Kabİr Azâbı İle İlgİlİ Bazı Hadîslerİn İsnadları Üzerİne Bİr İnceleme

Yıl 2014, Sayı: 59, 265 - 330, 20.05.2014

Veysel Özdemir

Öz

İslâm inancına göre Peygamberler, Yüce Allah tarafından insanlar arasından seçilmiş
özel bazı vasıflara sahip kişilerdir. Hz. Muhammed (s.a.s.) de hem bir beşer hem de
O’nu diğer insanlardan ayıran bazı peygamberlik özelliklerine sahiptir. O’nun (s.a.s.)
hasâisine dâir rivâyet edilen bazı hadîslerin zâhirinden çıkan manâların aklîliğinin sorgulanarak
reddedilmesi son derece yaygın bir problem olarak karşımıza çıkmaktadır. Aslında
hadîslerin tashîh ve taz’îfi bir başka deyişle kabul veya reddi kendi içinde belli kurallara
ve aşamalara göre yapılan bilimsel bir süreçtir. Dolayısıyla ilk planda hadîslerin
zâhirlerine bakılarak aklîliğinin sorgulanması ve onlar hakkında detaylı bir araştırma
yapılmadan hüküm verilmesi doğru bir yaklaşım değildir. İnceleyeceğimiz hadîsler, hadîs
edebiyatının ilk kaynaklarından itibaren birçok kaynakta yer almış ve içerik olarak birbirine
benzemesine rağmen üç ayrı ortamda geçmiştir. Çok sayıda sahabî tarafından Hz.
Peygamber’e nispet edilen ve muhtevasında mezarlara yaş hurma dalı dikilmek sûretiyle
kabir azâbının hafifletilmesi temennisi belirtilen bu hadisler de tetkîke tâbi tutulmadan
makûl olmadıkları gerekçesiyle reddedilmiştir. Çalışmamızda reddedilen bu hadîslerin
isnâdları incelenecek ve sened bakımından onların sıhhati hakkında hüküm verilecektir.

Anahtar Kelimeler

Sened, Kabir Azâbı, Hadis, Sünnet, Sened Tenkîdi

Kaynakça

• A’zamî Muhammed Mustafa, İlk Devir Hadîs Edebiyatı, (çev. Hulûsi Yavuz), İz Yayıncılık, İstanbul, 1993.
• Ahmed b. Hanbel, Müsned, I-VI, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1413/1992.
• Ahmed Naim, Babanzâde, Hadîs Usûlü ve Hadîs Istılâhları, (Yay. haz. Hasan Karayiğit), Düşün Yayıncılık, İstanbul, 2010.
• Alâî, Ebû Sa’îd Salâhuddîn Halîl b. Keykeldî b. Abdullah, Câmiu’t-Tahsîl fî Ahkâmi’l- Merâsîl, (thk. Hamdî Abdulmecîd es-Selefî), Âlemu’l-Kutub, Beyrût, 1407/1986.
• Âşık, Nevzat, Sahâbe ve Hadîs Rivâyeti (Tahammül, Nakil ve Tenkîdleri), İzmir, 1981. Aydınlı, Abdullah, “Hadîslerin Değerlendirilmesi”, Diyanet İlmi Dergi (Diyanet Dergisi), 1985, cilt: XXI, sayı: 2, s. 29-34.
• Aydınlı, Abdullah, “Hadîslerin Değerlendirilmesi II”, Diyanet İlmi Dergi (Diyanet Dergisi), 1985, cilt: XXI, sayı: 3, s. 8-13.
• Aydınlı, Abdullah, Hadis Istılahları Sözlüğü, İFAV, İstanbul, 2009.
• Bâcî, Ebu’l-Velîd Süleymân b. Halef b. Eyyûb, et-Ta’dîl ve’t-Tecrîh li-men Harrece anhu’l-Buhâriyyi’s-Sahîh, (thk. Ahmed Libzâr), I-III, Vizâretü’l-Evkâf ve’şŞuûni’l- İslâmiyye, Mağrib, trsz.
• Bağdâdî, Abdulkâhir b. Tâhir, el-Fark beyne’l-Firak ve Beyânü’l-Firkati’n-Nâciye, Dâru’l-Âfâki’l-Cedîde, Beyrût, 1977.
• Bahşel, Ebû’l-Hasen Bahşel Eslem b. Sehl er-Rezzâz el-Vâsitî, Târihu Vâsıt, (thk. Kurkîs Avvâd), Âlemu’l-Kutub, Beyrût, 1406/1986.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. Huseyn b. Ali, İsbâtu Azâbi’l-Kabr, (thk. Şeref Mahmûd el-Kudât), Dâru’l-Furkân, Ammân, 1403/1983.
• Buhârî, Muhammed b. İsmaîl, el-Edebü’l-Müfred, (thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî), Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, Beyrût, 1409/1989.
• Buhârî, Muhammed b. İsmaîl, Kitâbu’t-Târîhi’l-Kebîr, (thk. Mustafa Abdulkâdir Ata), I-IX, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrût, 1429/2008.
• Buhârî, Muhammed b. İsmaîl, Sahîh, (thk. Mustafa Dîb el-Buğâ), I-V, Dâru’l-Ulûmi’lİnsâniyye, Dımeşk, 1413/1993.
• Coşkun, Selçuk, Hadîse Bütüncül Bakış (Tesbît-Anlama-Anlatma Bağlamında Bir İnceleme), İFAV, İstanbul, 2011.
• Dârekutnî, Ebû’l-Hasen Ali b. Ömer, el-İlelu’l-Vâride fî’l-Ehâdîsi’n-Nebeviyye, (thk. Mahfuzurrahmân Zeynullah), I-XV, Dâru’t-Taybe, Riyâd, 1405/1985.
• Dârimî, Muhammed b. Abdirrahmân, Sünen, I-II, Çağrı Yayınları, 1992/1413. Durmuş, İsmail, “Nadr b. Şumeyl”, DİA, XXXII, 281-82.
• Ebû Dâvud Süleymân b. el-Eşâs, Sünen, I-IV, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1992/1413. Ebû Tâlib el-Kâdî, Akîl b. Atiyye, İlelü’t-Tirmiziyyi’l-Kebîr, (thk. Subhî es-Semerrâî, Ebû’l-Meâti en-Nûrî, Mahmud Muhammed Halil es-Sa’îdî), Âlemü’l-Kutub, Beyrût, 1489/1989.
• Ebû Zehv, Muhammed, Hadîs ve Hadîsçiler, (çev: Selman Başaran, M. Ali Sönmez), Ensar Neşriyat, İstanbul, 2007.
• Hâkim en-Nisâbûrî, Muhammed b. Abdillah, Ma’rifetu Ulumi’l-Hadîs, (thk. Ma’zem Huseyn), Dâru İhyai’l-‘Ulûm, Beyrût, 1417/1998.
• Hatîb el-Bağdâdî, Târîhu Bağdâd, I-XIV, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrût, trsz. Hüseyin Kahraman, Hadîs İlminde Bir Cerh Terimi Olarak İrcâ ve Mürciî Râvîler, Emin Yayınları, Bursa, 2011.
• İbn Abdilberr, Ebû Ömer Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed, el-İstîâb fî Ma’rifeti’l-Ashâb, (Alî Muhammed el-Bicâvî), I-IV, Dâru’l-Ceyl, Beyrût, 1412/1992.
• İbn Adiy, Ebû Ahmed Abdullah b. Adiy el-Cürcânî, el-Kâmil fî Du’efâi’r-Ricâl, (thk. Âdil Ahmed Abdulmevcûd, Ali Muhammed Muavved), I-IX, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrût, 1418/1997.
• İbn Asâkir, Ali b. Hasen b. Hibetillah b. Abdillah, Târîhu Medineti Dımeşk, (thk. Ömer b. Ğarâme el-Omrevî), I-LXXX, Dâru’l-Fikr, Beyrût, 1415/1995.
• İbn Balaban, Alâuddîn Ali, Sahîhu İbn Hibbân bi-tertîbi İbn Balabân, (thk. Şuayb el-Arnaût), I-XVIII, Müessesetü’r-Risâle, Beyrût, 1414/1994.
• İbn Ebî Hâtim, Ebu Abdillah Abdurrahmân er-Râzî, Kitâbu’l-Cerh ve’t-Ta’dîl, I-IX, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrût, 1371/1952.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed, Musannef, (thk. Muhammed Avvâme), I- XXVI, Dâru’l-Kıble, Beyrût,1437/ 2006.
• İbn Hacer, Hâfız Ahmed b. Ali el-Askalânî, Fethu’l-Bârî Şerhu Sahihi’l-Buhârî, (thk. Abdulazîz b. Abdillah b. Bâz), I-XIII+I, Dâru’l-Feyhâ, Dımaşk, 1421/2000.
• İbn Hacer, Hâfız Ahmed b. Ali el-Askalânî, Hedyu’s-Sârî Mukaddimetu Fethu’l-Bârî Şerhu Sahîhi’l-Buhârî (Fethu’l-Bârî ile birlikte basım), (thk. Abdulazîz b. Abdillah b. Bâz), Dâru’l-Feyhâ, Dımaşk, 1421/2000.
• İbn Hacer, Hâfız Ahmed b. Ali el-Askalânî, el-İsâbe fî Temyîzi’s-Sahâbe, (thk. Adil Ahmed, Alî Muhammed Muavviz), I-VIII, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrût, 2010.
• İbn Hacer, Hâfız Ahmed b. Ali el-Askalânî, Lisânu’l-Mîzân, (thk. Dâiretu’l-Muarrifu’n- Nizâmiyye), I-VII, Müessesetü’l-A’lemî, Beyrût, 1406/1986.
• İbn Hacer, Hâfız Ahmed b. Ali el-Askalânî, el-Metâlibu’l-Âliye bi-Zevâidi’l-Mesânidi’s- Semâniyye, (thk. Sa’îd b. Nâsır), I-XIX, Dâru’l-Âsıme, Riyâd, 1419.
• İbn Hacer, Hâfız Ahmed b. Ali el-Askalânî, Nuzhetu’n-Nazar fî Tavdîhi Nuhbeti’l-Fiker fî Mustalahi Ehli’l-Eser, (thk. Nûruddîn Itr), Matbaatu’s-Sabâh, Dımeşk, 1421/2000.
• İbn Hacer, Hâfız Ahmed b. Ali el-Askalânî, en-Nüket alâ Kitâbi İbni’s-Salâh, (thk. Rebî’ b. Hâdî Umeyr), I-II, Medine, 1404/1984.
• İbn Hacer, Hâfız Ahmed b. Ali el-Askalânî, Ta’cîlu’l-Menfaa’ bi Zevâidi Ricâli’l- Eimmeti’l-Erbaa’, (thk. İkrâmullah İmdâdulhak), I-II, Dâru’l-Beşâir, Beyrût, 1996.
• İbn Hacer, Hâfız Ahmed b. Ali el-Askalânî, Ta’rîfu Ehli’t-Takdîs bi-Merâtibi’l-Mevsûfîne bi’t-Tedlîs, (thk. Âsım b. Abdillah el-Karyûnî), Mektebetü’l-Menâr, Ürdün, trsz. İbn Hacer, Hâfız Ahmed b. Ali el-Askalânî, Takrîbu’t-Tehzîb, (thk. Abdulvehhâb Abdullatif), I-II, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut, 1395/1975.
• İbn Hacer, Hâfız Ahmed b. Ali el-Askalânî, Tehzîbu’t-Tehzîb fî Ricâli’l-Hadîs, (thk. Adil Ahmed, Alî Muhammed Muavviz), I-VII, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrût, 1425/2004.
• İbn Hazm, Ali b. Ahmed b. Sa’îd el-Endülüsî, Esmâu’s-Sahâbeti’r-Ruvât ve mâ li külli Vâhidin minhum mine’l-Aded, (thk. Mis’ad Abdulhamid es-Sa’denî), Mektebetü’l- Kur’ân, Kahire, trsz.
• İbn Hibbân, Muhammed b. Hibbân el-Bustî, Kitâbu’l-Mecrûhîn mine’l-Muhaddisîn, I-II, (thk. Hamdî b. Abdilmecîd es-Selefî), Dâru’s-Semiî, Riyâd, 1420/2000.
• İbn Hibbân, Muhammed b. Hibbân el-Bustî, Sikât, (thk. Şerefuddîn Ahmed), I-IX, Dâru’l- Fikr, y.y., 1395/1975.
• İbn Kesîr, İmâdu’d-Dîn Ebu’l-Fidâ İsmâîl b. Ömer, el-Bâ’isu’l-Hasîs Şerhu İhtisâri Ulûmi’l-Hadîs, (thk. Fâdıl Mahmûd Avvad), Müesseseü’r-Risâle Nâşirûn, Dımeşk, 1432/2011.
• İbn Ma’în, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ, Târîhu İbni Ma’în (Rivâyetu Osman ed-Dârimî), (thk. Ahmed Muhammed Nûr Seyf), Dâru’l-Me’mûn li’t-Turâs, Dımeşk, 1400.
• İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd, Sünen, I-II, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1992.
• İbn Manzûr, Ebû’l-Fazl Cemaleddîn Muhammed b. Mükerrem, Lisânu’l-Arab, I-VI, Dâru’l-Meârif, Kahire, tsz.
• İbn Receb el-Hanbelî, Zeynuddîn Ebî’l-Ferec Abdirrahmân b. Ahmed, Şerhu ‘İleli’t-Tirmizî, (thk. Nuruddîn Itr), I-II, Dâru’l-Beyrûtî, Dımeşk, 1429/2008.
• İbn Sa’d, Muhammed b. Sa’d b. Meni’ ez-Zührî, Kitâbu’t-Tabakâti’l-Kebîr, I-XI, (thk. Ali Muhammed Ömer), Mektebetü’l-Usre, Kahire, 2002.
• İbnu’s-Salâh, Ebû Amr Osman b. Abdirrahmân eş-Şehrzûrî, Ulûmu’l-Hadîs (el-Mukaddime), (thk. Nûruddîn Itr), Dâru’l-Fikr, Dımeşk, 2008.
• İbu’l-Cevzî Abdurrahmân b. Ali b. Muhammed, ed-Du’afâ ve’l-Metrûkîn, (thk. Abdullah el-Kâdî), I-III, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrût, 1406.
• İclî, Ahmed b. Abdullah b. Sâlih Ebû’l-Hasen, Ma’rifetü’s-Sikât, (thk. Abdu’l-Azîm el- Bustî), I-II, Mektebetü’d-Dâr, Medîne, 1405/1985.
• İshâk b. İbrâhîm b. Mahled b. Râhûye, Müsned, (thk. Abdulğafûr b. Abdilhak el-Belûşî), I-V, Mektebetü’l-Îmân, Medine, 1412/1991.
• Kandemir, M. Yaşar, “Câbir b. Abdullah”, DİA, VI, 530.
• Kâtip Çelebi, Mûsâ b. Abdillah Hacı Halîfe, Keşfu’z-Zünûn an Esâmi’l-Kutub ve’l- Fünûn, (thk. Şerafettin Yaltkaya, Rıfat Bilge), I-II, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrût, trsz.
• Kettânî, Muhammed b. Ca’fer, Hadîs Literatürü, (çev: Yusuf Özbek), İz Yayıncılık, İstanbul, 1994.
• Kudsî, Abdüssettâr Abdulhamid, “Bid’atçının Rivâyeti”, (Çev: Salâhaddin Polat), Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1986, sayı: 3, s. 397-414.
• Leknevî, Ebû’l-Hasenât Muhammed Abdu’l-Hay, er-Ref’u ve’t-Tekmîl fî’l-Cerhi ve’t- Ta’dîl, (thk. Abdulfettâh Ebû Ğudde), Dâru’s-Selâm, Kâhire, 2009.
• Mizzî, Yûsuf b. Abdurrahmân, Tehzîbu’l-Kemâl fî Esmâi’r-Ricâl, (thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf), XXXV, Müessesetü’r-Risâle, Beyrût, 1400/1980.
• Müslim b. Haccâc, Sahîh, (thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî), I-III, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1992.
• Okuyan, Mehmet, Kur’ân-ı Kerim’e Göre Kabir Kavramı ve Kıyamet-Âhiret Süreci, Düşün Yayıncılık, İstanbul, 2013.
• Özafşar, Mehmet Emin, Hadîsi Yeniden Düşünmek Fıkhî Hadîsler Bağlamında Bir İnceleme, Ankara Okulu Yayınları, Ankara, 1998.
• Pellat, Ch., “al-Nadr b. Shumayl”, The Encyclopaedia of Islam (New Edition), Leiden, 1954, VII, 873.
• Polat, Selahaddin, Mürsel Hadîsler ve Delil Olma Yönünden Değeri, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Mart, 2010.
• Râmehurmûzî, Hasen b. Abdirrahmân, el-Muhaddisu’l-Fâsıl beyne’r-Râvî ve’l-Vâ’î, (thk. Muhammed Accâc el-Hatîb), Dâru’l-Fikr, Beyrût, 1391/1771.
• Sandıkçı, Kemal, “Ebû Ümâme”, DİA, X, 251.
• Sehâvî, Şemsuddîn Ebi’l-Hayr Muhammed b. Abdirrahmân, Fethu’l-Muğîs bi-Şerhi Elfiyeti’l-Hadîs, (thk. Abdulkerim b. Abdillah, Muhammed b. Abdillah b. Fuheyd), I-V, Mektebetü Dâri’l-Menâhic, Riyâd, 1426.
• Suyûtî, Abdurrahmân b. Ebî Bekr, Tedrîbu’r-Râvî fî Şerhi Takrîbu’n-Nevâvî, (thk. Ahmed Ömer Hâşim), Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1427/2006.
• Şehristânî, Muhammed b. Abdilkerîm, el-Milel ve’n-Nihâl, (thk. Muhammed Seyyid Keylânî), I-II, Dâru’l-Ma’rife, Beyrût, 1404. Taberânî, Ebû’l-Kâsım Süleymân b. Ahmed, el-Mu’cemu’l-Evsat, (thk. Târık b. ‘İvedullah, Abdulmühsin b. İbrahim), I-X, Dâru’l-Harameyn, Kâhire, 1415.
• Taberânî, Ebû’l-Kâsım Süleymân b. Ahmed, el-Mu’cemu’l-Kebîr, (thk. Hamdî b. Abdilmecîd), I-XX, Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem, Musul, 1404/1983.
• Tayâlîsî, Süleymân b. Dâvud, Müsned, (thk. Muhammed b. Abdulmuhsin et-Türkî), I-IV, Dâru Hicr, y.y., 1419/1999, II, 198.
• Tehânevî, Zafer Ahmed el-Osmânî, Kavâ’id fî Ulumi’l-Hadîs, (thk. Abdulfettâh Ebû Ğudde), Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, Beyrût, 1428/2007.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ, Sünen, I-V, Çağrı Yayınları, 1992/1413. Uğur, Mücteba, Hadîs İlimleri ve Edebiyatı, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 1996.
• ‘Ukaylî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Amr b. Mûsa b. Hammâd, Kitâbu’d-Duefâ, (thk. Hamdî b. Abdilmecîd b. İsmâîl), I-IV, Dâru’s-Sumey’î, Riyâd, 1420/2000. Veki’ b. Cerrâh, Kitâbu’z-Zühd, (thk. Abdurrahman Abdulcabbâr el-Ferivâî), I-III, Dâru’s- Sumey’î, Riyâd, 1415/1994.
• Yatkın, Nihat, Ebû Bekr İbn Ebî Şeybe ve Kitâbu’l-Musannef’i, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Erzurum, 1998.
• Yücel, Ahmet, Hadîs Istılahlarının Doğuşu ve Gelişimi Hicrî İlk Üç Asır, İFAV, 1996. Zehebî, Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman, el-Kâşif fî Ma’rifeti men lehû Rivâyetun fi’l-Kutubi’s-Sitte, (Muhammed Avvâme, Ahmed Muhammed Nemr el- Hatîb), Müessesetü Ulumi’l-Kur’ân, Cidde, 1413/1992.
• Zehebî, Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman, el-Muğnî fî’d-Duafâ, (thk. Nûruddîn Itr), I-II, İdâretu İhyâi’t-Turâsi’l-İslâmî, Katar, trsz.
• Zehebî, Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman, er-Ruvâtu’s-Sikât Mütekellemu fîhim bi-mâ lâ-Yûcib Reddehum, (thk. Muhammed İbrahim el-Mevsilî), Dâru’l- Beşâiri’l-İslâmiyye, Beyrût, 1412/1992.
• Zehebî, Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman, Siyeru A’lâmi’n-Nübelâ, (thk. Şuayb el-Arnâût), I-XXIX, Müessesetü’r-Risâle, Beyrût, 1402/1982.
• Zehebî, Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman, Tezkiretü’l-Huffâz, (thk. Zekeriyyâ Umeyrât), I-IV, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrût, 1418/1998.
• Ziriklî, Hayruddîn, el-Alâm, I-VIII, Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, Beyrût, 2002.