MATURİDİ’NİN TEFSİRİ BAĞLAMINDA ŞEFAAT

Yıl 2018, Sayı: 73, 485 - 512, 29.04.2018

Mustafa Şen

Öz

Bu çalışmada Ebû Mansur el-Mâturîdî’nin Te’vîlâtü Ehli’s-Sünne diye de bilinen Te’vîlâtü’l-Kur’ân adlı eseri çerçevesinde şefaat mevzuu ele alınacaktır. Ebû Hanife’nin görüşleri temelinde ortaya çıkan Mâturîdîyye mezhebi imamına ait bu eserin araştırmacılar tarafından değişik açılardan ilmî değerlendirilmeye tabi tutulmasında fayda mülahaza etmekteyiz. Mâturîdî şefaatten bahsetmeye Mu’tezîle ve Haricilerin görüşlerini eleştirmekle başlamış, şefaat anlayışını da ilgili âyetler ve akli delillerle temellendirmeye çalışmıştır. Şefaat konusunda hadislerin varlığından bahsetmekle yetinen Mâturîdî tefsirinde şefaat edeceklerden çok şefaat edilecekler ve Mu’tezîle’ye cevap sadedinde zikrettiği şefaate
konu olacak günahlar üzerinde durmuştur. Kur’an’da açık bir şekilde sadece meleklerin şefaat edebileceğinden bahsedilmekle birlikte Mâturîdî şefaat edeceklerin melekler, Hz.
Peygamber ve diğer peygamberler olduğunu ifade eder. Alah’ın rızasını kazanmak için mümin olmayı yeterli gören Maturidi tevhid ehli olan herkesi günahına bakılmaksızın
şefaatten faydalanacaklar içerisinde mütalaa etmektedir. Çalışma da Mâtrîdî’nin tefsiri yanında klasik tefsirlerden ve ilgili günümüz araştırmalarından da istifade edilecektir. Ayrıca şefaatin, sembolik bir mana taşıdığına ve Kur’an’ın şefaatin varlığını değil, aslında yokluğunu ispata çalışmakta olduğuna dair söylemler de değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Mâturîdî, Şefaat, Dua, Kur’an, Mu’tezîle.

Kaynakça

• Alıcı, Mustafa, “Şefaat”, DİA, İstanbul, 2010, C. XXXVIII, s. 441-442.
• Ali el-Kârî, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn, Şerhu Fıkhı'l-Ekber, Daru’l-Kutubi’l-Arabiyyeti’l- Kubrâ, Mısır, trs.
• Ateş, Süleyman, Kur’ân’ı Kerîm Tefsîri, Yeni Ufuklar Neşriyat, trs.
• Beğavî, el-Hüseyn b. Mesûd, Meâlimü’t-Tenzîl fî Tefsîri’l-Kur’an, thk, Abdurrezzak el- Mehdî, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabiyyi, trs.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail, (256/870), Sahîhu’l-Buhârî, I-VIII, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1982.
• Düzenli, Yaşar, Üslup ve Semantik Açıdan Kur’an ve Şefaat, Pınar Yayınları, İstanbul 2006.
• Ebû Ca‘fer en-Nehhâs, İ‘râbu’l-Kur’ân, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut,
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş’as es-Sicistânî (275/888), Sünen, I-V, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1981.
• Ebu’s-Suûd, Muhammed b. Muhammed, İrşâdü’l-Akli’s-Selîm ila Mezâyi’l-Kur’âni’l- Kerîm, Dâru’İhyâi’t-Turâsi’l-Arabiyyi, trs.
• Elik, Hasan, Kur'an'daki Allah Tasavvuru Açısından Şefaate Bakış, Din Eğitimi Araştır- maları Dergisi,16 (2005).
• Eş'ari, Ebu'I-Hasan, el-İbâne an Usûli 'd-Diyâne, Dâru’l-Ensâr, Kahire 1397.
• Fazlur Rahman, Ana Konularıyla Kur’an, Çev. Alparslan Açıkgenç, Ankara Okulu Ya- yınları, Ankara 2014.
• Halil b. Ahmed, Ebû Abdirrahmân el-Ferâhîdî, Kitabu’l-Ayn, thk. Mehdi el-Mahzumî, İbrahim es-Semerrâî, Mektebetü’l-Hilal, “şfa” md.,trs.
• İbn Âşûr, Muhammed Tahir Aşûr el-Tunusî, et-Tahrir ve’t-Tenvîr, ed-Dâr et-Tûnusiyye li’n-Neşr, Tunus, 1984.
• İbn Atiyye, Ebû Muhammed, Abdulhak, el-Muharreru’l-Vecîz fî Tefsîri’l-Kitabi’l-Azîz, trs.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed, Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm, thk. Esad Muhammed, Suud, trs.
• İbn Mâce, Ebu Abdillah el-Kazvînî (275/888), Sünen (tah. Muhmammed Fuad Abdül- baki), I-II, Dârü’l Fikr, ts.
• İbn Manzur, Ebû’l-Fadl Cemalüddîn Muhammed b Mukrim, Lisanü’l-Arab, Beyrut, 1992, “şfa” md.
• Kadı Abdulcebbar, Şerhu’l- Usuli'l-Hamse, thk. Abdulkerim Osman, Mektebetü Vehbe, Kahire, 1996.
• Kurtubî, Ebu Abdillah Muhammed b. Ahmed el-Ensârî, el-Câmi‘li-Ahkâmi’l-Kur’ân, Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, Kahire, 1964.
• Kutlu, Sönmez, , “Maturidi Akılcılığı ve Bunun Günümüz sorunlarını Çözmeye Katkısı,” Büyük Türk Bilgini İmam Maturidi ve Maturidilik, Milletler Arası Tartışmalı İlmi Toplantı, 22-24 Mayıs 2009, İstanbul, İFAV, s.553.
• Kuşeyrî, Abdulkerîm, Letâifu’l-İşârât, thk. İbrahim Besyûnî, Mısır, trs.
• Mukatil b. Süleyman, Tefsiru Mukâtil, thk. Abdullah Mahmud, Dâru İhyâi’t-Turâs, Bey- rut, trs.
• Sâbûnî, Nureddin, el-Bidâye fî Usûli’d-Din, Şam, 1979.
• Mâturîdî, Ebû Mansûr, Kitabu’t-Tevhîd, thk. Fethullah Halif, Dâru’l-Câmiâtu’l-Mısriyye, İskenderiye trs.
• Te’vîlâtü Ehli’s-Sünne, thk. Mecdi Baslum, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye Beyrut, 2005.
• Müslim, Ebu’l- Hüseyn Müslim b Haccâc, (261/874), el- Câmiu’s-Sahîh, I-V, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Lübnan, 1956.
• Nesâî, Ebû Abdirrahman, Ahmed b. Şuayb (303/915), Sünen, I-IV, Çağrı Yayınları İstan- bul, 1981.
• Özgel, İshak, “Bazı Çağdaş Tartışmalar Açısından Mâturîdî’nin Tevîlâtü’l-Kur’ân’ı”, IV. Uluslararası Şeyh Şa’bân-ı velî Sempozyumu, Hanefîlik-Mâturîdîlik, 05-07 Ma- yıs 2017, Kastamonu, I, 76-80
• Polat, Fethi Ahmet, “Te’vîlâtü Ehli’s-Sünne’de Mu‘tezîlî Söylemin Kritiği”, Büyük Türk Bilgini İmam Maturidi ve Maturidilik, Milletler Arası Tartışmalı İlmi Toplantı, 22-24 Mayıs 2009, İstanbul, İFAV, s.236.
• Râğıb, el-İsfahanı, el-Müfredât fi Garibi'l-Kur'ân, Beyrut, 1998.
• Râzî, Fahruddin Ebu Abdillah Muhammed b. Ömer, Mefâtihu’l-Ğayb, Dâru İhyâi’t- Turâs, Beyrut, trs.
• Sa‘lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm, el-Keşfu ve’l-Beyân an Tefsîri’l- Kur’ân, thk. Ebû Muhammed b. Âşûr, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabiyyi, Beyrut, 2002.
• Semerkandî, Ebû’l-Leys Nasr b. Muhammed, Bahru’l-Ulûm, trs. Taberî, Muhammed b. Cerîr, Câmiu’l Beyân fî Te’vîli’l Kur’ân, thk. Ahmed Muhammed Şakir, Muesseseti’r Risâle, 2000.
• Yahya b. Sellâm, Tefsiru Yahya b. Sellâm, thk. Hind Şelbî, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Bey- rut, trs.
• Vâhidî, Ebu’l-Hasan Ali b. Ahmed, el-Vecîz fî Tefsîri’l-Kitabi’l-Aziz, thk. Safvan Adnan trs.
• Yavuz, Yusuf Şevki, “Şefaat”, DİA, İstanbul, 2010, C.XXXVIII, s.414.
• Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm b. es-Serî b. Sehl, Meâni’l-Kur’ân ve İ‘râbuhu, Beyrut, 1988.
• Zemahşerî, Ebû Kasım Mahmud b. Amr b. Ahmed, el-Keşşâf an Hakâkiki Ğavâmidı’t Tenzîl, Beyrut, Dâru’l Kitâbi’l Arabî, 1407.