OSMANLI’DAN GÜNÜMÜZE EĞİTİMDE MODERNLEŞME ÇABALARI

Yıl 2013, Sayı: 57, 477 - 492, 29.11.2013

Adil Şen

Öz

Türkler İslamiyet’e girdikten kısa bir zaman sonra siyasî alanda olduğu gibi ilmî
alanda da öncü olmuşlardır. Bu anlamda oluşturulan eğitim kurumları yüzyıllarca hizmet
vermiştir. Ancak XVII. yüzyıl sonlarından itibaren Osmanlı Devleti’nin askerî alanda
yenilgiler almasıyla birlikte bunların sebebi olarak eğitim kurumları da sorgulanmıştır.
Bunun sonucu olarak da askerî ve sivil anlamda birçok yeni okul açılmıştır. Bu okullar
çoğunlukla Avrupa’daki benzerlerinin taklidi olmuştur. Bu süreç, Islahat, Tanzimat, Meşrutiyet
ve Cumhuriyet dönemlerinde çeşitli değişikliklerle devam edip günümüze kadar
ulaşmıştır. Devlet kurumlarının değişik alanlarında yapılan yenilikler çoğunlukla aceleci
ve plansız bir şekilde ortaya konulmuş, yapılan değişikliklerin yürütülmesinde de istikrar
sağlanamamıştır. Yine değişiklikler yapılırken muhtevadan çok şekil ön plana çıkarılmıştır.
Bu sebeple diğer alanlarda olduğu gibi eğitimde de hedeflenen noktaya bir türlü
ulaşılamamıştır. Bugün de eğitimle ilgili yeni bir sistem ve anlayışa ihtiyaç duyulmaktadır.
Bu çalışmada eğitimle ilgili uygulamalar ana hatlarıyla özetlenmiş ve konuyla ilgili
önerilere yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Eğitim sistemi, Medrese, Islahat, Tanzimat, Modernleşme, İnkılap

Kaynakça

• Adıgüzel, A. (2001). İslamiyet’in ilk günlerinde eğitim öğretim, Diyanet İlmi Dergi, C. XXVII, S. 2, Ankara.
• Akdağ, M. (1975). Türk halkının dirlik ve düzenlik kavgası. Ankara.
• Akyüz, Y. (1999). Türk eğitim tarihi. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Altınay, R. (2006). Emevilerde günlük yaşam. Ankara.
• Antel, S. C. (1999). ‘Tanzimat Maarifi’, Tanzimat I, Komisyon, İstanbul ss. 441-462.
• Atay, H. (1983). Osmanlılarda yüksek din eğitimi. İstanbul.
• Baltacı, C. (2005a). İslam medeniyeti tarihi. İstanbul.
• Baltacı, C. (2005b). XV. ve XVI. Yüzyıllarda Osmanlı Medreseleri, I-II, 2. baskı, İstanbul. Bayraktar, M. (2009a). Davud El-Kayseri. İstanbul.
• Bayraktar, M. (2009b). İslam’da bilim ve teknoloji tarihi. Ankara.
• Bilge, M. (1984). İlk Osmanlı medreseleri. İstanbul.
• Çelebi, A. (1974). İslam’da eğitim öğretim tarihi, (Tercüme, Ali Yardım). İzmir.
• Erdoğan, İ. (2002). Yeni bir binyıla doğru Türk eğitim sistemi (Sorunlar ve Çözümler), 3. Baskı. İstanbul.
• Ergin, O. N. (1977). Türk maarif tarihi I-II. İstanbul.
• Faruki, R., Faruki, L. (1991). İslam kültür atlası,( Çev. M. O. Kibaroğlu, Z. Kibaroğlu). İstanbul: İnkılap Yayınları.
• Gencer, A. İ. (1985). Bahriyede yapılan ıslahat hareketleri ve bahriye nezareti’nin kuruluşu (1789-1867). İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi.
• Gözütok, Ş.(2002). İlk dönem islam eğitim tarihi (Hz. Peygamber döneminde eğitim öğretim). Ankara.
• Güngör, E. (1993). Dünden bugünden, tarih-kültür-milliyetçilik, 6. Baskı. İstanbul Hamidullah, M. (1980). İslam peygamberi, (Ter. Salih Tuğ). İstanbul: İrfan Yayınevi.
• Hamidullah, M. (1984). İslam müesseselerine giriş, (Tercüme, İhsan Süreyya Sırma). İstanbul.
• Hayta, N. ve Ünal, U. (2003). Osmanlı devleti’nde yenileşme hareketleri. Ankara.
• Hitti, Philip K. (1995). Siyasi ve kültürel islam tarihi, I(Tercüme, S. Tuğ). İstanbul.
• İbn Mace, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezid el-Kazvînî (1954). Sünen, Yayınlayan, M. F. Abdulbâkî, Mısır.
• İhsanoğlu, E. (1993). ‘Dâru’l-Fünûn’, DİA, İstanbul, VIII, ss. 521-525. İpşirli, M. (1995). Enderun, DİA, XI, İstanbul.
• İpşirli, M. (1999). ‘Klasik Dönem Osmanlı Devlet Teşkilatı’, Osmanlı devleti tarihi, (Editör, Ekmalettin İhsanoğlu). İstanbul.
• İpşirli, M. (2003). Medrese, DİA, XXVIII, Ankara.
• Kafadar, O. (1997). Türk eğitim düşüncesinde batılılaşma. Ankara.
• Kandehlevi, M. Y. (1996). Hayatu’s-Sahabe, IV(Tercüme, Sıtkı Gülle). İstanbul.
• Keskioğlu, O. (1986). Müslümanların ilme ve medeniyete hizmetleri. Ankara.
• Koçer, H. A. (1992). Türkiye’de modern eğitimin doğuşu ve gelişimi (1773-1923). İstanbul. Kodaman, B. (1980). Abdülhamid devri eğitim sistemi. İstanbul.
• Kodoman B., ve Saydam, A. (1992). ‘Tanzimat Devri Eğitim Sistemi’, 150. Yılında Tanzimat, (Editör, H. Dursun Yıldız). Ankara, ss. 475-496.
• Kuran, E. (1976). Osmanlı imparatorluğunda yenileşme hareketleri, Türk dünyası el kitabı, C. II, Bölüm III, Ankara.
• Küçük, C. (1988a). ‘Abdulmecid’, DİA, İstanbul, I., ss. 259-263.
• Küçük, C. (1988b). ‘Abdulaziz, DİA, İstanbul, I., ss. 179-185.
• Küçük, C. (1988c). ‘Abdulhamid II’, DİA, İstanbul, I, ss. 216-224.
• Lewis, B. (1988). Modern Türkiye’nin doğuşu, (Ter. Metin Kıratlı). 3. baskı, Ankara.
• Mehmedoğlu, Y. (2001). Tanzimat sonrasında okullarda din eğitimi (1838-1920). İstanbul.
• Niyazi, B. (2005). Türkiye’de çağdaşlaşma, 7. Baskı. İstanbul.
• Önkal, A. (2011). Resullulah’ın İslam’a davet metodu, 20. Baskı. Konya.
• Özcan, A. (1999). ‘Osmanlı askerî teşkilatı’, Osmanlı devleti tarihi, (Editör, E. İhsanoğlu). İstanbul.
• Özerdem, S. N.(t.y.). Atatürk devrimi kronolojisi. Ankara.
• Pakalın, M. Z. (1993). Osmanlı tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü, I, İstanbul.
• Shaw, S. J, Shaw, Ezel K. (1983). Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye. (Ter. M. Harmancı). İstanbul.
• Şen, A. (2003). Osmanlıda dönüm noktası (III. Selim hayatı ve ıslahatı).Ankara.
• Şen, A. (2006). Öğretmenlik mesleği ve tarihimizdeki seyri, Eğitime Bakış, Yıl, 2, Ankara.
• Talay, A (1991). Eserleri ve hizmetleriyle Sultan Abdülhamid. İstanbul.
• Tekeli, İ., İlkin, S. (1993). Osman İmparatorluğunda eğitim bilgi üretim sisteminin oluşumu ve dönüşümü. Ankara.
• Tozlu, N. (1991). Kültür ve eğitim tarihimizde yabancı okullar. Ankara.
• Turan, O.(2003). Selçuklular tarihi ve Türk İslam medeniyeti, 8. Baskı. İstanbul.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1988a). Osmanlı Devleti’nin ilmiye teşkilatı, 3. Baskı. Ankara.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1988b). Osmanlı Devleti’nin merkez ve bahriye teşkilatı. Ankara.
• Uzunçarşılı, İ. H. (2003). Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu Karakoyunlu Devletleri,4. Baskı. Ankara.
• Üçok, B. (1983). İslam Tarihi Emeviler-Abbasiler, 2. Baskı. Ankara.
• Ülken, H. Z. (1992). Türkiye’de çağdaş düşünce tarihi. İstanbul: Ülken Yayınları.
• Ünsür, A. (2005). İmam Hatip Liseleri ( Kuruluşundan Günümüze). İstanbul.
• Ünver, S. (1946). Fatih külliyesi ve zamanı ilim hayatı. İstanbul.
• Vahapoğlu, H. (1997). Osmanlıdan günümüze azınlık ve yabancı okullar. İstanbul.
• www.istanbul.edu.tr/Istanbul Unıversty (1453) ana sayfa tarihçe kısmı, çevrimiçi (05.01.2013).
• www.meb.gov.tr/Milli Eğitim Bakanlığı Ana sayfa “Mevzuat Bankası” kısmı, çevrimiçi 05.01.2013.