BUHÂRÎ’NİN MEĞÂZÎ RİVÂYETLERİNDE TESÂHÜLÜNÜN OLUP OLMADIĞI İLE İLGİLİ DEĞERLENDİRMELER

Yıl 2014, Sayı: 58, 395 - 454, 20.03.2014

Veysel Özdemir

Öz

Rivâyet ilimleri ile meşgul olanların meğâzî türü rivâyetlerin naklinde – özellikle de
râvîlerin güvenirlilikleri hususunda – tesâhül gösterdiği veya buna göz yumdukları bilinen
bir husustur. Kitabına aldığı hadîsler için en ağır şartları uygulayan bir şahsın
bu alanda nasıl bir tutum sergilediğinin ortaya konulması önem arz etmektedir. Dolayısıyla
bu makalede Buhârî’nin Kitâbu’l-Meğâzî’si râvîleri açısından incelenecektir. Bu
bölümde yer alan rivâyetlerin isnâdlarındaki râvîler cerh ta’dil açısından incelenecek,
tenkîde uğrayanların sayısı, tenkît edilme sebepleri ve Meğâzî dışındaki bölümlerde rivâyetlerinin
olup olmadığına bakılacaktır. Elde edilen bulgular Buhârî’nin Sahîh’inde takip
etmiş olduğu genel üslûbuna uygunluğu ile karşılaştırılacaktır. Neticede rivâyet şartları
açısından en fazla müsamahakâr davranılması gereken bir alanda Buhârî’nin sergilemiş
olduğu tutum ortaya çıkarılarak; sıhhat açısından kitabının diğer bölümleri için bir yorum
yapmamıza imkân tanıyacaktır.

Anahtar Kelimeler

Buhârî, Meğâzî, Tesâhül, Râvî, Hadîs

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel. (1992/1413). Müsned, I-VI, Çağrı Yayınları, İstanbul.
• Aynî, Bedrûddîn Ebî Muhammed Mahmûd b. Ahmed. (2009). Umdetu’l-Kârî Şerhu Sahîhi’l-Buhârî, (thk. Abdullah Mahmûd Muhammed Ömer), I-XV, Dâru’l- Kutubî’l-İlmiyye, Beyrût.
• Buhârî, Muhammed b. İsmaîl. (1429/2008). Kitâbu’t-Târîhi’l-Kebîr, (thk. Mustafa Abdulkâdir Ata), I-IX, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrût.
• --------. (1413/1993). Sahîh, (thk. Mustafa Dîb el-Buğâ), I-V, Dâru’l-Ulûmi’l-İnsâniyye, Dımeşk.
• --------. (1406/1986). Târîhu’s-Sağîr, (thk. Mahmûd İbrahim Zâyid), I-II, Dâru’l- Ma’rife.
• Dârekutnî, Ali b. Ömer b. Ahmed b. Mehdî. (1405/1985). el-İlzâmât ve’t-Tetebbu’, (thk. Mukbil b. Hâdî), Dâru’l-Kututbi’l-İlmiyye, Beyrût.
• Demirel, Harun Reşit. (2000). “İbn Hacer’in Takrîbu’l-Tezhîb’de Buharî’nin Bid‘at Ehli Olmakla Cerh Edilen Râvilerinden Bahsetmesi ve Hedyu’s-Sârî (Mukaddime)deki Müdafası”, EKEV Akademi Dergisi - Sosyal Bilimler -, Cilt: II, Sayı: 3, s. 29- 60.
• Hâkim en-Nisâbûrî, Ebû Abdillah. (tsz.). el-Medhal ilâ Kitâbi’l-İklîl, (thk. Fuâd Abdulmün’im Ahmed), el-Mektebetü’t-Ticâriyye, Mekke.
• Hatîb el-Bağdâdî. (tsz.). Târîhu Bağdâd, I-XIV, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrût. Hâzimî, Ebû Bekr Muhammed b. Mûsâ. (1405/1984). Şurûtu’l-Eimmeti’l-Hamse, (Şurûtu’l-Eimmeti’s-Sitte ile birlikte basım), Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrût.
• İbn Adiy, Ebû Ahmed Abdullah el-Cürcânî. (1418/1997). el-Kâmil fî Du’efâi’r-Ricâl, (thk. Âdil Ahmed Abdulmevcûd, Ali Muhammed Muavved), I-IX, Dâru’l- Kutubi’l-İlmiyye, Beyrût.
• İbn Dakîk el-‘Îd, Ebû’l-Feth Muhammed b. Ali. (1417/1996). el-İktirâh fî Beyâni’l-Istılâh, (thk. Âmir Hasen Sabri), Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, Beyrût.
• İbn Ebî Hâtim, Ebu Abdillah Abdurrahmân er-Râzî. (1371/1952). Kitâbu’l-Cerh ve’t- Ta’dîl, I-IX, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrût.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali b. Hicr el-Askalânî. (1412). el-İsâbe fî Temyîzi’s-Sahâbe, (thk. Ali Muhammed el-Bicâvî), I-VIII, Dâru’l-Cîl, Beyrût.
• --------. (1421/2000). Fethu’l-Bârî Şerhu Sahihi’l-Buhârî, (thk. Abdulazîz b. Abdillah b. Bâz), I-XIII+I, Dâru’l-Feyhâ, Dımaşk.
• --------. (1421/2000) Hedyu’s-Sârî Mukaddimetu Fethu’l-Bârî Şerhu Sahihi’l-Buhârî (Fethu’l-Bârî ile birlikte basım), (thk. Abdulazîz b. Abdillah b. Bâz), Dâru’l- Feyhâ, Dımaşk.
• --------. (1406/1886). Lisânu’l-Mizân, (thk. Dâiretü’l-Ma’rûfi’n-Nizâmiyye-el-Hind), IVII, Müessesetü’l-‘Alemî li’l-Metbûât, Beyrût.
• --------. (1395/1975). Takrîbu’t-Tehzîb, (thk. Abdulvehhâb Abdullatif), I-II, Dâru’l- Ma’rife, Beyrut.
• --------. (1425/2004). Tehzîbu’t-Tehzîb fî Ricâli’l-Hadîs, (thk. Âdil Ahmed Abdu’l-Mevcûd, Ali Muhammed Muavved), I-VII, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrût.
• İbn Hibbân, Muhammed b. Hibbân el-Bustî. (tsz.). Sahîh, (Tertîb: İbn Balabân, thk. Şuayb el-Arnaût), I-XVII, Müessesetü’r-Risâle, y,y,.
• --------. (1395/1975). Sikât, (thk. Şerefuddîn Ahmed), I-IX, Dâru’l-Fikr, y.y.
• İbni Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd. (1992). Sünen, I-II, Çağrı Yayınları, İstanbul.
• İbn Sa’d, Muhammed b. Sa’d b. Meni’ ez-Zührî. (2002). Kitâbu’t-Tabakâti’l-Kebîr, I-XI, (thk. Ali Muhammed Ömer), Mektebetü’l-Usre, Kahire.
• İbnu’l-Cevzî, Abdurrahmân b. Ali b. Muhammed. (1406). ed-Du’afâ ve’l-Metrûkîn, (thk. Abdullah el-Kâdî), I-III, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrût.
• İbnu’s-Salâh, Ebû Amr Osman b. Abdirrahmân Eş-Şehrzûrî. (2008). Ulûmu’l-Hadîs (el- Mukaddime), (thk. Nûruddîn Itr), Dâru’l-Fikr, Dımeşk.
• İclî, Ahmed b. Abdullah b. Sâlih Ebû’l-Hasen. (1405/1985). Ma’rifetü’s-Sikât, (Abdu’l- Azîm el-Bustî), I-II, Mektebetü’d-Dâr, Medîne.
• Şemseddin Günaltay. (1991). İslam Tarihinin Kaynakları – Tarih ve Müverrihler –, Endülüs Yayınları, İstanbul.
• Kâtip Çelebi, Mûsâ b. Abdillah Hacı Halîfe. (tsz.). Keşfu’z-Zünûn an Esâmi’l-Kutub ve’l- Fünûn, (thk. Şerafettin Yaltkaya, Rıfat Bilge), I-II, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrût.
• Kelâbâzî, Ahmed b. Muhammed b. Hüseyn b. Hasan Ebû Nasr el-Buhârî. (1407/1987). el-Hidâye ve’l-İrşâd fî Ma’rifeti Ehli’s-Sika ve’s-Sadâd (Ricâlu Sahîh el-Buhârî), (thk. Abdullah el-Leysî), I-II, Dâru’l-Ma’rife, Beyrût.
• el-Kudât, Emin Muhammed, Şeref Mahmûd el-Kudât. (1994). “Kıyâsu Şarti’l-Buhârî fi’t-Tabakât”, Mecelletü Dirâsâti’l-Câmiati’l-Ürdüniyye, Cilt: 21, Sayı: 5, s. 119-137.
• Makdîsî, Ebû’l-Fadl Muhammed b. Tâhir. (1405/1984). Şurûtu’l-Eimmeti’s-Sitte, (Şurûtu’l-Eimmeti’l-Hamse ile birlikte basım), Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrût.
• Ma’rûf, Beşşâr Avvâd, Şuayb el-Arnâût. (1432/2011). Takrîbu’t-Tehzîb ve ma’ahû Tahrîru Takrîbi’t-Tehzîb, Müessesetü’r-Risâle, Beyrût.
• Mizzî, Yûsuf b. Abdurrahmân. (1400/1980). Tehzîbu’l-Kemâl fî Esmâi’r-Ricâl, (thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf), XXXV, Müessesetü’r-Risâle, Beyrût.
• Müslim b. Haccâc. (1992). Sahîh, I-III, Çağrı Yayınları, İstanbul.
• Nesâî, Ahmed b. Şuayb. (1405/1985). Kitâbu’d-Du’efâ ve’l-Metrûkîn, (thk. Bûrân ed- Denâvî, Kemâl Yûsuf el-Hût), Müessesetü’l-Kutubi’s-Sekâfiyye, Beyrût.
• Nevevî, Ebû Zekeriyya Muhyiddîn b. Şeref. (tsz.). Tehzîbu’l-Esmâ ve’l-Luğât, (thk. Mustafa Abdulkâdir A’tâ), y.y.
• el-Omarî, Muhammed Ali Kasım. (1996). “Buhârî’nin Cerh ve Tadil Hakkındaki Metodu”, (Çev: Necati Avcı), Büyük Türk - İslâm Bilgini Buhâri (811-569) -Uluslararası Sempozyum-, 18-20 Haziran 1987, Kayseri, s. 171-178.
• Sandıkçı, S. Kemal. (1991). Sahîh-i Buhârî üzerine Yapılan Çalışmalar, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara.
• Suyûtî, Abdurrahmân b. Ebî Bekr. (1427/2006). Tedrîbu’r-Râvî fî Şerhi Takrîbi’n-Nevâvî, (thk. Ahmed Ömer Hâşim), Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî.
• Taberânî, Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. (1404/1983). Mu’cemu’l-Kebîr, (thk. Hamdî b. Abdilmecîd es-Selefî), I-XX, Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem, y.y.
• ‘Ukaylî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Amr b. Mûsa b. Hammâd. (1420/2000). Kitâbu’d- Duefâ, (thk. Hamdî b. Abdilmecîd b. İsmâîl), I-IV, Dâru’s-Sumey’î, Riyâd.
• Zehebî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed. (1413/1992). el-Kâşif fî Ma’rifeti men lehû Rivâyetun fi’l-Kutubi’s-Sitte, (Muhammed Avvâme, Ahmed Muhammed Nemr el-Hatîb), Müessesetü Ulumi’l-Kur’ân, Cidde.
• --------. (1406/1986). Men Tuküllime fîhi ve huve Muvessak, (thk. Muhammed Şekûr b. Mahmûd), Mektebetü’l-Menâr, Zerkâ.
• --------. (tsz). el-Muğnî fî’d-Duafâ, (thk. Nûruddîn Itr), I-II, İdâretu İhyâi’t-Turâsi’l-İslâmî, Katar. --------. (1416/1995). Mîzânu’l-İ’tidâl fî Nakdi’r-Ricâl, (thk. Ali Muhammed Muavvez, Âdil Ahmed Abdilmevcûd), I-VIII, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrût.
• --------. (1402/1982). Siyeru A’lâmi’n-Nübelâ, (thk. Şuayb el-Arnaût), I-XXIX, Müessesetü’r-Risâle, Beyrût.