CÜVEYNÎ’NİN HİLÂFET ANLAYIŞI

Yıl 2014, Sayı: 58, 485 - 504, 20.03.2014

Mehmet Salih Gecit

Öz

İmam-ı Cüveynî İslam düşünce tarihinde önemli bir şahsiyeti olup Abbasilerin son
döneminde yaşamıştır. Eş’arî Kelamının oluşumuna tesir eden ve bu fırkanın olgunlaşmasını
sağlayan en önemli âlimlerdendir. Aynı şekilde İslami siyaset düşüncesinin geliştirilmesinde
ve hilafet anlayışının oluşturulmasında da büyük katkıları bulunmaktadır.
Onun ele aldığı en önemli konulardan birisi de hilafet ve siyaset konusundaki görüşleridir.
O, hilafet ve siyaset konularında müstakil eser yazan ender kelamcılardandır. Cüveynî
hilâfet konusunda Ehl-i Sünnet’in geleneksel anlayışını kabul etmekle birlikte konuyla
ilgili farklı görüşleri ortaya atan, kendisinden evvelki dönemlerde yaşayan âlimlerin görüşlerini
yaşadığı zamanın koşulları çerçevesinde yeniden ele alan ve günün siyasal ve
sosyal problemleri hususunda önemli çözüm önerilerinde bulunan bir özelliğe sahiptir.
Çağının siyasi ve idari sorunlarını teolojik bir bakış açısıyla çözmeye gayret göstermesi
araştırmaya değer bir husustur. Biz bu makalemizde İmam-ı Cüveynî’nin hilafet anlayışını
ana hatlarıyla ele alacağız.

Anahtar Kelimeler

el-Cüveyni, hilafet, imamet, siyaset, İslam siyaset düşüncesi.

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel. (tsz.). el-Müsned. Tahk. Şuayb el-Arnâvût, Kâhire: Müessesetu Kurtuba. Akoğlu, M. (2006). Mihne Sürecinde Mu’tezile. İstanbul: . İz Yay.
• Bağdadi, Ebu Mansur Abdulkahir b. Tahir (2002). Usulu’d-Din, Tahk. Ahmed Şemsuddin. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• Bakıllânî, Muhammed b. Tayyib (1947). et-Temhîd fi’r-Reddi Alâ’l-Mülhideti’l-Muattılati ve’r-Rafızati ve’l-Hevârici ve’l-Mu’tezile. Kahire: Daru’l-Kutub el-İlmiyye.
• Beyhakî, Ebu Bekir Ahmed b. Hüseyin. (tsz.). Ma’rifetu’s-Süneni ve’l-Âsâr, Tahk. Seyyid Kisrevî Hasan. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• Beyhakî, Ebu Bekir Ahmed b. Hüseyn. (2003). Şuabu’l-Îmân, Tahk. Muhtâr Ahmed en- Nedevî. Bombay: Mektebetu’r-Rüşd.
• Bezzâr, Ebu Bekir Ahmed b. Amr. (1988). el-Müsned (el-Bahru’z-Zehhâr), Tahk. M. Abdurrahmân Zeynullâh, Medîne: Mektebetu’l-Ulûm ve’l-Hikme.
• Black, A. (2001). Siyasal İslam düşüncesi tarihi, Terc. Sevda ve Hamid Çalışkan. İstanbul: Dost Yayınları.
• Bozan, M. (2009). İmâmiyye’nin İmâmet nazariyesinin teşekkül süreci. İstanbul: İsam Yayınları.
• Buhârî, Ebu Abdillâh Muhammed b. İsmâîl (1987). el-Câmiu’s-Sahîh. Kâhire: Dâru’şŞi’b.
• Cevdet Paşa, Ahmet. (tsz.). Peygamberler ve Halîfeler Tarihi. Sad. M. Muhsin Bozkurt. İstanbul: Merve Yayınları.
• Crone, P. (2007). Ortaçağ İslâm dünyasında siyasi düşünce, Terc. Hakan Köni. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Cüveynî, Ebu’l-Maali Abdu’l-Melik b. Abdillah b. Yusuf. (2007). Giyâsu’l-Ümem fi İltiyasi’z-Zülem, Tahk. Mustafa Alî-Fuâd Abdulmun’im Ahmed. Beyrut: Dâru’z- Zâhim.
• Cüveynî, Ebu’l-Maali Abdulmelik b. Abdillah b. Yusuf. (1995). Kitâbu’l-İrşad İla Kavatıi’l-Edilleti fi Usuli’d-Din, Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• Dîb, Albdulazîm. (1993). “Cüveynî İmâmu’l-Haremeyn”, TDVİA, İstanbul: TDV Yayınları. Gazâlî, Ebu Hamid Muhammed. (2001). Fedaihu’l-Batiniyye, Tahk. Muhammed Ali Kutub. Beyrut: el-Mektebu’l-Asriyye.
• Gecit, M. S. (2012). İslâm düşüncesinde siyaset-imamet tartışmaları, (Basılmamış Doktora Tezi). Erzurum: Atatürk Üni. Sosyal Bilimler Ens.
• Gölcük, Ş. (1992). Kelam tarihi. Konya:Esra Yayınları.
• Gölpınarlı, A. (2011). Tarih Boyunca İslam Mezhepleri ve Şiîlik. İstanbul: Derin Yayınları. Hasan İbrahim Hasan-Ali İbrahim Hasan (2006). en-Nuzumu’l-İslâmiyye, Kâhire: Mektebetu’n-Nahdeti’l-Mısriyye.
• Hillî, Cemâluddîn Ebu’l-Mansûr Hasan b. Yusuf. (2008). İmamet, terc. Onurşan, Rahmi vd.,İstanbul: Alulbeyt Yayınları.
• Horasani, Ayetullah Vahid. (2009). Usul-i din ile Tanışma, Terc. Cafer Bendiderya. İstanbul: Bagıru’l-Ulum Yayınları.
• İbiş, Y. (1966). Nusûsu’l-Fikri’l-s-Siyâsî el-İslâmî (el-İmâme İnde’s-Sünne). Beyrut: Dâru’t-Talia.
• İbn Asâkir, Ebu’l-Kâsım Alî b. Hasan (1979). Tebyinu Kezibi’l-Müfterî, Neşr. M. Zahid el-Kevserî, Beyrut.
• İbn Kuteybe ed-Dîneverî, Ebû Muhammed Abdillâh b. Müslim (2006). el-İmâme ve’s- Siyâse. Beyrut: Dâru’l-Kutub el-İlmiyye.
• İbn Mâce (tsz.).Sünen, Tahk. M. Fuâd Abdulbâkî. Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• Kara, S. (2009). Büyük Selçuklular ve mezhep kavgaları. İstanbul: İz Yay.
• Kuleynî, Ebû Ca’fer Mumammed b. Ya’kûb (1424). el-Kâfî fi’l-Usûl. Kum: Müessetu Ensâriyân.
• Onat, H. (1993). Emevîler Dönemi Şiî Hareketleri. Ankara: TDV Yayınları.
• Özler, M. (1997). İslâm düşüncesinde insan hürriyeti. İstanbul: Nun Yayınları.
• Söylemez, M. M. (2011). Güç ve iktidar (Kufe’de iktidar mücadelesi). İstanbul: Düşün Yayınları.
• Sübhânî, Ayetullah Ca’fer (2009). Anahatlarıyla Caferilik, Terc. Cafer Bendiderya. İstanbul: Kevser Yayınları.
• Şafiî, Ebu Abdillah Muhammed b. İdris (1393). el-Ümm. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife.
• Tirmîzî, Muhammed b. Ali b. Hasen el-Hakîm (1992). Nevâdiru’l-Usûl fî Ehâdisi’r-Resûl. Beyrut: Dârul’l-Cîyl.
• Topaloğlu, B. (2010). Kelam ilmi (giriş).İstanbul: Damla Yayınları.
• Ünalan, A. (2008). Şia’da Hadis Usûlü. İstanbul: İşrak Yayınları.
• Yüceer, İ. (2007). Kelâm-Felsefe uzlaşması. Konya: Tablet Yayınları.