EL-KEŞŞÂF TEFSİRİ BAĞLAMINDA ZEMAHŞERÎ’NİN ALLAH’IN VARLIĞI (İSBAT-I VACİB) KONUSUNA YAKLAŞIMI

Yıl 2018, Sayı: 73, 557 - 571, 29.04.2018

Emrullah Ülgen

Öz

Bu araştırma, Allah’ın varlığının ispatı konusunun Arap dili, tefsir ve kelam gibi alanlarda yetkin olan Zemahşerî’nin düşüncesinde nasıl şekillendiği sorusunu cevaplamayı amaçlamaktadır. Özgün tefsirlerden birisi olan el-Keşşâf’ta Zemahşerî, Allah’ın varlığı konusunu felsefî yöntemden ziyade kelâmî perspektifle ele almaktadır. Kur’ân’ın sadece tevhitle ilgili deliller ihtiva ettiğini iddia edenlerin yanında o, hem Allah’ın varlığını hem de tevhidi ispat eden delillerin Kur’ân’da mevcut olduğunu kabul etmektedir. İsbat-ı vacibi istidlalî olarak mümkün gören Zemahşerî, kelam ilminde en çok öne çıkan delillerden fıtrat başta olmak üzere, cisim ve arazların hudûsu delillerini ayet yorumlarına uyarlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Zemahşerî, el-Keşşâf, İsbat-ı Vâcip, Fıtrat, Hudûs.

Kaynakça

• ---------------------------Kur’ân-Kerim Meali (Diyanet)
• Bağdâdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed ‘Abdülkâhir, Usûli’d-dîn, Beyrut: Dâru’l-Kutûbi’l-İlmiyye, 2002.
• Cüveynî, İmâmu’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdullâh b. Yûsuf, Kitâbü'l-irşâd ilâ kavâtiu’l-edilleti fi usûli’l-i‘tikâd, Kahire: Mektebetü’l-Hancî, trs.
• Döner, Naim, “Ali et-Tantâvî’nin Ta‘rifun Âmm bi Dini’l-İslâm Adlı Eserinde Bazı Kur’ân Konularına Yaklaşımı”, Bingöl: Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2017.
• -------Elmalılı, Muhammed Hamdi Yazır, Hak Dini Kur’an Dili, Akçağ Yayınları, İstanbul 2009.
• Kadı Abdülcebbâr, Ebü'l-Hasan Abdülcebbar b. Ahmed, Şerhü'l-usuli'l-hamse, Kahire: Mektebetu Vehbe, 1988.
• Kaplan, M. Ragıp, Zemahşeri’nin El-Minhâc Fi Usuli’d-Din Eseri Bağlamında Kelâ- mi Görüşleri, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2012.
• İbn Metteveyh, Ebu Muhammed Hasan b. Ahmed b. Metteveyh Necranî, Tezkire fi ahkami’l-cevahir ve’l-a’raz, thk. Sami Nasr Latif, Kahire: Faysal Büdeyr Avn, Darü’s-Sekafe, 1975.
• Nesefî, Ebu’l-Muin Meymûn b. Muhammed b. Muhammed el-Hanefî, Tebsıratu'l-edille, thk. Hüseyin Atay, Ankara: 2004.
• Râzî, Ebu Abdullah Fahreddin Muhammed b. Ömer Fahreddin, Muhassalu efkari'l-mü- tekaddimin ve'l-müteehhırin mine'l-ulema, talik: Taha Abdürrauf Sa‘d, Kahire: Mektebetü'l-Külliyati'l-Ezheriyye, trs.
• -----------------------Mefatihü’l-Ğayb, Dâru’l-Fikr, Beyrut 1981.
• İbn Rüşd, Ebu'l-Velid Muhammed b. Ahmed b. Muhammed Kurtûbî, el-Keşf an menahici’l-edille fî akaidi’l-mille, thk. Muhammed Abid el-Cabirî, Beyrut: Mer- kezu Dirasati'l-Vahdeti'l-Arabiyye, 1998.
• Sâbûnî, Nureddin Ahmed b. Mahmûd, el-Bidâye fi usuli’d-dîn, çev. Bekir Topaloğlu, An- kara: DİB Yayınları, 2005.
• Şehristanî, Ebu’l-Feth Taceddin Muhammed b. Abdülkerim, Nihâyetu’l-ikdâm fi ilmi’l- kelâm, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2004.
• ----------------------el-Milel ve’n-nihal, Kâhire: Dâru’l-İttihadi’l-Arabî, 1968.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbas Takıyyüddin Ahmed b. Abdülhalim, Mecmuatü’l-fetava, Riyâd: Mektebetü’l-Ubeykan, trs.
• Tibbî, Şerefu’d-Dîn el-Huseynî b. Abdillah, Futûhu’l-ğayb (Haşiyetu’t-Tibbî ale’l- Keşşâf), Dubai: Câizetu Dubai ed-Devliyye, 2010.
• Topaloğlu, Bekir, İslam Kelamcılarına ve Filozoflarına Göre Allah’ın Varlığı (İsbat-ı Vâcip), Ankara: 1992.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kasım Carullah Mahmûd b. Ömer b. Muhammed, el-Keşşâf an hakaikı gavamizi’t-tenzîl ve uyuni'l-ekâvil fî vucûhi't-te’vil, thk. Adil Ahmed Abdülmev- cud, Ali Muhammed Muavvaz, Riyad: Mektebetü’l-Ubeykan, 1998.
• ----------el-Minhâc fi Usûlid-Din, thk. Abbas Hüseyin Şerefu’d-Dîn, San‘a: Mektebetu Merkezu Bedru’l-İlmî, 2004.