KA’B B. MÂLİK’İN TEBÜKSEFERİ’NE KATILMAMASI İLE İLGİLİ HADİS HAKKINDA BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2015, Sayı: 63, 195 - 212, 31.08.2015

Mustafa Karabacak

Öz

Ka’b b. Mâlik, İkinci Akabe biatına katılmış, Bedir ve Tebük seferlerine katılmamış
sahabilerin öncülerinden birisidir. Oğlu Abdullah, babasının ağzından aktardığı hadiste
babasının ve ayrıca iki sahabinin Tebük Seferi’ne katılmama sebebini ve Müslümanların
elli günlük boykotundan sonra Allah Teâlâ’nın tevbelerini kabul ediş sürecini anlatmıştır.
Ka’b’ın, Tebük Seferi’ne katılmayıp tevbesini geciktirmesi ve Allah tarafından affedildiğine
dair hakkında âyet nâzil olan üç kişiden biri olması bilinirliğini biraz daha artırmıştır.
Tevbenin nasıl olması gerektiğinin en güzel örneği anlatılmış olmakla birlikte,
bu hadis farklı alanlar için üzerinde çalışılması gereken bir rivayettir. Hadiste belirtildiğine
göre, Ka’b b. Mâlik, İkinci Akabe biatına katılmayı Bedir’de bulunmaktan daha
üstün görmektedir. Bu değerlendirmesinde de yalnız değildir. Bu rivayet sahabenin kendi
aralarında da bir fazilet sıralaması yaptığını ve bu konuda bir birliğin olmadığını da
göstermektedir. Bu makalede onun ifadelerinden yola çıkarak sahabenin fazilet derecelendirmesi
incelenmiştir.
Ka’b ve iki sahabi, Tebük Seferi’ne kendi ifadesine göre geçerli hiçbir mazereti olmamasına
rağmen katılmamışlar ve bu konuda Hz. Peygamber’e hiçbir mazeret de söylememişlerdir.
Tebük Seferi’ne katılmadığı halde mazereti olmayan başkaları da vardı. Bunların
dışındakiler hatalarını hemen anlamışlar ve Hz. Peygamber’in savaştan dönmesini
beklemeden tevbe etmişlerdir. Bu üç sahabi ise tevbeyi geciktirmişler ve bir hata işledim
sonucuna katlanacağım deyip beklemeye başlamışlar ve sonuçta Allah tevbelerini kabul
etmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tebük, Bedir, Akabe Biatları, Fazilet, Hadis.

Kaynakça

• Abdülkâhir el-Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdülkâhir b. Tâhir b. Muhammed et-Temîmî el- Bağdâdî, Usûlü’d-Dîn, Matbaatu’d-Devlet, 1. Basım, İstanbul, 1346/1928.
• Agitoğlu, Nurullah, Hadis ve Bağlam, Kitâbî Yayınları, İstanbul, 2015.
• Ağırman, Mustafa, “Tevbe Dediğin İşte Böyle Olur”, Burhan Dergisi, İstanbul, 2014. Yıl. 10, S. 111.
• Ahmed b. Hanbel, el-Müsned, I-VI, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1982/1402.
• Aydınlı, Abdullah, “Ehl-i Bedir”, DİA, İstanbul, 1994, X, 498.
• Babanzâde, Ahmet Nâim-Miras Kamil, Sahîh-i Buhârî Muhtasarı Tecrid-i Sarih Tercemesi ve Şerhi, I-XII, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 7.Baskı, Ankara, 1982.
• Bilmen, Ömer Nasuhi, Kur’an-ı Kerim’in Türkçe Meâli Âlisi ve Tefsiri, I-VIII, Akçağ Yayınları, Ankara, 1991.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammet b. İsmail, el-Câmiu's-sahîh, I-VIII, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1401/1981.
• Bull, Fr., Kâ‘b b. Mâlik, İslam Ansiklopedisi, MEB, VI, 4-5, İstanbul, 1967.
• Canan, İbrahim, Kütüb-i Sitte Muhtasarı Tercüme şerhi, Akçağ Yayınları, I- XV, Ankara, 1992.
• Demir, Mahmut, Fezâilu’s-Sahâbe Rivayetleri Bağlamında Şiî-Sünnî İhtilafının Sünnî Hadis Rivayetine Yansımaları, (Basılmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2010, s. IX+347.
• Demirci, Muhsin, Kur’an’da Toplumsal Düzen, Ensar Yayınları, İstanbul, 2005. Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş'as es-Sicistânî el-Ezdî, es-Sünen, I-V, İstanbul, 1401/1981.
• Erul, Bünyamin, Sahabenin Sünnet Anlayışı, TDV Yayınları, Ankara, 2000. Hâkim en-Neysabûrî, Ma'rifetu ulûmi'l-hadis, Beyrut, 1977.
• İbn Asâkîr, Ebü’l-Kâsım Ali b. el-Hasen b. Hibetüllah, Târîhu Dımaşk, I- LXXX, Thk. Amr b. Garâmetü’l-Amrî, Dâru’l-Fikr, Beyrut, 1415/1995.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahman b. Muammed b. İdrîs b. el-Münzirî et- Temîmî el-Hanzalî, el-Cerh ve’t-Ta’dîl, Dâru İhyâit-Türasi’l-Arabî, 1. Basım, Beyrut, 1271/1952.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali b. Hacer Ebü’l-Fadl Askalânî, el-İsâbe fî Temyîzi’s-Sahâbe (İbnb Abdülber’in el-İstiâb fî Ma’rifeti’l-Ashâb’ı ile birlikte basılmıştır.) I-IV, Dâru İhyâi’t-Türasi’l-Arabî, Beyrut, 1328 . , Fethu’l-Bârî şerhu Sahîhı’l-Buhârî, I-XIII, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut, 1379.
• İbn Hişâm, Abdulmelik b. Hişâm b. Eyyûb, el-Humeyrî el-Meâfirî, es-Sîretu’n-Nebeviyye, I-II, Mısır, 1375/1955 (Şâmile nüshasından).
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İsmail b. Amr el-Kuraşî el-Basrî ed-Dımaşkî, es-Sîretü’n-nebeviyye, Thk. Mustafa Abdülvâhid, I-IV, Dârü’l-Ma‘rife, Beyrut, 1396/1976.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah b. Yezid el-Kazvinî, es-Sünen, I-II, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1401/1981.
• İbn Sa‘d, Muhammed, et-Tabakâtü’l-kübrâ, Thk. Muhammed Abdükâdir Atâ, I-IX, Dâru’l-Mektebeti’l-Ilmiyye, 1. Basım, Beyrut, 1433/2012.
• İbnu’s-Salâh, Ebû Amr Osman eş-Şehrûzî, Mukaddimetü İbnu’s-Salâh, Dâru’l-Fikr, Beyrut, 1408/1988.
• Kandemir, M. Yaşar, Kâ‘b b. Mâlik, DİA, XXIV, 4- 6, İstanbul, 2001.
• Kirmânî, Muhammed b. Yusuf b. Ali b. Saîd, el-Kevâkibu’d-Derârî fî şerhı Sahîhı’l- Buhârî, I- XXV, Dâru İhyâi Tüsasi’l-Arabî, , 2. Basım, Beyrut, 1401/1981.
• Koçyiğit, Talat, Hadis Tarihi, TDVY, 8. Basım, Ankara, 2012.
• Komisyon, Kur’an Yolu Türkçe Meal ve Tefsir, I-V, DİB Yayınları, Ankara, 2007. Kök, Bahattin, “Ka’bb. Mâlik el-Ensâri ve Tebük Seferiyle İlgili Durumu”, AÜİFD, Erzurum, 1988, S. VIII, s.129-141.
• Köktaş, Yavuz, “Hadislerde Efdaliyet Anlayışına Dair”, DEÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, İzmir, 2003, S, XVII, s.125-162.
• Mevdûdî, Ebü’l-A’lâ, Tevhimu’l- Kur’an- Kur’an’ın Anlamı ve Tefsiri (Tercüme: komisyan), I-VII, İnsan Yayınları, İstanbul, 1986.
• Mirâs, Kâmil, Sahîh-ı Buhârî Muhtasarı Tecrîd-i Sarîh Tercemesi ve Şerhi, I-XII, DİB Yayınları, Ankara, 1983.
• Müslim, Ebü'l-Hüseyin Müslim b. Haccac el-Kureyşî, el-Câmiu’s-sahih, I-III, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1981/1401.
• Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Şuayb, es-Sünen, I-V, İstanbul, 1981/1401.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahya b. Şeref, Riyâzü’s-Sâlihîn min Kelâmi Seyyidi’l-Murselîn, Dâru’l-Yakîn, 2. Basım , Kahire, 1432/2011.
• , el-Minhâc Şerhu Sahîh’ı Müslim b. el- Haccâc, I-XVIII, Dâru İhyâi’t- Türasi’l- Arabî, 2. Basım, Beyrut, 1392.
• , et-Takrîbli’l-Nevevî fennu usûlü’l-hadîs, Mısır, 1388/1968.
• Önkal, Ahmed, Akabe Biatları, DİA, II, 211, İstanbul, 1989.
• Subhî, Sâlih, Ulûmü’l-hadis ve Mustalahuh, 18. Basım, Beyrut, 1991. (Tercüme: M. Yaşar Kandemir, Hadis İlimleri ve Hadis Istılahları, DİB Yayınları, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2. Basım, Ankara, 1973).
• Şâkir, Ahmed Muhammed, el-Bâısü’l-Hasîs şerhu ihtisâri Ulûmu’l-hadis li’l-Hâfız İbn Kesîr, Mektebetü Dâru’t-Türâs, 3. Basım, Kahire, 1399/1979.
• Tirmizî, Ebû İsâ Muhammed b. İsâ b. Servet, es-Sünen, I-V, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1401/1981.
• Umerî, Ekrem Ziya, Medine Toplumu (Tercüme: Nureddin Yıldız), Risâle Yayınları, İstanbul, 1988.
• Yazır, Elmalılı M. Hamdi, Hak Dini Kur’an Dili, I-IX, İstanbul.
• Yıldırım, Muhammed Emin, Efendimizi Sahabe Gibi Sevmek, Siyer Yayınları, İstanbul, 2012.
• Zehebî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Osman b. Kaymâz, Siyeru A’lâmi’n-Nübelâ, I- XVIII, Dâru’l-Hadis, Kahire, 1427/2006.