Mazinin Bıraktığı İslam Hukuk Mirasından Nasıl Yararlanmalıyız? (Fıkhî Tartışmalar Üzerine Genel Bir Değerlendirme)

Yıl 2017, Sayı: 71, 107 - 180, 24.08.2017

M. Rahmi Telkenaroğlu

Öz

İslam bilginlerinin kendi aralarında ihtilafa düşmeleri, doğruyu arama çabasının bir
tecellisidir. Fıkhî problemler etrafındaki görüş ayrılıkları, bazen müctehidlerin bilimsel
donanımıyla, bazen de dinî metinlerin tabiatıyla ilgilidir. Öte yandan bu olgu, İslam’ın
düşünce özgürlüğüne verdiği değerin bir göstergesidir. Söz konusu ihtilaflardan yararlanma
ise, farklı görüşlerin içinden hoşa gideni seçmeye değil, isabetli olanı tercih
etmeye dayanmalıdır. Dolayısıyla aykırı yorumlarla karşılaşan kişi, seçimini delillerin
gösterdiği yönde kullanmalıdır. Elbette böyle bir yetki, ilgili delilleri değerlendirecek potansiyele
sahip kişiler içindir. Dinî metinleri değerlendirecek kadar bilimsel yeterliliğe
sahip olmayanlar ise, güvenilir bir âlimi ya da belirli bir mezhebi iltizam etmelidir. Fıkıh
bilginlerinin görüşlerinden gerçek anlamda faydalanmak, aynı zamanda onların şahsına
ve yaptıkları işe saygı duymaktan geçer. Ne var ki, bu saygı, samimi diyalogun düşmanı
olan dinsel bağnazlığa ve mezhepsel fanatikliğe götürmemelidir.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh, İctihad, İhtilaf, Mezhep, Taklid, Taassub.

Kaynakça

• Abdullah b. Abdulmuhsin b. Mansûr et-Tarîkî. el-İnkâr fî Mesâili’l-hilâf, Mecelletü’l- buhûsi’l-İslâmiyye, er-Riâsetü’l-âmme li idârati’l-buhûs, C. 47, s. 193-274.
• Abdullah b. Beyye. Sınâ’atü’l-fetvâ ve fıkhu’l-ekalliyyât, Rabât: Merkezü’d-dirâsât ve’l- ebhâs, 1. b., 1433/2012.
• Abdullah b. Şa’bân. Davâbitu’l-ihtilâf fî mîzâni’s-sünne, Kahire: Dâru’l-hadîs, 1. b. 1417/1997.
• Abdurrahman b. Mu’allâ b. Me’îd el-Luveyhık. Kavâ’id fi’t-teâmül maa’l-ulemâ, Dâru’l- verrâk, 1.b., 1415/1994.
• Abdulvahhâb Hallâf. İlmü usûli’l-fıkh, Mektebetü’d-da’ve, 8.b., ts.
• Aclûnî, Ebu’l-fidâ İsmâîl b. Muhammed b. Abdulhâdî. Keşfü’l-hafâ ve müzîlü’l-ilbâs, Thk. Abdulhamîd b. Ahmed b. Yûsuf b. Hindâvî, el-Mektebetü’l-asriyye, 1. b., 1420/2000.
• Alî Cumu’a ve Muhammed Abdulvehhâb. el-Medhal ilâ dirâseti’l-mezâhibi’l-fıkhiyye, Kahire: Dâru’s-selâm, 2. b., 1422/2001.
• Âli İbn Teymiyye (Mecdüddîn Abdüsselâm b. Teymiyye, Abdülhalîm b. Teymiyye ve Ahmed b. Teymiyye). el-Müsevvede fî usûli’l-fıkh, Thk. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd, Dâru’l-kitâbi’l-Arabî, trs.
• Âmidî, Ebu’l-Hasen Seyyidüddîn Alî b. Ebi Alî b. Muhammed es-Sa’lebî, el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm, Thk. Abdurrezzâk Afîfî, Beyrut ve Dımaşk: el-Mektebü’l-İslâmî, trs.
• ‘Atıyye Muhammed Sâlim. Mevkıfü’l-ümme min ihtilâfi’l-eimme, Medine: Dâru’l-cev- here, 1.b., 1426.
• Cürcânî, Alî b. Muhammed b. Alî ez-Zeyn eş-Şerîf. et-Ta’rîfât, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l- ilmiyye, 1. b., 1403/1983.
• Cüveynî, Ebu’l-Meâlî Abdulmelik b. Abdillâh b. Yûsuf. el-İctihâd, Thk. Ebu’l-hamid Ebu Züneyd, Dımaşk ve Beyrut: Dâru’l-kalem ve Dâru’l-ulûmi’s-sekâfe, 1. b., 1408.
• ______, et-Telhîs fî usûli’l-fıkh, Thk. Abdullah Gulâm en-Nepâlî ve Beşîr Ahmed el- Umerî, Beyrut: Dâru’l-beşâiri’l-İslâmiyye, ts.
• Debûsî, Ebu Zeyd Abdullah b. Ömer. Takvîmü’l-edille fî usûli’l-fıkh, Beyrut: Dâru’l- kütübi’l-ilmiyye, 1421/2001.
• Dehlevî, Şâh Veliyyullâh Ahmed b. Abdurrahmân b. eş-Şehîd. Ikdü’l-cîd fî ahkâmi’l-ic- tihâd ve’t-taklîd, Thk. Muhibbüddîn el-Hatîb, Kahire: el-Matba’atü’s-selefiyye, ts.
• Ebu Ya’lâ el-Ferrâ, el-Kâdî Muhammed b. el-Hüseyn b. Muhammed b. Halef. el-Udde fî usûli’l-fıkh, Thk. Ahmed b. Alî b. Seyr el-Mübârek. Riyad: Câmiatü’l-Melik Muhammed b. Suûd, 2. b., 1410/1990.
• Ebu ZeydBekr b.Abdillâh b. Muhammed b.Abdillâh. el-Medhalü’l-mufassal li mezhebi’l- İmâm Ahmed ve tahrîcâtü’l-ashâb, Cidde: Dâru’l-âsıme, 1. b. 1417.
• Fellânî, Sâlih b. Muhammed b. Nûh. Îkâzu himemi uli’l-ebsâr li’l-iktidâ bi seyyidi’l- muhâcirîne ve’l-ensâr, Beyrut: Dâru’l-ma’rife, trs.
• Feyyûmî, Ebu’l-abbâs Ahmed b. Muhammed. el-Mısbâhu’l-münîr, Beyrut: el- Mektebetü’l-ilmiyye, trs.
• Ğazzâlî, Ebu Hâmid Muhammed b. Muhammed et-Tûsî. İhyâü ulûmi’d-dîn, Beyrut: Dâru’l-ma’rife, trs.
• Hâlid Kebîr Allâl. et-Ta’assubu’l-mezhebî fi’t-târîhi’l-İslâmî, Dâru’l-muhtesib, 1429/2008.
• ‘Iyâz b. Nâmî b. Ivaz es-Sülmâ. Usûlü’l-fıkh ellezî lâ yese’u’l-fakîhe cehluhû, Riyad: Daru’t-tedmüriyye, 1.b., 1426/2005.
• İbn Abdilberr, Ebu Ömer Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed el-Kurtubî. Câmi’u beyâni’l- ilmi ve fadlihî, Thk. Ebu’l-eşbâl ez-Zührî, Suudi Arabistan: Dâru İbnü’l-Cevzî, 1. b., 1414/1994.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdülazîz. Reddü’l-muhtâr ale’d-Dürri’l- muhtâr, Beyrût: Dâru’l-fikr, 2. b., 1412/1992.
• İbn ‘Akîl, Ebu’l-vefâ Alî b. Akîl b. Muhammed. el-Vâdıh fî usûli’l-fıkh, Thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî, Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1420/1999.
• İbnü’l-esîr, İzzüddîn Ebu’l-Hasen Alî b. Ebi’l-Kerem Muhammed b. Muhammed. el- Kâmil fi’t-târîh, Thk. Ömer Abdüsselâm Tedmurî, Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-Ârabî, 1. b., 1417/1997.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ahmed b. Alî Ebu’l-fadl. Lisânü’l-mîzân, Beyrut: Müessesetü’l- âlemî li’l-matbûât, 2.b., 1390/1971.
• İbn Hacer el-Heytemî, Şihâbüddîn Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed. Tuhfetü’l-muhtâc fî şerhi’l-Minhâc, Mısır: el-Mektebetü’t-ticâriyye, 1357/1983.
• İbn Hacer el-Hamevî,Takiyyüddîn EbuBekr b.Alî. Semerâtü’l-evrâk, Mısır: Mektebetü’l- cumhûriyyet, ts.
• İbn Hazm, Ebu Muhammed Alî b. Ahmed el-Endelusî el-Kurtubî. el-İhkâm fî Usûli’l-ah- kâm, Thk. Ahmed Muhammed Şâkir, Beyrut: Dâru’l-âfâkı’l-cedîde, trs.
• İbn Kudâme, Muvaffakuddîn Ebu Muhammed Abdullah b. Ahmed el-Makdisî. el-Muğnî, Kahire: Mektebetü’l-Kâhire, 1388/1968.
• İbn Manzûr, Ebu’l-fadl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükrim. Lisânü’l-Arab, Beyrut: Dâru sâdır, 3. b., 1414.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm b. Muhammed. el-Bahru’r-râik Şerhu Kenzi’d-dekâik, Dâru’l-kitâbi’l-İslâmî, 2. b., trs.
• İbnü’s-Salâh, EbuAmr Takıyyüddîn Osman b.Abdurrahmân. Edebü’l-müftî ve’l-müsteftî, Thk. Muvaffak Abdullâh Abdulkadir, Medine: Mektebetü’l-ulûm ve’l-hikem, 2. b., 1423/2002.
• İbn Teymiyye, Takiyyüddîn Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Abdilhalîm el-Harrânî. Mucmû’u’l- fetâvâ, Thk. Abdurrahmân b. Muhammed b. Kâsım, Medine: Mecma’u’l-Melik Fehd, 1416/1995.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdilvâhid es-Sivâsî. Fethu’l-kadîr, Dâru’l- fikr, ts.
• İbnü’l-Kayyım, Muhammed b. Ebi Bekr b. Eyyûb el-Cevziyye. İ’lâmü’l-muvakkı’în an
• Rabbi’l-âlemîn, Thk. MuhammedAbdüsselâm İbrâhîm, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l- ilmiyye, 1.b., 1411/1991.
• İbnü’l-Lahhâm, Alâüddîn Ebu’l-hasen Alî b. Muhammed ed-Dımaşkî. el-Muhtasar fî Usûli’l-fıkh alâ mezhebi’l-İmâm Ahmed b. Hanbel, Thk. Muhammed Muzaffer Bekâ, Mekke: Cami’atü’l-Melik Abdilazîz, trs.
• İbnü’l-Useymîn, Muhammed b. Sâlih b. Muhammed. el-Hilâf beyne’l-ulemâ, Daru’l- vatan, 1423.
• İzzüddîn b. Abdisselâm, Kavâ’idü’l-ahkâm fî mesâlihi’l-enâm, Kahire: Mektebetü’l- külliyyati’l-Ezheriyye, 1414/1991.
• Karâfî, Ebu’l-abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. İdrîs. el-İhkâm fî temyîzi’l-fetâvâ ani’l-ahkâm, Matbaatü’l-envâr, 1.b., 1357/1938.
• _____, el-Furûk (Envâru’l-burûk fî envai’l-furûk), Âlemü’l-kütüb, by. ts.
• Kastallânî, Ebu’l-abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed. el-Mevâhibü’l-ledünniyye, el-Mektebetü’t-tevfîkiyye, trs.
• Kelvezânî, Ebu’l-Hattâb Mahfûz b. Ahmed. el-Hidâye alâ mezhebi’l-İmâm Ebi Abdillah b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî, Thk. Abdullatîf hemim, 1.b., 1425/2004.
• Merdâvî, Alâuddîn Ebu’l-hasen Alî b. Süleymân. el-İnsâf fî ma’rifeti’r-râcih mine’l-hilâf, Dâru ihyâi’t-türâsi’l-arâbî, 2.b., trs.
• Muhammed Avvâme. Edebü’l-ihtilâf, Beyrut: Dâru’l-beşâiri’l-İslâmiyye, 2.b., 1418/1997.
• Muhammed ed-Desûkî. Menhecü’t-takrîb beyne’l-mezâhibi’l-fıkhiyye, Beyrut: Dâru’t- takrîb, 1.b., 1415/1995.
• Muhammed Ömer Simâî. Nazariyettü’l-ihtiyâti’l-fıkhî, Doktora Tezi, Câmi’atü’l-Ürdüni- yye, 2006.
• Muhammed Kâmil Şihâb el-Ma’mûrî. “Kâidetü’l-hurûc mine’l-hilâf müstehabbün”, 2010, S. 48, s. 330-342.
• Mübârekfûrî, Ebu’l-hasen Ubeydillah. Mirâtü’l-mefâtîh şerhu Mişkâti’l-mesâbîh, İdâratü’l-buhûsi’l-ilmiyye, 2.b., 1404/1984.
• Münâvî, Abdurraûf Zeynüddîn Muhammed el-Haddâdî. Feyzu’l-kadîr şerhu’l-câmii’s- sağîr, Mısır: el-Mektebetü’t-ticâriyye, 1.b., 1356.
• Nâsır b. Süleymân el-Ömer. el-İhtilâf fi’l-ameli’l-İslâmî, (Suudi Arabistan Vakıflar Bakanlığı resmi sitesinde tarihsiz olarak yayınlanmıştır.).
• Nesefî, Ebu Hafs Necmüddin Ömer b. Muhammed. Tılbetü’t-talebe, Bağdat: Mektebetü’l- müsennâ, 1311.
• Nevevî, Ebu Zekeriyyâ Muhyiddîn Yahyâ b. Şeref. Ravdatü’t-tâlibîn ve umdetü’l-müftîn, Thk. Züheyr eş-Şâvîş, Beyrut, Dımaşk ve Amman: el-Mektebetü’l-İslâmî, 2.b., 1412/1992.
• ______, Şerhu sahîhi Müslim, Beyrut: Dâru İhyâi’t-türâsi’l-Arabî, 2.b., 1392.
• ______, el-Mecmû’ Şerhu’l-Mühezzeb, Dâru’l-fikr, trs.
• Râzî, Fahruddîn Ebu Abdillah Muhammed b. Ömer et-Teymî. el-Mahsûl min ilmi’l-usûl, Thk. Tâhâ Câbir Feyyâz el-Alvânî, Müessesetü’r-risâle, 3. b., 1418/1997.
• Raysûnî, Ahmed. Nazariyyetü’t-takrîb ve’t-tağlîb ve tatbîkâtühâ fi’l-ulûmi’l-İslâmiyye, Miknas: Matbaatü Mus’ab, trs.
• Safiyyüddîn el-Hindî, Muhammed b.Abdirrahîm el-Ermevî.Nihâyetü’l-vüsûl fî dirâyeti’l- usûl, Mekke: el-Mektebetü’t-ticâriyye, 1.b., 1416/1996.
• San’ânî, Ebu İbrâhîm Muhammed b. İsmâîl b. Salâh. İrşâdü’n-nakkâd fî teysîri’l-ictihâd, Thk. Salâhuddîn Makbûl Ahmed, Kuveyt: Dâru’s-selefiyye, 1. b., 1405.
• Sem’ânî, Ebu’l-muzaffer Mansûr b. Muhammed b. Abdulcebbâr. Kavâtı’u’l-edille fi’l- usûl, Thk. Muhammed Hasen Muhammed İsmâîl, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmi- yye, 1. b., 1418/1999.
• Serahsî, Şemsüleimme Muhammed b. Ahmed b. Ebi Sehl. el-Usûl, Beyrut: Dâru’l- ma’rife, trs.
• Sıddîk İbrâhîm el-Fekkî Alî. et-Tahyîr fi’ş-şerîati’l-İslâmiyye (Yüksek Lisans Tezi), Ümmü’l-kurâ Üniversitesi, Mekke, 1417.
• Suyûtî, Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebi Bekr. el-Eşbâh ve’n-nezâir, Dâru’l-kütübi’l-imi- yye, 1. b., 1411/1990.
• Sübkî, Tâcuddîn Abdulvahhâb b. Takıyyüddîn. Tabakâtü’ş-Şâfi’iyyeti’l-kübrâ, Thk. Mah- mûd Muhammed et-Tınâhî ve Abdülfettâh Muhammed el-Hulv, Hecr li’t-tıbâa, 2. B., 1413.
• _____, el-Eşbâh ve’n-nezâir, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1. b., 1411/1991. Sübkî, Takıyyüddîn Ebu’l-hasen Alî b. Abdilkâfî b. Alî ve Tâcüddîn Abdülvehhâb b. Takiyyüddîn, el-İbhâc fî Şerhi’l-Minhâc, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1416/1995.
• _____, Şerhu’l-lüma’, Beyrut: Dâru’l-ğarbi’l-İslâmî, 1408/1988.
• Şâtıbî, İbrâhîm b. Mûsâ b. Muhammed el-Lahmî el-Ğırnâtî. el-İ’tisâm, Thk. Selîm b. Îdü’l-hilâlî, Suudi Arabistan: Dâru İbn Affân, 1. b., 1412/1992.
• _____, el-Muvâfakât, Thk. Ebu Ubeyde Meşhûr b. Hasen. Dâru İbn Affân, 1. b, 1417/1997.
• Şevkânî, Muhammed b. Alî b. Muhammed b. Abdillah el-Yemenî. İrşâdü’l-fuhûl ilâ tahkîki’l-hak min ilmi’l-usûl, Thk. Ahmed Azv Inâye, Dımaşk: Dâru’l-kitâbi’l- Ârabî, 1.b., 1419/1999.
• Şîrâzî, Ebu İshâk İbrâhîm b. Alî b. Yûsuf. et-Tebsıra fî usûli’l-fıkh, Thk. Muhammed Hasen Heytô, Dımaşk: Daru’l-fikr, 1. b., 1403.
• Tâhâ Câbir el-Alvânî. Edebü’l-ihtilâf fi’l-İslâm, Virginia: el-Ma’hedü’l-âlemî li’l-fikri’l- İslâmî, 1987.
• Tûfî, Ebu’r-rabî’Necmüddîn Süleymân b. Abdilkavî. Şerhu muhtasari’r-Ravda, Thk. Ab- dulllah b. Abdülmuhsin et-Türkî, 1.b., Müessesetü’r-risâle, 1407/1987.
• ‘Uleyş, Ebu Abdillah Muhammed b. Ahmed. Minehu’l-celîl şerhu Muhtasari Halîl, Beyrut: Dâru’l-fikr, 1409/1989.
• Vecîh Mahmûd. el-İhtilâfu’l-fıkhî: Esbâbuhû ve mevkıfunâ minhu, Dâru’l-hind, trs. Ya’kûb b. Süfyân b. Cıvân. el-Ma’rife ve’t-târîh, Thk. Ekrem Ziyâ el-Ömerî, Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 2.b., 1401/1981.
• Zerkeşî, Ebu Abdillah Bedruddîn Muhammed b. Bahâdır. el-Bahru’l-muhît fî usûli’l-fıkh, Dâru’l-kütübî, 1. b., 1414/1994.
• Zeylâ’î, Cemâlüddîn Ebu Muhammed Abdullah b. Yûsuf b. Muhammed. Nasbü’r-râye li ehâdîsi’l-Hidâye, Thk. Muhammed Avvâme, Beyrut ve Cidde: Müessesetü’r- reyyân, 1. b., 1418/1997.