TÜRKÇE DERS KİTAPLARINDA YER ALAN METİNLERDE “DÜŞÜNME”YE İLİŞKİN GÖRÜNÜMLER

Yıl 2022, Sayı: 89, 51 - 68, 03.03.2022

Eyüp Çağlar Oğuzhan Yılmaz

Öz

Türkçe ders kitaplarında yer alan metinlerde düşünmeye ilişkin görünümleri tespit
etmek amacıyla yapılan çalışmada doküman analizi yöntemi kullanılmıştır. Çalışmaya
veri toplayabilmek amacıyla 2017-2018, 2018-2019, 2019-2020 ve 2020-2021 öğretim
yıllarında okutulan ve her sınıf düzeyinde üçer kitap olmak üzere değişik yayınevlerinden
12 Türkçe ders kitabı incelenmiştir. Çalışmaya konu ders kitapları "düşünme" özelinde
betimsel analize tabi tutulmuş ve içerik analiziyle düşünen karakterler, düşünmeyen
karakterler/düşünmeye engel durumlar, düşündüren sebepler/düşünme sonucu ortaya
çıkan sonuçlar ve düşünme biçimleri başlıklarına yönelik bulgular elde edilmiştir. Çalışma sonucunda
Türkçe ders kitaplarında düşünen karakterlerin genelde çocuklar, hayvan
karakterler ve bilim adamları; düşünmeyen karakterlerin ise genelde çocukların etrafındaki
yetişkinler olduğu görülmüştür. Kitaplarda düşünmeye engel durumlar olarak eğitim
sistemleri ve geleneksel aile ortamları ön plana çıkmıştır. Ayrıca düşünme davranışının
olumlu ve istendik sonuçlara yol açtığı, düşünmemenin ise karakterleri olumsuz durumlarla
yüz yüze bıraktığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türkçe ders kitapları, Metin, Düşünme becerileri, Karakter, Eğitim

Kaynakça

• Adıgüzel, A. (2010). İlköğretim okullarında öğretim teknolojilerinin durumu ve sınıf öğretmenlerinin bu teknolojileri kullanma düzeyleri. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, 15, 1-17.
• Akbıyık, C. ve Seferoğlu, S.S. (2006). Eleştirel düşünme eğilimleri ve akademik başarı. Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 3(32), 90-99.
• Akdeniz, S. (2019). Ortaokul Türkçe ders kitaplarının Türk ve dünya edebiyatını temsil kabiliyeti açısından incelenmesi.Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 8(2), 1119-1136.
• Amanvermez İncirkuş, F. ve Beyreli, L. (2019). Öyküleyici metinler aracılığıyla eleştirel düşünme becerilerini değerlendirmeyeyönelik bir rubrik. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 7(3),597-629.
• Bacanlı, H. (2012). Dört katlı düşünme modeli. Bilim ve Aklın Aydınlığında Eğitim, 146, 29- 36.
• Başoğlu, N. ve Mutlu, B. (2012). İlköğretim Türkçe ders kitaplarında yer alan metinlerin eleştirel düşünme eğitimine uygunluğu. Kastamonu Eğitim Dergisi, 20(3),983-998.
• Bayram, B. ve Elban, M. (2017). Türkçe ders kitaplarında milli kimliğe ilişkin unsurların incelenmesi. Akdeniz Eğitim Araştırmaları Dergisi, 21, 19-27.
• Bilen, M. (2002). Plandan uygulamaya öğretim. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Bowen, G. A. (2009). Document analysis as a qualitative research method. Qualitative Research Journal, 9(2),27-90.
• Canlı, S. (2015). Türkçe ders kitaplarına seçilecek metinlerin belirlenmesinde çocuğa görelik ilkesi. Dil Eğitimi ve Araştırmaları Dergisi, 1(1),98-123.
• Cüceloğlu, D. (1994). İyi düşün doğru karar ver. İstanbul: Sistem Yayıncılık.
• Costa, A. L. (2006). Five themes in thought-full curriculum. Thinking Skills Ceravity, 1, 62- 66.
• Çağlayan Öztürk, Ç. (2013). İlköğretim sekizinci sınıf öğrencilerinin bilimsel süreç, eleştirel düşünme ve yaratıcı düşünme becerileri arasındaki ilişkinin incelenmesi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara:Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Çapoğlu, E. ve Okur, A.(2015). Ortaokul 8.sınıf Türkçe ders kitaplarındaki şiirlerde yer alan değerler. Sakarya University Journal of Education, 5(3),90-104.
• Çakır, P. (2013). Türkçe ders kitaplarındaki öykülerin çocuğa görelik ilkesi açısından incelen- mesi. International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8(1),1171-1180.
• Deniz, K. ve Karagöl, E.(2018). Değerler eğitimi açısından ortaokul Türkçe ders kitapları. Karaelmas Journal of Educational Sciences, 1(2018),244-255.
• Dewey, J. (1957). Nasıl düşünürüz (B. Arıkan, A. Sabri, O. Etker, Çev.).İstanbul: Muallimler Cemiyeti Yayınları.
• Dilidüzgün, S. (2001). Türkiye'de edebiyat öğretimi ve edebiyat öğretiminde çağdaş yönelimler. Çağdaş Türk Yazını - Yazın öğretimi için temel bir kaynak. İstanbul: Adam Yayınları.
• Dilidüzgün, S. (2004). Okuma öğretimi hedefleri bağlamında Türkçe ders kitaplarındaki çocuk edebiyatı ürünleri. Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi Dergisi, 2(2004),43-55.
• Doğan, B ve Gülüşen, A. (2011). Türkçe ders kitaplarındaki (6–8) metinlerin değerler bakımından incelenmesi. Sosyal Bilimler Dergisi, 1(2),75-101.
• Ekinci Çelikpazu, E. ve Aktaş, E. (2011). MEB 6,7 ve 8. sınıf Türkçe ders kitaplarında yer alan metinlerin değer iletimi açısından incelenmesi. International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 6(2), 413- 424.
• Gough, D. (1991). Thinking about thinking. Research Roundup, 7(2), 1-4.
• Göçer, A. (2008). İlköğretim Türkçe ders kitaplarının ölçme ve değerlendirme açısından incelenmesi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi,11(1), 197-210.
• Gül, M. (2017). Türkçe ders kitabındaki metinlerin (5. sınıf) değerler eğitimi yaklaşımıyla incelenmesi. Erciyes Journal of Education, 1(1), 59-78.
• Güneş, F. (2012). Öğrencilerin düşünme becerilerini geliştirme. Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi, 32, 127-146.
• Hareket, E., Erdoğan, E. ve Dündar, H. (2016). Türk eğitim sistemine ilişkin bir durum çalışması. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 5(1),287-299.
• Heideigger, M. (2019).Düşünmek ne demektir (İ. Turan Çev.). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• İpşiroğlu, Z. (1993). Türk Eğitim Sisteminde Yaratıcılık. A. Ataman (Ed.).Yaratıcılık ve Eğitim XVII. Toplantısı, Ankara: Türk Eğitim Derneği Yayınları, No:17
• Karataş, E. (2014). Çocuk edebiyatında karakter kavramı. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 33, 60-79.
• Kolaç, E. (2009). İlköğretim Türkçe ders kitaplarında yer alan metinlerin tür açısından değerlendirilmesi. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 6(1),594-626.
• Lüle Mert, E. (2018). İlköğretim 6, 7 ve 8. sınıf Türkçe ders kitaplarında yer alan öykülerin çocuk yazınının temel ilkeleri bağlamında incelenmesi. Amasya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 1(1),73-93.
• Milli Eğitim Bakanlığı.(MEB).(2008). İlköğretim okulu ders kitaplarının değerlendirilmesi. Ankara: MEB Eğitimi Araştırma Geliştirme Dairesi Başkanlığı.
• Milli Eğitim Bakanlığı. (MEB).(2018).Türkçe dersi öğretim programı: Ankara.
• Miles, M. B. ve Huberman, A.M. (1994). Qualitative data analysis: An espended sourcebook. California: SAGE Publications.
• Ocak, İ. ve Kutlu Kalender, M.D. (2017). 6. sınıf öğrencilerinin eleştirel düşünme becerilerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi (Kütahya İli Örneği).Kastamonu Eğitim Dergisi, 25(4),1587-1600.
• Özbay, M. (2003). Türkçe öğretiminde hedef-araç ilişkisinin ders kitabı örneğinde değerlendirilmesi. Türklük Bilimi Araştırmaları, 13, 59-69.
• Özbay, M. ve Çeçen, M. A. (2012). Türkçe ders kitaplarında (6-8. sınıflar) yer alan metinlerin tür ve tema açısından incelenmesi. Dil ve Edebiyat Eğitimi Dergisi, 1(1), 67-76.
• Özcan, Z.Ç. (2017). Ortaokul öğrencilerinin eleştirel düşünme becerilerinin matematik başarısı, yaş ve sınıf seviyesi açısından incelenmesi. Medeniyet Eğitim Araştırmaları Dergisi, 1(1),43-52.
• Saban, A. (2005). Öğrenme öğretme süreci yeni teori ve yaklaşımlar. Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Schreglmann, S. (2011). Konu temelli eleştirel düşünme öğretiminin öğretmen adaylarının akademik başarı, eleştirel düşünme eğilimine ve düzeyine olan etkisi. Yüksek Lisans Tezi, Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Seferoğlu, S.S. ve Akbıyık, C. (2006). Eleştirel düşünme ve öğretimi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 30, 193-200.
• Sevinç, M.(2003). Bilişsel gelişim ve düşünme becerilerinin eğitimi. M.Sevinç (Editör). Gelişim ve Öğrenmede Yeni Yaklaşımlar. İstanbul:Morpa Yayınları,s.157-168'deki makale.
• Solak, M. ve Yaylı, D. (2009). İlköğretim ikinci kademe Türkçe ders kitaplarının türler açısından incelenmesi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2(9),444-453.
• Söylemez, Y. (2018). 2018 Türkçe dersi öğretim programındaki kazanımların üst düzey düşünme becerileri açısından değerlendirilmesi. Türkiyat Araştırmalar Enstitüsü Dergisi, 63, 345-384.
• Sternberg, R.J. ve Grigorenko, E. (2000). Teaching thinking for successful Intelligence. Arlington Heights, Il: Skylight.
• Şimşek, H. (1997). Paradigmalar savaşı kaostaki Türkiye. İstanbul: Sistem Yayınları.
• Topçuoğlu, F. ve Yeğen, Ü. (2013). Türkçe öğretmenlerinin okuma yöntem-tekniklerini ve araç-gereçlerini kullanma durumları. Turkish Studies - International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 8(4),1351-1365.
• Türkben, T. (2018). Ortaokul Türkçe ders kitaplarındaki metinlerin tür ve tema açısından incelenmesi. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11(3), 2152-2166.
• Türkben, T. (2019). Türkçe ders kitaplarındaki metin resimlerinin incelenmesi. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 20(2), 650-672.
• Williams, R. B. (2003). Higher order thinking skills: Challenging all students to achieve. Thousand Oaks, CA: Corwin Press.
• Yavuzer, H. (2001). Doğum öncesinden ergenlik sonuna çocuk psikolojisi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yılmaz, O. ve Yakar, Y.M. (2018). Türkçe ders kitaplarında çocuk karakterler. Jass Studies The Journal of Academic Social Science Studies, 69, 49-64.