AHMED CEVDET PAŞA’NIN HUKUKÇU YÖNÜNÜ YAZMAK (BİBLİYOGRAFİK BİR İNCELEME)

Yıl 2017, Sayı: 71, 271 - 286, 24.08.2017

Said Nuri Akgündüz

Öz

XIX. yüzyılın önemli devlet ve hukuk adamı Ahmed Cevdet Paşa’nın çeşitli yönlerinin araştırmacıların ilgisini çektiği görülmektedir. Bunlar arasında, tarihçiliği ve devlet
adamlığı daha barizdir. Hukuk sahasındaki çalışmaları ile de öne çıkan Paşa’nın, daha çok Tanzimat dönemi kanunlaştırma faaliyetleri ve adliye teşkilatının düzenlenmesindeki
rolü dikkat çekmektedir. Cevdet Paşa’nın adı ile özdeşleşen Mecelle adlı kanun mecmuasını incelemeye yönelik yapılan çalışmalar önemli bir yekûn tutmakta olup, onun hukuk
cephesindeki diğer çalışmaların adeta gölgede bırakmıştır. Bu makalede incelenen yazılar da bu durumu doğrulamaktadır. Bu yazı, Cevdet Paşa’nın hukuka ilişkin yönlerini ele
alan literatürü incelemek hedefinde olup, başta Ebül’ulâ Mardin’in artık bir klasik haline gelen kitabı olmak üzere, çeşitli bildiri ve makaleleri gözden geçirmektedir. Özellikle son
on yıllarda bu konudaki yayınlarda bir artış olduğu gözlemlenmektedir. Bununla beraber, yapılan çalışmaların konuyu yeterince aydınlattığı söylenemez. Bu kısa çalışma vesilesiyle, hukuk tarihimizin her safhasının ayrıntılı bir şekilde incelenmesi ihtiyacını bir kez daha vurgularken, tesirleri Cumhuriyet devrinde de devam edip bugüne kadar ulaşan Tanzimat döneminin hukuk cephesinin ve hukuk adamlarının daha çok araştırılması gereği ifade edilmektedir. Bu makalede incelediğimiz çalışmaların büyük çoğunluğu devletin
çeşitli aygıtlarının teşvik ve yönlendirmesi ile ortaya çıkmıştır. Bu da, hukuk tarihinin araştırılmasının devlet tarafından desteklendikçe gelişen bir alan olduğuna bir işarettir.
Sonuç olarak, burada bir taraftan Cevdet Paşa’nın hukuk tarihimizdeki yerine dair yapılan çalışmaların bir muhasebesi yapılırken, diğer yandan bu konuda yapılabilecek başka
çalışmalar için de bir yön gösterilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Cevdet Paşa, Tanzimat, Hukuk, Kanunlaştırma, Literatür.

Kaynakça

• Ahmed Cevdet Paşa, Tezâkir, 1-40 ve Tetimme, Yayınlayan: Cavid Baysun, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1991.
• Akgündüz, Ahmet, “Ahmet Cevdet Paşa ve Kanunlaştırma Hareketleri”, Ahmet Cevdet Paşa (1823-1895) Sempozyumu, 9-11 Haziran 1995, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 1997, s. 335-341.
• Akyüz, Yahya, “Darülmüallimin’in İlk Nizamnamesi(1851), Önemi ve Ahmet Cevdet Paşa”, Milli Eğitim, Ankara, 1990, S. 95, s. 3-20.
• Akyüz, Yahya, “Cevdet Paşa’nın Özel Öğretim ve Tanzimat Eğitimine İlişkin Bir Lâ- yihası”, OTAM: Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, S. 3, s. 85-115.
• Aydın, Mehmet Akif, “Bir Hukukçu Olarak Ahmed Cevdet Paşa”, Ahmed Cevdet Paşa Semineri, 27-28 Mayıs 1985, Bildiriler, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, 1986, s. 21-39.
• Aydın, Mehmet Akif, “Kitab’ül Vedia ve Ahmet Cevdet Paşa”, Ahmet Cevdet Paşa (1823- 1895) Sempozyumu, 9-11 Haziran 1995, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 1997, s. 329-334.
• Baktır, Mustafa, “Mecelle’nin Küllî Kaideleri ve Ahmet Cevdet Paşa”, Ahmet Cevdet Paşa (1823-1895) Sempozyumu, 9-11 Haziran 1995, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 1997, s. 315-321.
• Baysun, M. Cavid, “Cevdet Paşa, Şahsiyetine ve İlim Sahasındaki Faaliyetine Dair”, Türkiyat Mecmuası, Ankara, 1954, S. 11, s. 213-230.
• Chambers, Richard L., “Bir Ondokuzuncu Yüzyıl Osmanlı Alimi: Ahmed Cevdet Paşa ve Eğitimi”, Osmanlı Eğitim Mirası: Klasik ve Modern Dönem Üzerine Makaleler, çev. Yusuf Aydın, Mustafa Gündüz, Ankara, 2013, s. 187-227.
• Çeker, Huzeyfe, “Ahmed Cevdet Paşa’nın Risâletü’l-Vefâ Adlı Eseri”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, Konya, 2008, S. 12, s. 258-265.
• Çeker, Orhan, “Mecelle’de Ele Alınmayan Üç Konu: Faiz, Sarf ve Karz”, Ahmet Cevdet Paşa (1823-1895) Sempozyumu, 9-11 Haziran 1995, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 1997, s. 343-360.
• Çiğdem, Recep, “Ahmed Cevdet Pasha (1823-1895): A Scholar and a Statesman”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, Konya, 2005, S. 6, s. 77-91.
• Erdem, Sami, “Türkçe’de Mecelle Literatürü”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi,
• İstanbul, 2005, C. III, S. 5, s. 673-722.
• Erşahin, Seyfettin, “Rusya Türklerinin Mecelle Hazırlama Girişimleri”, Ahmet Cevdet Paşa (1823-1895) Sempozyumu, 9-11 Haziran 1995, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 1997, s. 361-369.
• Ertan, Veli, Ahmet Cevdet Paşa: Hayatı, Eserleri ve İlim Değeri (1822-1895), Ankara: Hilal Yayınları, 1964.
• Ertan, Veli, “Ahmet Cevdet Paşa, Hayatı ve Eserleri”, Hilal, Ankara, 1961/1962, C. II, S. 22-24.
• Ertan, Veli, “Değerli Türk Alimi Büyük Hukukçu Tarihçi Ahmet Cevdet Paşa”, Türk Yur- du, Ankara, 1966, C. V (4), S. 322, s. 23.
• Fatma Aliye, Ahmed Cevdet Paşa ve Zamanı, İstanbul: Bedir, 1995.
• Gözübenli, Beşir, “Türk Hukuk Tarihinde Kanunlaştırma Faaliyetleri ve Mecelle”, Ah- met Cevdet Paşa (1823-1895) Sempozyumu, 9-11 Haziran 1995, Ankara: Türki- ye Diyanet Vakfı, 1997, s. 285-299.
• Halaçoğlu, Yusuf ve Aydın, M. Akif, “Cevdet Paşa”, DİA, Ankara: Türkiye Diyanet Vak- fı, 1993, C. VII, s. 443-450.
• İlhan, Cengiz, Hukukun Doksan Dokuz İlkesi, İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Vakfı Yayınları, 2003.
• Kaya, Süleyman, “Ahmed Cevdet Paşa’nın Risâletü’l-Vefa İsimli Eseri”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, Konya, 2008, S. 12, s. 266-274.
• Kılıçkaya, A. Hayati, “Büyük Türk Hukukçusu ve Devlet Adamı Ahmet Cevdet Paşa”, Beklenen Mahalli İdareler Dergisi, Ankara, 2004, C. XIV, S. 119, s. 18-23.
• Mardin, Ebül’ulâ, Medeni Hukuk Cephesinden Ahmet Cevdet Paşa, Ankara: Türkiye Di- yanet Vakfı, 1999.
• Meriç, Ümit, Cevdet Paşa’nın Cemiyet ve Devlet Görüşü, İstanbul: Ötüken Neşriyat, 1975.
• Sözen, Kemal, Ahmed Cevdet Paşa’nın Felsefi Düşüncesi, İstanbul: Marmara Üniversite- si İlahiyat Fakültesi Vakfı, 1998.
• Şafak, Ali, “Hukukun Temel İlkeleri Açısından Mecelle’ye Bir Bakış”, Ahmet Cevdet Paşa (1823-1895) Sempozyumu, 9-11 Haziran 1995, Ankara: Türkiye Diyanet
• Vakfı, 1997, s. 263-278. “Şarkın Tanınmış Hukukçusu Ahmet Cevdet Paşa”, İzmir Barosu Dergisi, İzmir, 1964, S. 5, s. 4.
• Şimşirgil, Ahmet-Ekinci, Ekrem Buğra, Ahmed Cevdet Paşa ve Mecelle, İstanbul: KTB Yayınları, 2008.
• Tarhan, Nuri, “Ahmet Cevdet Paşa, İlk Yargıtay Başkanı”, Yargıtay Yüzüncü Yıl Dönümü Armağanı, Ankara, 1968, s. 1-14.
• Ülkütaşır, M. Şakir, Cevdet Paşa: Hayatı, Şahsiyeti, Eserleri: 1822-1895, Ankara: Doğuş Matbaası, 1945.
• Yavuz, Cevdet, “Ebül’ulâ Mardin”, DİA, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 1994, C. X, s. 363-364.
• Yavuz, Hulusi, “Ahmet Cevdet Paşa and the Ulema of His Time”,İslam Tetkikleri Ensti- tüsü Dergisi, İstanbul, 1979, C. VII, S. 3-4, s. 177-198.
• Yavuz, Hulusi, “Mecelle’nin Tedvini ve Ahmed Cevdet Paşa’nın Hizmetleri”, Ahmed Cevdet Paşa Semineri, 27-28 Mayıs 1985, Bildiriler, İstanbul 1986, s. 41-101.
• Yavuz, Hulusi, “Ahmet Cevdet Paşa ve Mecelle’nin Tedvini”, Ahmet Cevdet Paşa (1823- 1895) Sempozyumu, 9-11 Haziran 1995, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 1997, s. 279-284.
• Yıldırımer, Şahban, “Ahmet Cevdet Paşa ve Hukukçuluğu (1822-1895)”, Süleyman De- mirel Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Isparta, 2015, C. V, S. 1, s. 117- 141.