NEHCÜ’L-BELÂGA’DA YER ALAN BAZI DİNÎ KAVRAMLAR ÜZERİNE MÜLAHAZALAR

Yıl 2016, Sayı: 68, 135 - 162, 27.12.2016

İsmail Narin

Öz

Hz. Ali, fakih bir sahâbî olup hikmet kapısı olarak nitelenir. Hz. Peygamber’in eğitimi altında büyümüş olup ilk iman eden sahâbîler arasında yer almıştır. Asr-ı saadet’te
İslâm’ı tebliğ faaliyetine bilfiil iştirak etmiş; Bedir, Uhud, Hendek ve Hayber savaşlarına katılmış ve Hz. Peygamber tarafından birçok seriyyeye de komutan olarak atanmıştır. Yapılan antlaşmaların bazılarında da antlaşma metnini kaleme alan sahâbî olmuştur. Ayrıca vahiy kâtipliği vazifesinde de bulunan Hz. Ali, fıkıh ehliyeti ve hikmet yönüyle tanınmaktadır. Bu yönüyle ilk üç halifenin kendisine danıştığı seçkin sahâbe arasında yer almıştır. Hz. Ali, halife seçildikten sonra döneminde yaşanan bazı hadiseler nedeniyle günümüzde dahi en fazla tartışılan isimlerden biridir. Dinî bazı akımlar tarafından kendisine mitolojik değer atfedilmiş olmakla beraber Ehl-i Sünnet kaynakları Hz. Ali’yi tarihi şahsiyetiyle algılamaktan yanadır. Nitekim ona atfedilen söz ve hitabeler bu çerçevede ele alınmış ve fıkıh usulü kaynaklarından biri olan “sahâbe kavli” arasında değerlendirilmiştir. Hz.
Ali’nin sözleri, hitabeleri, görüşleri ve fetvaları ise Müslümanlar arasında hüsnü kabul görmüş olup bazıları Nehcü’l-belâga isimli kitapta bir araya getirilmiştir. Eser ağırlıklı olarak İslâm dininin iman, ibadet, ahlâk ve ahkâm konuları ile çeşitli içtimaî ve iktisadî meseleler hakkında bilgilendirici hususları ihtiva etmektedir. Bu çalışmada, Nehcü’l-belâga’da yer alan ve Hz. Ali’ye nisbet edilen tavsiyeler ve hikmetli sözlerden hareketle fıkıh ve ahlak alanındaki bazı temel konulara yaklaşımı incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hz. Ali, Nehcü’l-belâga, Fıkıh, Ahlak, Hikmet.

Kaynakça

• Abdulbaki, Muhammed Fuad, el-Mu’cemu’l-müfehres li-elfâzi’l-Kur’ân, Dâru’l-hadîs, Kahire 2001.
• Ahmetoğlu, Şahin, “İslâm Mezhepleri Tarihi’nde Karizmatik Liderlik Anlayışı: Hz. Ali Örneği”, Milel ve Nihal, C. 7, S. 3, 2010, s. 167-188.
• Azimli, Mehmet, Dört Halifeyi Farklı Okumak-4, Hz. Ali, Ankara Okulu Yay., İstanbul 2015.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail, el-Câimu’s-sahîh, I-VIII, el-Mektebetü’l-İslâmiyye, İstan- bul, trs.
• Bulut, Halil İbrahim, İslam Mezhepleri Tarihi, Ankara Okulu Yay., Ankara 2015.
• Cürcânî, Ali b. Muhammed eş-Şerîf, et-Tarîfât, Thk. M. Sıddîk el-Minşavî, Dâru’l-fadîle, Kahire, trs. Dârimî, Abdullah b. Abdurrahman, Sünen-i Dârimî, I-II, Dâru’l-hadîs, Kahire 2000. Durmuş, İsmail, “Nehcü’l-belâga”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 2006, C. XXXII, s. 538-540.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş’as, Sünen-i Ebî Dâvûd, I-V, Dâru’l-hadîs, Kahire 1999. Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed, İhyâü ulûmi’d-dîn, I-V, Dâru’l-marife, Beyrut 1402/1982.
• Hamidullah, Muhammed, İslâm Peygamberi, Çev. Salih Tuğ, I-II, Ankara 2003.
• Hatemi, Hüseyin, İnsan Hakları Öğretisi, İşaret Yay., İstanbul 1988.
• İbn Abdilber, Yûsuf b. Abdillâh en-Nemerî, el-İstî’âb fî ma’rifeti’l-ashâb, I-IV, Dâru’l- cîl, Birinci baskı, Beyrut 1992.
• İbnü’l-Esîr, İzzeddin Ali b. Muhammed, Üsdü’l-ğâbe fî ma’rifeti’s-sahâbe, I-VI, Dâru’l- fikr, Beyrut 1989.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ahmed b. Ali, el-İsâbe fî temyîzi’s-sahâbe, Thk. Âdil Ahmed Ab- dülmevcud – Ali M. Muavvaz, I-VIII, Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, Beyrut 1415.
• , Lisânü’l-mîzân, I-VII, Müessesetü’l-a’lemî li’l-menşûrât, Beyrut 1406/1987.
• İbn Mâce, Muhammed b. Yezîd, Sünen-i İbn Mâce, I-IV, Dâru’l-hadîs, Kahire 2005.
• Kâdî İyâz, Ebu’l-Fazl İyâz b. Mûsâ el-Yahsûbî, Kitâbü’l-imân, Thk. Hüseyin b. Muham- med eş-Şevvât, Dâru’l-vatan, Birinci baskı, Riyad 1417.
• Kandemir, M. Yaşar, “Ali (İlmî Şahsiyeti)”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 1989, C. II, s. 375-378.
• Karaman, Hayreddin, İmâm-ı Rabbânî ve İslâm Tasavvufu, İz Yay., İstanbul 2003. Karataş, Mustafa, İbadetlerde Ruh ve Şekil, Gonca Yay., İstanbul 2005.
• Kelâbâzî, Muhammed b. İbrâhim, Ta’arruf, Doğuş Devrinde Tasavvuf, Çev. Süleyman Uludağ, Dergah Yay., İstanbul 1979.
• Korkmaz, Sıddık, “Nehcü’l-Belâğa’nın Müellifi ve Metni İle İlgili Problemler”, Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 23, Yıl: 2007, s. 165-184.
• Kuşeyrî, Abdülkerim, Kuşeyrî Risâlesi, Çev. Süleyman Uludağ, Dergah Yay., İstanbul 1999.
• Malik b. Enes, el-Muvatta, Thk. M. Fuad Abdulbaki, Dâru’l-hadîs, Kahire 2005.
• Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye, İstanbul 1300.
• Müslim, Ebu’l-Huseyn Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî, el-Câmiu’s-sahîh, Thk. M. Fuad Abdulbaki, I-V, Dâru’l-hadîs, Kahire 1997.
• Öz, Mustafa, “Ali Evlâdı”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 1989, C. II, s. 392-393.
• Özel, Mustafa, “Şerîf er-Radî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 2010, C. XXXIX, s. 4-5.
• Özdemir, Mehmet, “Endülüs Emevileri Döneminde Hz. Ali İle İlgili Yaklaşımlar”, Hz. Ali Sempozyumu Tebliğ ve Müzakereleri, Bursa 2005, s. 245-256.
• Râgıb el-İsfahânî, Hüseyin b. Muhammed, Müfredâtu elfâzi’l-Kur’an, Thk. Safvân Adnân Davûdî, Dâru’l-kalem, Üçüncü baskı, Dimaşk 2002.
• Sadrüşşerîa Ubeydullah b. Mes’ûd, et-Tâvzîh şerhu’t-Tankîh (Teftâzânî’nin et-Telvîh ilâ keşfi hakâiki’t-Tenkîh’i ile birlikte), I-II, Dâru’l-erkam, Beyrut, trs. Serrâc, Ebû Nasr Abdullah b. Ali, el-Lüma’, İslâm Tasavvufu, Çev. Hasan Kâmil Yılmaz, Altınoluk Yay., İstanbul 1996.
• Sofuoğlu, Cemal, “Gadir-i Hum Meselesi”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Der- gisi, C. XXVII, Yıl: 1983, s. 461-470.
• Şahin, Haşim, Ahmet Yaşar Ocak Kitabı / Arı Kovanına Çomak Sokmak, Timaş Yay., İstanbul 2014.
• Şerîf er-Radî, Muhammed b. el-Hüseyn (v. 406/1015), Nehcü’l-belâga, (nşr. Muhammed Muhyiddin Abdulhamîd), I-III, Matbaatü’l-istikâme, Kahire, trs. , Nehcü’l-belâga, Çev. Beşir Işık v.dğr., Birleşik Yay., Ankara 1990.
• , Nehcü’l-belâga, Çev. Adnan Demircan, Beyan Yay., İstanbul 2013. Tirmizî, Muhammed b. Îsâ, el-Câimu’s-sahîh, I-VI, Dâru’l-hadîs, Kahire 2005.
• Topaloğlu, Bekir v.dğr., İslâm’da İnanç Esasları, İstanbul 2001.
• Üzüm, İlyas, “Şâh-ı Merdân Murtazâ Alî: Kültürel Alevî Kaynaklarına Göre Hz. Ali Ta- savvuru”, İslâm Araştırmaları Dergisi, S. 11, 2004, s. 75-104.
• Yazıcı, Muhammet, İbn Teymiyye’nin Mecmû’u Fetâvâ Eserinde Ehl-i Bid’at Fırkaları- na Bakışı, (Yayımlanmamış doktora tezi), Atatürk Üniversitesi SBE, Erzurum 1998.
• Zamânî, Mustafa, Terceme u şerh-i Nehci’l-belâga, I-IV, İntişârât-ı Peyâm-ı İslâm, Tah- ran 1360.
• Zuhaylî, Vehbe, et-Tefsîrü’l-münîr, I-XV, Dâru’l-fikr, İkinci baskı, Dimaşk 2003.