TOKAT’TAN KIRLANGIÇ ÖRTÜLÜ BİR CAMİ ÖRNEĞİ: KIZILCAÖREN KÖYÜ CAMİİ

Yıl 2016, Sayı: 67, 121 - 136, 12.09.2016

Erkan Atak

Öz

Ahşap malzeme Türkler tarafından İslamiyet öncesi dönemlerden beri mimariden gün-
lük kullanım eşyalarına kadar birçok farklı alanda kullanılmıştır. Ahşap tavanlı camiler
bu malzemenin kullanıldığı alanlar içerisinde önemli bir yere sahiptir. Ahşap tavan farklı
coğrafyalarda değişik şekillerde karşımıza çıkmaktadır. Bu örtü şekillerinden birisi olan
“Kırlangıç Örtü” Orta Asya’dan Kafkasya’ya, Hindistan’dan Kuzey Afrika’ya kadar ge-
niş bir coğrafyada uygulanmıştır. Anadolu’da 13. yüzyıl ile 19. yüzyıl arasında farklı
bölgelerde karşılaşılan kırlangıç örtü özellikle Doğu Anadolu ve Kuzey Doğu Anadolu
yörelerindeki ev mimarisinde yoğunlaşmıştır. Tokat ve çevresinde ise bu örtü şeklinin çok
fazla kullanılmadığı görülmektedir. Kızılcaören Köyü Camii kırlangıç örtünün Tokat’ta
uygulandığı ender örneklerden biridir. Kızılcaören Köyü 1500 metre yükseklikte bulunan,
etrafı ormanlarla çevrili bir köydür. Köyün bulunduğu coğrafyanın ve etrafındaki bitki
örtüsünün camide kırlangıç örtünün kullanılmasında etkili olduğu söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

Kırlangıç Örtü, Tokat, Kızılcaören Köyü, Ahşap, Camii.

Kaynakça

• Acun, H. (1981). Yozgat ve yöresi Türk devri yapıları. Vakıflar Dergisi, 13, 635-716.
• Akın, G. (1991). Tüteklikli örtü geleneği: Anadolu cami ve tarikat yapılarında tüteklikli örtü. Vakıflar Dergisi. 22, 323-354.
• Akok, M. (1968). Hacı Bektaşı Veli mimari manzumesi. Türk Etnografya Dergisi, 10, 27-57.
• Aktemur, A.M. (2013). Zile Elbaşoğlu Camii’nin sıvalar altında kalan gizemi. TurkishS- tudies - International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkishor Turkic. 8(8), 1621-1642.
• Arslan, C., Pınar, M. (2015). Nevşehir cami ve mescit mihraplarında bezeme anlayışı. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 38, 83-108.
• Aslanapa, O. (1984). Türk sanatı I (Başlangıcından büyük Selçukluların sonuna kadar), İstanbul: Kervan Yayınları.
• Atak, E. (2015). Tokat Mahmut Paşa Camii kalem işi bezemeleri.TurkishStudies-Interna- tional Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 10(6), 197-226.
• Atak, E. (2015). Genç Mehmed Paşa (Örtmeönü) Camii kalem işi Bezemeleri. Tokat Ta- rihi ve Kültürü Sempozyumu, 25-26 Eylül 2014, c.2, Tokat. 27-42.
• Bozkurt, T. (2007). Osmanlı Selâtin Cami mihrapları. Yayınlanmamış doktora tezi, Kon- ya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çal, H. (1993). Tokat Zile Yeşilce Köyü Şeyh Eylük Türbesi. Selçuk Üniversitesi Selçuk Araştırmaları Merkezi Prof. Dr. Yılmaz Önge Armağanı. 293-306.
• Çayırdağ, M. (2010). “Emir Halil Türbesi”. Kayseri Ansiklopedisi, C.2, 157-158.
• Çerkez, M. (2005). Merzifon’da Türk Devri mimari eserleri. Yayınlanmamış doktora tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Gündoğdu, H., vd. (2006). Tarihi yaşatan il Tokat, Ankara: Pys Vakıf Sistem Matbaa Müdürlüğü.
• Karamağralı, H. (1981). Erzurum Ulu Camii. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yıl- lık Araştırmalar Dergisi, 3, s. 137-177.
• Karpuz, H. (1988). Erzurum Kümbet Köyü’nde yer alan iki yapı. Vakıflar Dergisi. 20, 5-12.
• Karpuz, H. (1984). Türk-İslam mesken mimarisinde Erzurum Evleri, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı. 128 / Yrd. Doç. Dr. Erkan ATAK EKEV AKADEMİ DERGİSİ
• Köşklü, Z. (2010). Erzurum’da Osmanlı dönemi hanları. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bi- limler Enstitüsü Dergisi. 5, 113-134.
• Köşklü, Z., Tali, Ş. (2007). Geleneksel Erzurum Evlerinde tandırevi (Mutfak) ve mimari- si. Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Dergisi. 11, 97-113.
• Nemlioğlu, C. (2012). Tokat’ın ahşap kalem İşi bezemeli iki ünlü camii’nin Türk-İslam bezeme sanatındaki yeri ve önemi. Tokat Sempozyumu 01-03 Kasım 2012, c.2, Tokat. 239-248.
• Nemlioğlu, C. (14-16 Ekim,2009). Kastamonu Kasabaköy Mahmut Bey Camii kalem işi bezemeleri ve Osmanlı bezeme sanatına etkileri. XIII. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu, Denizli.
• Ödekan, A. (1997). “Mihrap” Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi, 2,1244.
• Önge, Y. (1971). Anadolu’da XIII.-XIV. yüzyılın nakışlı ahşap camilerinden bir örnek: Beyşehir Köşk Köyü Mescidi. Vakıflar Dergisi. 9, 291-302.
• Önge, Y. (1968). Ahşap Stalaktitli sütun başlıkları. Önasya Dergisi, 4(37), 1-17.
• Özkan, H. (2012). Geleneksel Erzurum Evlerinde kırlangıç örtünün kuruluşu ve son kır- langıç örtü ustası Sırrı Alacakanat. Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitü- sü Dergisi, 28, 19-37.
• Özkan, H. (2010). Gümüşhane’de ahşap tavanlı camiler. Atatürk Üniversitesi Güzel Sa- natlar Fakültesi Dergisi, 18, 63-80.
• Özkan, H. (2008). Bayburt Konursu Ulu Camii ve çeşmesi. Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Dergisi, 13, 57-66.
• Pınar, M. (2011). Nevşehir mihrapları. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Kayseri: Erci- yes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Şimşirgil, A. (1995). XV-XVI. Asırlarda Tokat kazâsında kır-iskân merkezleri ve bazı hususiyetleri. Bir Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 3, 125-140.
• Ülger, G. (2013). Tapınma ritüeli ile ibadet mekânı arasındaki ilişkinin göstergebilimsel manada okunması: Cemevi yapıları. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, İstan- bul: İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Ünal, H.R. (1974). Erzurum ili dâhilindeki İslami devir anıtları üzerine bir inceleme. Ata- türk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Araştırma Dergisi, 6, 49-142.
• Yurdakul, E. (2007). Kayseri mihrapları (Kayseri merkez ve ilçelerinde bulunan cami ve mescidlerdeki mihraplar). Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Vakıflar Genel Müdürlüğü Tokat Vakıflar Bölge Müdürlüğü Fotoğraf Arşivi.