KUR’ÂN’DA “VESVESE” KAVRAMININ SEMANTİK ANALİZİ

Yıl 2014, Sayı: 60, 354 - 388, 31.08.2014

Emannullah Polat

Öz

Kur’ân-ı Kerim; insanların maddî yönlerinin yanında manevî yönleriyle de ilgilenmiş
ve her alanda karşılaşılan problemlerin çözümünde doğru olanı ortaya koymuştur. Her
insanın muhatap olduğu ve birçoğunun da karşısında çaresiz kaldığı problemlerden biri
de vesvesedir. Ayrıca her zaman güncelliğini koruyan bir konu ve anlam zenginliğine sahip
bir kavram olduğundan, vesveseyi eşanlamlılarıyla birlikte ele almayı uygun gördük.
Bu çalışmamızda, Kur’ân-ı Kerim’de vesvese ile eşanlamlı veya şeytanın faaliyetlerini
ifade eden diğer kavramları belirterek tarif edecek ve bu kavramların semantik yapılarının
da delâletiyle, efradını câmi’ ve ağyarını mâni’ bir tarifi ışığında vesvesenin birçok
özelliklerini de ortaya çıkarmaya çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Melek, Şeytan, Nefis ve Vesvese

Kaynakça

• KUR’ÂN-I KERİM A’şâ, Ebû Basîr Meymûn b. Kays b. Cendel el-Bekrî, Dîvânü’l-A’şâ, yy, ty.
• Abdurrezzak, Ebubekir b. Hemmâm b. Nâfi’, Tefsîru Abdirrezzak, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, I. Baskı, 1419 (h).
• Beğavî, Ebu Muhammed Hüseyin b. Mesud b. Muhammed, Me’âlimü’t-Tenzîl fî Tefsîri’l- Kur’ân, (tah. Abdürrezzak el-Mehdî), Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut, I. Baskı, 1420 (h).
• Beyhakî Ebubekir Ahmed b. Hüseyin b. Ali b. Musa, ed-De’avâtü’l-Kebîr, (tah. Bedr b. Abdillah el-Bedr), Kuveyt, I. Baskı, 2009.
• Bezzâr, Ebubekir Ahmed b. Ömer b. Abdilhalık, Müsnedü Bezzâr, (tah. Mafuzurrahman Zeynüllah, Adil b. Sa’d ve Sabri Abdülhalık), Mektebetü’l-Ulûmi ve’l-Hikem, Medinetü’l-Münevvere, I. Baskı, 2009.
• Buhârî Cevherî, Ebu Nasr İsmail b. Hammad, es-Sıhâh Tâcü’l-Lüğati ve Sıhâhi’l-Arabiyye, (tah. Ahmed Abdulğafur Atâ), Dârü’l-İlim, Beyrut, IV. Baskı, 1987.
• Cürcânî, Ali b. Muhammed b. Ali, Ta’rîfât, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, I. Baskı, 1983.,
• Çağrıcı, Mustafa, DİA, “hevâ” madd., TDV Yayınları, Ankara, 1998.
• Çağrıcı, “vesvese” madd., DİA, TDV Yayınları, Ankara, 2013.
• Ebu Dâvud Ebu Hayyân el-Endelüsî, Muhammed b. Yusuf b. Aliş b. Yusuf, el-Bahrü’l-Mühît, (Sıdkı Muhammed Cemil), Dârü’l-Fikir, Beyrut, 1420 (h).
• Ebussuud, Muhammed b. Muhammed b. Mustafa, İrşâdü’l-Akli’s-Selîm ilâ Mezâya’l- Kitâbi’l-Kerim, Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut, ty.
• Ebü’l-Ferec İbnü’l-Cevzî, Cemalüddin Abdürrahman b. Ali b. Mahmûd, Zâdü’l-Mesîr fî İlmi’t-Tefsîr, (tah. Abdurrezzak el-Mehdî), Dârü’l-Kütübi’l-Arabî, Beyrut, I. Baskı, 1422 (h).
• __________, Nüzhetü’l-A’yüni’n-Nevâzir fî İlmi’l-Vücûhi ve’n-Nezâir, (tah. Muhammed Abdülkerim Kazım er-Râzî), Müessesetü’r-Risâle, Beyrut, I. Baskı, 1984.
• __________, Telbîsü İblîs, Dârü’l-Fikir, Beyrut, I. Baskı, 2001.
• Ebü’l-Alâ’ el-Ma’arrî, Ahmed b. Abdillah b. Süleyman, Dîvânü Ebi’l-Alâi’l-Ma’arrî, yy, ty.
• Ekhtiar, Ousama, “Sûretü’l-Mekân fî Şi’ri Zi’r-Rimme”, Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Bingöl, 2013, cilt: I, sayı: 2.
• Er, Rahmi, DİA, “Rü’be” madd., TDV Yayınları, Ankara, 2008.
• Fîrûzâbâdî, Mecdüddin Ebu Tahir Muhammed b. Yakub, el-Kâmusü’l-Mühît, Müessesetü’r-Risâle, VIII. Baskı, Beyrut, 2005.
• __________, Şerhu Nazmi Müsellesi Kutrub, yy, ty.
• __________, Tenvîrü’l-Mikbâs min Tefsiri İbni Abbas, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, ty.
• Gazâlî, Ebu Hamid Muhammed b. Muhammed, İhyâu Ulûmi’d-Dîn, Dârü’l-Ma’rife, Beyrut, ty.
• Halifât, Sahbân, DİA, TDV Yayınları, Ankara, 1994.
• Halil b. Ahmed b. Amr b. Temim, Kitâbü’l-Ayn, (tah. Mehdi el-Mahzûmî ve İbrahim es- Sâmirâî), Dâru ve Mektebetü’l-Hilâl, ty.
• Hattâbî, Ebu Süleyman hamd b. Muhammed b. İbrahim b. Hattâb, Islâhu Ğalati’l-Mühaddisîn, (tah. Hatim et-Dâmin), Müessesetü’r-Risâle, II. Baskı, 1985.
• Hâzin, Alâüddin Ali b. Muhammed b. İbrahim b. Ömer, Lübâbü’t-Te’vîl fî Me’âni’t-Tenzîl, (tah. Muhammed Ali Şahin), Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, I. Baskı, 1415 (h).
• Hicrî, Ebu Ali Harun b. Zekeriya, et-Ta’likât ve’n-Nevâdir, yy, ty.
• İbn ‘Atiyye, Ebu Muhammed Abdülhak b. Ğâlib b. Abdirrahman, el-Müharrarü’l-Vecîz fî Tefsîri’l-Kitâbi’l-Azîz, (tah. Abdüsselâm Abdüşşâfî Muhammed), Dârü’l- Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, I. Baskı, 1422 (h).
• İbn Âşûr, Muhammed Tahir b. Muhammed b. Muhammed Tahir, Tahrîrü’l-Ma’na’s-Sedîd ve Tenvîrü’l-Akli’l-Cedîd min Tefsîri’l-Kitâbi’l-Mecîd, Dârü’t-Tunusiyye, Tunus, 1984.
• İbn Düreyd, Ebubekir Muhammed b. Hasan el-Ezdî, Cemheretü’l-Lüğa, (tah. Remzi Münir Ba’lbekkî), Dârü’l-İlim, Beyrut, I. Baskı, 1987.
• İbn Fâris, Ebü’l-Hasan Ahmed b. Fâris b. Zekeriya, Mücmelü’l-Lüğa, (tah. Züheyr Abdülmühsin Sultan), Müessesetü’r-Risale, Beyrut, III. Baskı, 1986
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fadl Cemalüddin Muhammed b. Mükrim b. Ali, Lisânü’l-Arab, Dârü Sadır, Beyrut, III. Baskı, 1414 (h).
• İbnü’l-Mülekkin, Siracüddin Ebu Hafs Ömer b. Ebi’l-Hasan Ali b. Ahmed, Tefsîru Ğarîbi’l-Kur’ân, (tah. Semîr Taha el-Meczûb), Âlemü’l-Kütüb, Beyrut, I. Baskı, 2011.
• İbnü’l-Verdî, Ebu Hafs Zeynüddin Ömer b. Muzaffer b. Ömer, el-Kasîdetü’l-Lâmiyye, (haz. Ahmet Turan Arslan), İfav Yayınları, II. Baskı, İstanbul, 2010.
• İsfehânî, er-Râğıb, Ebü’l-Kasım Hüseyin b. Muhammed, el-Müfredât fî Ğarîbi’l-Kur’ân, (tah. Safvân Adnan ed-Davudî), Dârü’l-Kalem, Beyrut, I. Baskı, 1412 (h).
• __________, Tefsîrü’r-Râğibi’l-İsfehânî, (tah. Muhammed Abdülaziz Besyûnî), Külliyetü’l-Âdâb bi Câmi’ati Tantâ, I. Baskı, 1999.
• Kızıklı, S. Zafer, DİA, “rics” madd. TDV Yayınları, Ankara, 2008.
• Kurtûbî, Ebu Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Ebibekir, el-Câmi’ li Ahkâmi’l-Kur’ân, (tah. Ahmed el-Berdûnî ve İbrahim Etfiyyiş), Dârü’l-Kütübi’l-Mısriyye, Kahire, II. Baskı, 1964.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Muhammed b. Habîb, en-Nüket ve’l-Uyûn, (tah. Seyyid b. Abdi’l-Maksud b. Abdirrahim), Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, ty.
• Mehmet Zihni Efendi, Feyz-i Yezdân Kaside-i Lâmiyye Tercümesi, (haz. Ahmet Turan Arslan), İfav Yayınları, II. Baskı, İstanbul, 2010.
• ------------------------------------------Milliyet, 02.05.2011.
• Muhammed Abduhu, (Muhammed Reşîd b. Alirıza b. Muhammed Şemsüddin), Tefsîrü’l- Menâr, Mısır, 1990.
• --------------------------Müklatî, Şerhu Müsellesâti Kutrub, yy, ty. Müslim Nâbiğa eş-Şeybânî, Abdullah b. el-Muhârik b. Süleym b. Hudayra (Husra), Dîvânü’n- Nâbiğati’ş-Şeybânî, yy, ty. Nesâî
• Öztürk, Yaşar Nuri, Kur’ân’ın Temel Kavramları, Yeni Boyut Yayınları, XVIII. Baskı, İstanbul, 1998.
• Polat, Emanullah, Esbâb-ı Nüzul Bağlamında Felak ve Nas Sureleri, Yayınlanmamış Çalışma.
• __________, Kur’ân-ı Kerim’e Göre Rûhî Hastalıklar, (Basılmamış Doktora Tezi), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya, 2010.
• Râzî, Fahrüddin, Ebu Abdillah Muhammed İbn Ömer, Mefâtîhü’l-Ğayb, Dârü İhyâi’t- Türâsi’l-Arabî, Beyrut, III. Baskı, 1420 (h).
• Râzî, İbn Ebî Bekir, Zeynüddin Ebu Abdillah, Tefsîru Ğarîbi’l-Kur’ân, (tah. Hüseyin Elmalı), Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Anakara, 1997.
• Râzî, Zeynüddin, Ebu Abdillah Muhammed b. Ebî Bekr b. Abdilkadir, Muhtaru’s-Sıhâh, (tah. Yusuf Muhammed), Mektebetü’l-Asriyye, Beyrut, V. Baskı, 1999.
• Safsafî, A. Mürsî, Türkçe-Arapça Büyük Lügat, Çağrı Yayınları, II. Baskı, İstanbul, 1983.
• Saygılı, Sefa, Strese Son, Elit Kültür Yayınları, İstanbul, 2008.
• Sem’ânî, Ebü’l-Müzaffer Mansur b. Muhammed b. Abdilcebbar b. Ahmed el-Mervezî, Tefsîrü’l-Kur’ân, (tah. Yasir b. İbrahim ve Ğanim b. Abbas b. Ğanim) Dârü’l- Vatan, Riyad, I. Baskı, 1997
• Senih, Saffet, “Kokunun Kokusu”, Sızıntı, Ocak, (Sayı: 84), 1986.
• Şemseddin Sâmî, Kâmûs-i Türkî, Şifa Yayınları, I. Baskı, İstanbul, 2012.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr, Câmiu’l-Beyân fî Te’vîli’l-Kur’ân, (tah. Ahmed Muhammed Şakir), Müessesetü’r-Risâle, I. Baskı, 2000.
• Tahtâvî, Ahmed b. Muhammed b. İsmail, Hâşiyetü alâ Merâki’l-Felâh Şerhu Nuri’l-Îzâh, Temel Neşriyat, İstanbul, 1985.
• Tarhan, Nevzat, Duyguların Dili, Timaş Yayınları, İstanbul, 2008. Tirmizî
• Tülücü, Süleyman, DİA, “A’şâ” madd., TDV Yayınları, Ankara, 1991.
• Yıldırım, Suat, Kur’ân-ı Hakîm ve Açıklamalı Meali” Feza Yayıncılık, İstanbul, 2005.
• Yılmaz, Ali, “Arap Edebiyatında Şeytanlı (Cinli) Şairler”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sivas, 2002, cilt: VI, sayı: 2.
• Zebîdî, Muhammed b. Muhammed b. Abdirrezzak, Tâcü’l-Arûs min Cevâhiri’l-Kâmûs, Dârü’l-Hidâye, ty.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kasım Mahmud b. Amr b. Ahmed, Esâsü’l-Belâğa, (tah. Muhammed Bâsil Uyûn es-Sûd), Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, I. Baskı, 1998.
• __________, el-Keşşâf an Hakâiki Ğavâmidi’t-Tenzîl, Dârü’l-Kütübi’l-Arabî, Beyrut, III. Baskı, 1407 (h).