir. Bu göç hareketleri genel olarak insanların
yaşayabilecekleri daha iyi yerler bulabilme çabasından ileri gelmektedir. Ancak
bunların yanında –incelediğimiz dönemde olduğu gibi- insanların çeşitli siyasi sebeplerle
yaşadıkları yerlerden “göç ettirilmesi” de bu hareketlerin sebepleri arasında yer
almaktadır. 19. yüzyıl içerisinde Osmanlı Devleti de kendisini siyasi, sosyal ve ekonomik
açıdan zora sokan ve milyonlarca insanı yerinden yurdundan eden çok büyük bir göç dalgası
ile karşı karşıya kalmıştır. Bu göç dalgaları sebebiyle herkes büyük sıkıtılar yaşamış
ancak alınan tedbirlerle bu hareketin ortaya çıkarabileceği pek çok yıkıcı etki ortadan
kaldırılmış ve gelen göçmenlerin uygun yerlere yerleştirilmesi sağlanmıştır. Tüm bu olaylarda
elbette en büyük sıkıntılar bizzat olayların müsebbibi olan Rusya ile sınır olan veya
buraya en yakın noktalarda yaşanmıştır. Bu bağlamda Erzurum da yaşanan sıkıntılardan
olumsuz etkilenmiş, sadece buraya gelen göçmenler değil, Erzurum’da yaşayan halk da
büyük çileler çekmiştir.

Anahtar Kelimeler

Göçmen, Kırım-Kafkas Göçleri, Muhacirin Komisyonu, Erzurum, Çeçen, Çerkez, Kafkasyalı

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları A.MKT. MHM. (Sadaret Mektubî Kalemi-Mühimme Odası): 339/13, 428/78
• A.MKT. NZD. (Sadaret Mektubî Kalemi Nezaret ve Devâir): 372/31, 398/7
• İ.DH. (İrade Dâhiliye): 23799, 37731, 38018, 38199 İ.MMS. (İrade Meclis-i Mahsus): 1304 İ.MVL. (İrade Meclis-i Valâ): 25479
• Y.A.HUS. ( Yıldız Sadaret Hususî Maruzat Evrakı): 277/136
• Kitaplar ve Makaleler Allen, W.E.D., Muratoff, P. (1953). ; CaucasianBattlefields A History of the Wars on the Turco-CaucasianBorder 1828-1921, Cambridge University Press.
• Aslan, C., Bir Soykırımın Adı 1864 Büyük Çerkez Sürgünü, Uluslararası Suçlar ve Tarih, 1, www.oguzyurdum.com/arastirma/birsoykiriminadi.pdf
• Berber, F. (2011). 19. Yüzyılda Kafkasya’dan Anadolu’ya Yapılan Göçler. Karadeniz Araştırmaları Dergisi, 31, Güz .
• Beydilli, K. (1988). 1828–1829 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Doğu Anadolu’dan Göçürülen Ermeniler, (Türk Tarih Kurumu, Belgeler, Türk Tarih Belgeleri Dergisi, c. XIII, sayı: 17’den ayrı basım), Ankara.
• Bice, H. (1991). Kafkasya’dan Anadolu’ya Göçler, Ankara.
• Demirtaş, M. (2009). Kırım Savaşı ve 93 Harbi Sürecinde Osmanlı Memleketine Gelen Göçmenlerin Sevk ve İskânları. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 41, Erzurum.
• Eren, A. C. (1996). Türkiye’de Göç ve Göçmen Meseleleri, İstanbul.
• Erkan, S. (2002). XIX. Yüzyıl Sonlarında Osmanlı Devleti’nin Göçmenleri İskân Politikasına Yabancı Ülkelerin Müdahaleleri, Osmanlı Ansiklopedisi, IV. Ankara.
• Gözaydın, E. F. (1948). Kırım Türkleri’nin Yerleşme ve Göçmeleri. İstanbul.
• Habiçoğlu, B. (1993). Kafkasya’dan Anadolu’ya Göçler ve İskânları. İstanbul.
• İnalcık, H. (2004). Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, II. İstanbul.
• İpek, N. (1991). Kafkaslar’dan Anadolu’ya Göçler (1877–1900). Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi,6, Samsun.
• --------------,(1997). Kafkaslardaki Nüfus Hareketleri, Türkiyat Mecmuası, 20, İstanbul.
• Karpat, K. H. (2002). Osmanlı Modernleşmesi Toplum, Kurumsal Değişim ve Nüfus, (Çev. Akile Zorlu Durukan, Kaan Durukan). Ankara.
• --------------,(2003). Osmanlı Nüfusu (1830-1914), (Çev. Bahar Tırnakcı). İstanbul
• --------------,(2010). Etnik Yapılanma ve Göçler, (Çev. Bahar Tırnakcı). İstanbul.
• Kurat, A. N. (1990). Türkiye ve Rusya. Ankara.
• McCarthy, J. (1998). Ölüm ve Sürgün. İstanbul.
• Özcan, B. (2011). 1828-29 Osmanlı Rus Harbi’nde Erzurum Eyaleti’nden Rusya’ya Göçürülen Ermenilerin Geri Dönüşlerini Sağlama Faaliyetleri, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 46, Erzurum.
• Sarıcaoğlu, M. E. (2002). İskân-ı Muhâcirînİ’âne Pulları (Osmanlı Devleti’nin Göçmen Harcamalarında Uyguladığı Bir Finansman Yöntemi), Osmanlı Ansiklopedisi, IV, Ankara.
• Saydam, A. (1997). Kırım ve Kafkas Göçleri (1856–1876), Ankara.
• Shaw, S., Shaw, E. K. (2006). Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye, (Çev. Mehmet Harmancı), İstanbul.
• Yılmaz, M. (2002). XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nin Muhaciri İskân Politikası, Osmanlı Ansiklopedisi, IV, Ankara.