İSLAM HUKUKU VE MODERN HUKUK BAĞLAMINDA TAZMİN SORUMLULUĞUNUN DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2016, Sayı: 68, 383 - 414, 27.12.2016

Yusuf Şen

Öz

İslam hukukunda tazmin sorumluluğu damân, zimmet, uhde, garâmet ve kefâle gibi
kavramlarla değerlendirilmiştir. Adaletin sağlanmasında verilen zararların giderilmesi
esastır. İnsana verilen zararların tazmin edilebilmesi için sorumluluğun unsurları olan
fiil, illiyet bağı, hukuka aykırılık ve zararın ortaya çıkması yanında değişen ve gelişen durumlara
göre belirli ilkelerin gündeme gelmesi dikkat çekicidir. Bu çalışmamızda tazmin
sorumluluğu, İslam hukuku ve modern hukuk açısından mukayeseli olarak ele alınmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Tazmin, Sorumluluk, Kusur, Tesebbüb, Zarar.

Kaynakça

• Ahmed, Süleyman Muhammed, Damânu’l-Mütlefât fi’l-Fıkhı’l-İslamî, Matbaatu’s-Saa- de, y.y. 1985.
• Akıncı, Şahin, Borçlar Hukuku Bilgisi –Genel Hükümler-, Nobel Yayın Dağıtım, Konya, 2000.
• Akıntürk, Turgut, Borçlar Hukuku, Ankara, Savaş Yayınları, 1994.
• Akşit Cevat, İslam Ceza Hukuku ve İnsanî Esasları (Basılmamış Doktora Tezi). Ali Haydar, Düreru’l-Hukkâm Şerhu Mecelleti’l-Ahkâm, İstanbul, 1330.
• Ataay, Aytekin, Borçlar Hukukunun Genel Teorisi, Der Yayınları, İstanbul, 1995.
• Aybay, Aydın, Borçlar Hukuku Dersleri–Genel Bölüm-, Filiz Kitabevi, İstanbul, 1995.
• Bardakoğlu, “Garâmet”, DİA, C. XIII, İstanbul 1996.
• , İslam Hukukunda ve Modern Hukukta İcâre Akdi-Özellikle Personel İstihdamı-, Er- zurum 1982 (Basılmamış Doktora Tezi)
• Başgil, Ali Fuad, “Devletin ve Diğer Âmme Hükmi Şahıslarının Mesuliyeti Meselesi”, Hukukun Ana Mesele ve Müesseseleri, İsmail Akgün Matbaası, İstanbul, 1946.
• Belgesay, Mustafa Reşit, “Mesuliyet”, Konferanslar Serisi, Recep Ulusoğlu Basımevi, Ankara, 1939.
• , Kur’an Hükümleri ve Modern Hukuk, Fakülteler Matbaası, İstanbul, 1963.
• Berki, Ali Himmet, Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye, Hikmet Yayınları, İstanbul, 1990.
• Bilmen, Ömer Nasuhi, Hukukı İslamîyye ve Istılahatı Fıkhıyye Kamusu, Bilmen Yayıne- vi, İstanbul, 1986.
• Buhâri, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail, Sahîhu’l-Buhârî, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1992.
• Cassâs, Ebû Bekr Ahmed b. Ali er-Râzî (ö.370/980), Ahkâmü’l-Kur’ân, yy. ty. Cürcânî, es-Seyyit eş-Şerif Ali b. Muhâmmed b. Aliebi’l-hasen el-Hüseynî, Kitâb’ut- Ta’rifât, Beyrut, 1987.
• Çeker, Bir Sigorta Müessesesi Uygulama Projesi, İlim ve Sanat, S. 43, 1997.
• , Orhan, İslâm Hukukunda Akidler, A.H.İ. Yayınları, İstanbul, 2006.
• Dalgın, Nihat, İslam Hukukuna Göre Sigorta (Doktora Tezi), Samsun, 1994.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdillah b. Abdirrahim, es-Sünen, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1992.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş’as es-Sicistânî el-Ezdî, es-Sünen, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1992.
• ed-Debû, İbrahim Fazıl Yusuf, Mes’ûliyyetü’l-İnsân an Havâdisi’l-Hayavân ve’l-Cemâd, Mektebetü’l-Aksa, Ürdün, 1981.
• Ejder, Yılmaz, Hukuk Sözlüğü, Yetkin Yayınları, Ankara, 2002.
• el-Bağdadî, Ebû Muhâmmed b. Ğanim b. Muhâmmed, (ö.1030/1620) Kitabu Mecmaid- Damânât fi Mezhebi’l-İmami’l-Azam Ebi Hanifeti’n-Nu’man, Alemu’l-Kütüb, Beyrut, 1987.
• el-Benhavi, Ahmed İbrahim, el-Cevahirü’n-Nakıyye fi Fıkhi’s-Sadeti’ş-Şafiiyye, Daru’l- Minhac, Beyrut, 2005.
• el-Cezerî, Abdurrahmân, Kitâbü’l-Fıkh ale’l-Mezâhibi’l-Erbea, Dâru’l-Kütübil-İlmiyye, Beyrut, 1990.
• el-Gazâlî, Muhâmmed b. Muhâmmed b. Muhâmmed, el-Vasit fi’l-Mezhep, Darü’s-Selam, yy. 1997.
• el-Hafif, Ali, ed-Damân fi’l-Fıkhi’l-İslâmî, yy. 1971. el-Hamevi, Ahmed b. Muhâmmed el-Hanefi, Ğamzu ‘Uyuni’l-Basâir, Daru’t-Tıba’ati’l- Amire, h.1257. (Ibn Nuceymin el-Eşbah ve’n-Nezair adlı kitabın çevresinde bu- lunmaktadır.)
• el-Kubeysi, Muhâmmed Abid es-Samirai Muhâmmed Abbas Ez-Zülemi Mustafa, el- Medhal li’d-Dıraseti’ş-Şeriati’l-İslâmîyye, y.y. el-Mevsılî, Abdullah b. Mahmud b. Mevdud, el-İhtiyar li Ta’lili’l-Muhtar, Pamuk Yayın- ları, İstanbul 1989.
• el-Meydanî, Abdülğına el-Ğanîmî ed-Dımeşki, el-Lübab fi Şerhi’l-Kitab, Dersaadet Ki- tabevi, İstanbul, t.y. Emir, Abdülaziz, Fıkhu’l-Kitab ve’s-Sünne, Daru’s-Selam, Kahire, 1999.
• Eren, Fikret, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Beta Yayınları, İstanbul, 2001.
• , Fikret, Sorumluluk Hukuku Açısından Uygun İlliyet Bağı Teorisi, Ankara, 1975.
• er-Ragıp el-İsfahânî, el-Hüseyin b. Muhâmmed, el-Müfredât fi Garibi’l-Kur’an, Kahra- man Yayınları, İstanbul, 1986.
• es-Senhûrî, Abdürrezzâk, Masâdiru’l-Hak fi’l-Fıkhı’l-İslâmî Dirâseten Mukâraneten bi’l-Fıkhı’l-Garbî, Ma’hedi’l-Buhûsi’l-Arabiyye, 1968.
• es-Serahsî, Muhâmmed b. Ahmed. Ebi Sehl Şemsuddin (ö.490/1097), Kitabu’l-Mebsud, Daru’l-Ma’rife, Beyrut, 1989.
• eş-Şeybânî, Ebû Abdullah Muhâmmed b. Hasan (h.189), el-Cami’u’s-Sağir, Alemu’l-Kü- tüb, Beyrut, 1986.
• ez-Zerkâ, Mustafa Ahmed, Çağdaş Yaklaşımla İslâm Hukuku, trc. Servet Armağan, İs- tanbul, 1993.
• Feyzioğlu, Feyzi Necmeddin, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Fakülteler Matbaası, İs- tanbul, 1976.
• Gönensay, A. Samim, Borçlar Hukuku, İsmail Akgün Matbaası, İstanbul, 1948.
• Gözler, Kemal, İdare Hukukuna Giriş, Ekin Kitabevi Yayınları, Bursa, 2005.
• Gözübüyük, Şeref, Hukuka Giriş ve Hukukun Temel Kavramları, Sevinç Matbaası, An- kara, 1973.
• Heyet, el-Mu’cem’ul-Vesîd, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1990.
• Heyet, Türk Hukuk Lügatı, Maarif Matbaası, Ankara, 1944.
• İbn Ferhun, Burhaneddin İbrahim b. el-İmam Şemsuddin Ebi Abdillah Muhammad (ö.799/1397), Tabsiratü’l-Hukkam fi Usuli’l-Akdiye ve Menahicu’l-Ahkâm, Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, ty.
• İbn Hanbel, Ahmed b. Muhammed, el-Müsned, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1992.
• İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd, es-Sünen, Çağrı Yayınları, İstanbul 1992.
• İbn Nuceym, Zeynuddin Ahmed b. Nuceym el-Mısri el-Hanefi (ö.970/1563), el-Eşbâh ve’n-Nezâir, Dâru’t-Tıba’ati’l-‘Amira, h.1257. İbn Rüşd Ebu’l Velîd Muhâmmed b. Ahmed el-Kurtubî, Bidâyetü’l-Müctehid ve Nihayetü’l
• Muktesıd, Kahraman Yayınları, İstanbul, 1985.
• İbn Cüzeyy, el-Kavânînu’l-Fıkhiyye, Daru’l-Fikr, yy. ty. İbn Kayyım el-Cevziyye, Şemsüddîn Ebî Abdillah Muhâmmed İ’lâmü’l-Muvakkıîn an Rabbi’l-Alemîn, Dâru’l-Cîl, Beyrut, ty.
• İbn Kudâme, Muvaffakuddîn Ebû Muhâmmed Abdullah b. Ahmed (ö.630/1232), el-Muğ- nî (e’ş-Şerhu’l-Kebîr İle Birlikte), Dâru’l-Fikr, Beyrut, ty.
• İmre, Zahit, Doktrinde ve Türk Hukukunda Kusursuz Mesuliyet Halleri, İsmail Akgün Matbaası, İstanbul, 1949.
• İnan, Ali Naim, Borçlar Hukuku –Genel Hükümler-, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakülte- si Yayınları, Ankara, 1979.
• Karahasan, Mustafa Reşit, Sorumluluk Hukuku, Beta Basım Yayım Dağıtım, İstanbul, 1995.
• Karaman, Hayreddin, Mukayeseli İslâm Hukuku, Nesil Yayınları, İstanbul, 1987.
• Kâsânî, Alâuddîn Ebû Bekir b Mes’ûd (ö.587/1191), Bedâiu’s-Sanâi’ fî Tertîbi’ş-Şerâi’ Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, Beyrut, 1982.
• Kılıçoğlu, Mustafa, Sorumluluk Hukuku–Sözleşme Dışı Sorumluluk, Turhan Kitabevi Ya- yınları, Ankara, 2002.
• Kurtoğlu, Serda, İslam Hukuku Dersleri, Fatih Matbaası, İstanbul, 1973.
• Kurtubî, Ebû Abdullah Muhâmmed b. Ahmed el-Ensari, el-Cami’ li Ahkam’il-Kur’an, Daru İhyai’t-Turasi’l-Arabi, Beyrut t.y.
• Mahmasânî, Subhî, en-Nazariyyetü’l-Âmme li’l-Mûcebât ve’l-ukût fiş-Şeriati’l-İslâmiy- ye, Dâru’l li’l-Melâyîn, Beyrut, 1972.
• Malik b. Enes, el-Muvatta, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1992.
• Müslim, Ebu’l-Huseyn Müslim b. el-Haccac el-Kuşeyri en-Nisabûrî, el-Câmiu’s-Sahîh, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1992.
• Oğuzman, M. Kemal-Öz, M. Turgut, Borçlar Hukuku–Genel Hükümler- Filiz Kitapevi, İstanbul, 1998.
• Özen, Muharrem, Ceza Hukukunda Objektif Sorumluluk, Us-a Yayıncılık, Ankara, 1998.
• Reisoğlu, Seza, Hizmet Akdi Mahiyeti-Unsurları-Hükümleri, Sevinç Matbaası, Ankara, 1968.
• Schacht, Joseph, İslam Hukukuna Giriş, Trc. Mehmet Dağ-Abdülkadir Şener, AÜİFY, Ankara, 1977.
• Semerkandî, Alauddin Muhâmmed (ö.539), Tuhfetü’l-Fukaha, Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, 1984.
• Şemsettin Sami, Kamusu’t- Türkî, Dersaâdet, İstanbul, h.1317. Şener, Mehmet, Gasp ve İtlafdan Doğan Mâlî Mesuliyet, Ankara, 1983. (Basılmamış doktora tezi) Tandoğan, Haluk, Türk Mesûliyet Hukuku, Ankara, 1961.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ Servet, el-Câmiu’s-Sahîh, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1992.
• Tuncî, Abdüsselâm, Müessesetü’l-Mesûliyye fi’ş-Şerîati’l-İslâmiyye, Menşûrâtü Cemiyyeti’d-Daveti’l-İslâmi’l-Alemiyye, Trablus 1994.
• Tunçomağ, Kenan, Centel, Tankut, İş Hukukunun Esasları, Beta Basım Yayım, İstanbul, 1999.
• Ulusan, Medeni Hukukta Fedakârlığın Denkleştirilmesi İlkesi ve Uygulama Alanı, Fakül- teler Matbaası, İstanbul, 1977.
• Yazır, Muhâmmed Hamdi, (ö.1942), Hak Dînî Kur’an Dili, Eser Neşriyat, İstanbul, 1971.
• , Muhâmmed Hamdi, Alfabetik İslam Hukuk ve Fıkıh Istılahları Kamusu, Eser Neşriyat, İstanbul, 1997.
• Yıldız, Kemal, İslam Sorumluluk Hukuku–Akit Dışı Sorumluluk-, Hacegan Akademi Ki- taplığı, İstanbul, 2005.
• Zuhaylî, Vehbe, el-Fıkhu’l-İslamî ve Edilletüh, Dâru’l-Fikr, Dımeşk, 1989.
• , Nazariyyetü’d-Damân ev Ahkâmü’l-Mesûliyyeti’l-Medeniyye ve’l-Cinâiyye fi’l-Fıkhı’l- İslâmî Dirâseten Mukârene, Dâru’l-Fikr, ty.