KLASİK TÜRK EDEBİYATINDA DİVANA İSİM VERME

Yıl 2014, Sayı: 59, 45 - 60, 20.05.2014

Abdullah Aydın

Öz

Klasik Türk Edebiyatında şiir düzyazıdan daha önemli bir konuma yerleştirilmiştir. Şiirler içerisinde de edebî değeri yüksek olan şiirlerin bir araya getirildiği divanlar, uzun bir şiir olan mesnevilerden daha önde tutulmuştur. Bu sebeple edebiyat tarihçileri tarafından edebiyatımızın bu dönemi Divan Edebiyatı olarak adlandırılmıştır. Aslı Farsça olan divan kelimesi, edebî terim olarak seçme şiirlerin bir düzen içerisinde temize çekilmesiyle oluşan eserin adıdır. Divan, bizzat şairi tarafından tertip edilebileceği gibi edebî zevke sahip başkaları tarafından da oluşturulabilmektedir. Genellikle bir şair bir divan tertip ederken çok yazan bazı şairler birden fazla divan oluşturmuşlardır. Az yazanlar ise şiirlerini topladıkları küçük hacimli eserlere divançe demişlerdir. Bu makalede; kitap ya da tez olarak yayımlanan divanlar isimlendirilmeleri bakımından incelenmiş,yaygın adlandırmadan faklı olarak özel isim taşıyan divanlar da tespit edilmiştir. Birinci bölümde divan kelimesinin şairin mahlası, adı, babasının adı vd. kelimelerle terkip hâlinde kullanılarak isimlendirilmeleri incelenmiştir. İkinci bölümde ise Ali Şîr Nevâyî divanlarında görüldüğü üzere; içerisinde divan kelimesi geçmeyen, özel bir ismi olan divanlara dikkat çekilmiştir. Özel isim vermenin belli bir döneme has olmadığı, hemen her asırda görüldüğü tespit edilmiştir. Divanına özel isim veren şairlerin biyografilerine, divanlarının şekil ve içerik özelliklerine değinilmeyerek kaynakçaya atıf yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Divan, Şiir, Ad Verme, İsimlendirme, Özel İsim.

Kaynakça

• Akın, Ö. (2009). Harîmî (Şehzâde Korkud) dîvânı’nın nesre çevirisi ve İncelenmesi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Akkuş, Y. (2010). Benderli Cesârî’nin (Ölüm: 1829) dîvânı ve dîvânçesi (İnceleme-Tenkitli Metin), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Doktora Tezi, İstanbul.
• Aksoy, A. E. (2011). Garîkî Dîvânı: Bahru’n-Nihâye (inceleme-metin), Cumhuriyet üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Sivas.
• Aksoyak, İ. H. (2003). Gelibolulu Mustafa Âlî Tuhfetü’l-Uşşâk, İstanbul. Akyol, İ. (2005). Hanyalı Kâmî ve divanı, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• ----------------Ardıç, N. (1988). Necdet divan, Tekirdağ.
• -------------------Arslan, M. (2003). Leylâ Hanım divanı, İstanbul.
• ----------------------Arslan, M. (2005). Bursalı İffet divanı, İstanbul.
• Arslan, M. (2007). XV. Yüzyıl divanlarında methiyeler, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Manisa.
• Arslan, Z. (2010). Divan-ı Sûzî-i Sivâsî tenkitli metin-indeks, Kahramanmaraş Sütçü İmam
• Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş.
• Ataç, M. B. (2007). Ayıntablı Hafız Abdülmecidzade divanı inceleme-metin, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Gaziantep.
• Atalay, B. (1992). Divanü Lûgat-it-Türk tercemesi, C.I, Ankara.
• Aydın, A. (2013). Câhidî Dîvânı, Ankara.
• Aydın, M. (2007). Bîçâre dîvânı inceleme-metin, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Bursa.
• Azîz Mahmûd Hüdâyî. (2005). Dîvân-ı ilâhîyât (Tıpkıbasım ve Çeviri), (Hazırlayanlar: Tatcı, M. ve Yıldız M.), Ankara.
• Bayram, Y. (2008). Amasya’ya Vâli Osmanlı’ya padişah bir şair: Adlî Sultân İkinci Bâyezîd Hân-ı Velî [Hayatı, Şahsiyeti, Şairliği, Dîvânının Tenkidli Metni], Amasya.
• Beyzadeoğlu, S. A. (2004). Sünbülzâde Vehbî Lutfiyye, İstanbul.
• Bıyık Yapa, M. (2007). Aşkî Mustafa dîvânı, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Doktora Tezi, İstanbul.
• Bilkan, A. F. (1997). Nâbî dîvânı, Ankara.
• Boz, E. (2011). Yûsuf Hakîkî Baba dîvânı’ndan seçmeler, Ankara.
• Bursalı Mehmed Tâhir Bey. (1972). Osmanlı Müellifleri, (Hazırlayanlar: Yavuz, A. F. ve Özen, İ. C. II, İstanbul.
• Cansever, S. (2005). Eğribozlu Mehmed Emin Sırrî hayatı, eserleri, Dîvânının Edisyon Kritik Metni ve Değerlendirmesi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Ceylan, Ö. ve Yılmaz, O. (2005). Hazâna sürgün bahâr Keçecizâde İzzet Molla ve dîvân-ı bahâr-ı efkâr, İstanbul.
• Çetin, K. (2006). Râşid (?-1310/ ?-1892) ve dîvânı inceleme-tenkidli metin, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Isparta. Çöm, E. (2007). 16. Yüzyıl ahlâkî mesnevîleri ve Şemseddîn-i Sivâsî’nin ibret-nümâ adlı mesnevîsi (İnceleme-Metin), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Konya.
• Dağlı, Y., İşli, E. N., Serbest, C. ve Türe, D. F. (2001). Yapı kredi sermet çifter araştırma kütüphanesi yazmalar kataloğu, İstanbul.
• Demir, H. (2001). Çağlarını eleştiren dîvan şairleri: hayretî- usûlî– hayâlî, Bilkent Üniversitesi Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Demirel, M. (1996). İbn-i Kemâl- dîvan tenkitli metin, İstanbul.
• Derdiyok, İ. Ç. (2005). Hâlet Efendi divançesi inceleme- metin- Tıpkıbasım, Adana. Doğan, Muhammed Nur, (2006). Fatih divanı ve şerhi, İstanbul.
• Ece, S. (1996). Tahkiye açısından Hâşimî’nin mihr ü vefâ mesnevisi (transkripsiyonlu metin- inceleme), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Erzurum.
• Elaldı, M. (2005). Nazîf hayatı, eserleri, edebî şahsiyeti ve divanı’nın tenkîdli metni, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Konya. Eraslan, K. (1994). “Dîvân-ı hikmet”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 9, İstanbul, s. 429-430.
• ------------------Erdoğan, M. (2013). Gedizli Kabûlî ve dîvânı, Gediz.
• Erol, C. (1995). Muhammed Şakir Efendi hayatı, eserleri ve enisü’l-uşşak adlı divanı, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Esir, H. A. (2008). Lâmiî Çelebi- ferhâd ile şîrîn, Kültür ve Turizm Bakanlığı e-kitap. Gider, M. (2011). Seyyid Mehmed Emîn Efendi dîvânı (Tenkitli Metin- İnceleme), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Elazığ.
• Girgel, D. (2008). Enderunlu Vâsıf divanında musammat ve murabbalarda ahenk unsurları İncelenmesi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş.
• Gökalp, H. (2006). Eski Türk edebiyatında manzum sergüzeşt-nâmeler, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Adana.
• Gönültaş, G. (2009). Divan-ı Murâdî (muhabbetnâme-i seyyid murâdî)(inceleme- metin), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Gürbüz, İ. A. (2011). “Divan tertibinde türün şekle tercihine bir örnek: İlâhizâde Mehmed Emîn Vâsık Divanı”, Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4/1, Uşak, s. 123-31.
• İlbak, Ü. (2010). Divan-ı Şems-i hayâlî tuhfetü’l-uşşak metin ve inceleme, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• --------------------İsen, M. (1994). Künhü’l-Ahbârın tezkire kısmı, Ankara.
• İsen, M., Horata, O., Macit, M., Kılıç, F. ve Aksoyak, İ. H. (2005). eski Türk edebiyatı el kitabı, Ankara.
• İspirli, S. A., Akpınar, A. ve Karatekin, A. (2008). “Erzurumlu bilinmeyen bir divan şairi; Feryâdî”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 3/2, Spring, p. 447-464.
• İşler, N. (2005). Su’ûdu’l-Mevlevî hayatı, eserleri ve dîvânı (zâdegân). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Ankara Kahraman, D. (2008). Şemseddin Sâmi’nin kâmûsu’l-â‘lâm adlı eserinin ııı. ve ıv. cildinde geçen eski Türk edebiyatıyla ilgili biyografiler, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Erzurum.
• Karaörs, M. (2006). Alî Şîr Nevâyî, nevâdirü’ş-şebâb, Ankara. Kaya, Ö. (1996). Alî Şîr Nevâyî, fevâyidü’l-kiber, Ankara.
• Keskin, M. (2001). ‘‘Türkçeci bir bilge önder Şeyh İbrahim Tennûrî’’, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 11, Kayseri, s. 39-60.
• Kol, N. (2007,). 16. yüzyıl müdâmi divanı (inceleme-metin), Boğaziçi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi. İstanbul.
• Kut, G. (2003). Alî Şîr Nevâyî, garâ’ibü’s-sıgâr inceleme, Karşılaştırmalı Metin, Ankara. Kutlar, F. S. (2003). “Sa’dî ve dîvânçesi”, Türkoloji Dergisi, C. 16, S. 2, Ankara, s. 193- 219.
• Kutluk, İ. (1997). Beyânî Mustafa Bin Carullah, tezkiretü’ş-şuarâ, Ankara. Küçük, R. (2010). Sünbül-zâde vehbî’nin farsça divançesi, Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Kırıkkale.
• Mermer, A. ve Keskin, N. K. (2005). Eski Türk edebiyatı terimleri sözlüğü, Ankara. Mutlu, H. (2008). Bezcizâde Mehmed Muhyiddin Efendi ve dîvânı, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Oğraş, R. (1995). Esad Mehmed Efendi’nin hayatı, edebî kişiliği ve şâhidü’l-müverrihîn adlı eserinin metni, Edirne, Kültür ve Turizm Bakanlığı e-kitap.
• Oğraş, R. (2007). ‘‘Türk edebiyatında kitap yazımına ve basımına tarih düşürme geleneği’’, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 2/4, Fall, p. 647- 669.
• Özgül, M. K. (1987). Leskofçalı Galip, Ankara.
• Öztahtalı, İ. İ. (2009). Bursalı Emrî Murad Efendi ve divanı, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Ankara.
• Öztürk, Y. (2006). 17. yüzyıl şairlerinden dimetokalı Vahdetî’nin Divan’ının tenkitli metni, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Sapmaz, E. (2009). Fahrî-i Sünbülî ve dîvânçesi (İnceleme ve Çevriyazılı Tenkitli Metin), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Sarıkaya, E. (2008). Ebubekir Celalî divanı: Karşılaştırmalı Metin-İnceleme, İstanbul Kültür Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Sarıtaş, İ. (2008). Hâzâ dîvân-ı külliyât-ı Seyyid-i Âlem Sallallâhu Âleyhi ve Sellem (İsmail Gürûnî) (Transkripsiyonlu Çeviri ve Metin-İnceleme), Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Sivas.
• Şenödeyici, Ö. (2012). Kilisli Ebû Bekir Vahîd divançesi, Konya.
• Şimşek, M. (2007). Yahyâ Nazîm dîvânı (III.Dîvân) (İnceleme-Metin), Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Kayseri.
• Taş, B. (2010). Garîkî, Dîvân-ı Garîkî (metin–inceleme), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Erzurum.
• -------------------Tatcı, M. (1997). Yunus Emre divânı, C. I, İstanbul.
• Toparlı, R. (1998), Hârezmli Hâfız’ın divanı inceleme-metin-Tıpkıbasım, Ankara. Tökel, D. A. (1993). Fütûhî Dîvanı inceleme- metin- sözlük, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Samsun.
• Tuyan, R. D. (2007). Ayıntablı Hâfız ve divânı inceleme-metin-Dizin, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Türkay, K. (2002). Alî Şîr Nevâyî, Bedâyi’ü’l-Vasat üçüncü dîvân, Ankara. Uslu, A. (2007). Sürûrî-i Müverrih’in manzum tarihleri (inceleme-transkripsiyonlu metin s. 151-250), Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Kütahya.
• --------------------------Yavuz, K. (2002). Âşık Paşa garib-nâme, C. I/1, İstanbul.
• Yenikale, A. (2004). Ahmet Nâmî dîvânı ve incelemesi, Kültür ve Turizm Bakanlığı ekitap. Yenikale, A. (2012). Sünbül-zâde Vehbî dîvânı, Kahramanmaraş.
• Yeniterzi, E. (2001). “Tanzimattan cumhuriyetin ilk yıllarına kadar konyalı şair ve yazarlar”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 10, Güz, Konya, s. 77-159.
• ------------------------Yoldaş, K. (2005). Sâbir Pârsâ divanı, İstanbul.
• ---------------Yoldaş, K. (2013). Çeşm-i Âfet divanı, Ankara.
• --------------------------------Yücel, B. (2002). Adni divanı, Ankara.