GAZZÂLÎ’NİN İMAN-AMEL ANLAYIŞI

Yıl 2021, Sayı: 85, 377 - 400, 31.03.2021

Sayın Dalkıran Deniz Baykan

Öz

İnanma ihtiyacı, şüphesiz insanın en doğal özelliklerinden biridir. İman olgusu dinin merkezinde yer alan bir kavram olması sebebiyle hemen hemen her dönemde insanların yaşam biçime, düşünce ve davranışlarına yön vermiştir. İmanın varlığı veya yokluğu bütün bir hayatı etkiler. İman, insanın iç dünyasını imar eden en önemli sebeplerinden biri olduğundan dolayı, bedendeki ruh gibidir. Bedende bulunan ruh ne kadar gerekli ve önemli ise, kalp için iman o kadar önemlidir. Nitekim kalbi süsleyen, onu et parçası olmaktan çıkaran imandır. İman ile süslenmemiş bir kalp et parçası olmaktan öteye gidememektedir. İnsanın birinci vazifesi iman bilincine sahip olmak ve bu imanın gerektirdiği şekilde yaşamaktır. Gazzâlî’ye göre amel, bir eylem olduğundan teorik bilginin pratik bilgiye aktarılması sonucu ortaya çıkan bir yaşam tarzıdır. İman esas olandır fakat tek başına yeterli değildir. İman ve amel birbirini tamamlayan iki önemli unsurdur. İman beden ise amel o bedende ruh misalidir. Nasıl ki biri diğeri olmadan bir kıymet ve anlamı yoksa amelsiz imanda ruhsuz bir ceset gibidir. Çalışmada Gazzâlî açısından iman kavramına ve iman çeşitlerine, Gazzâlî’de amel kavramına, amelin niyet ve ihlas açısından nasıl anlaşılması gerektiğine değinerek iman-amel ilişkisinin söylem ve eylem arasında kurmuş olduğu ilişki bağlamında Gazzâlî’nin görüşlerine yer verilmiştir. Bu bağlamda imanın insanda oluşumu, imana bağlı bir eylem olarak ortaya çıkan amelin insan da nasıl şekillendiği gibi iman-amel ilişkisini ilgilendiren hususlar, Gazzâlî’nin düşünceleri ekseninde değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kelâm, Gazzâlî, İman, Amel, Tahkik, İhlâs.

Kaynakça

• Arpaguş, Hatice Kelpetin. “İman Bağlamında Kelam’da Taklid ve Mukallid (Gazzâlî Örneği)”, Kelâm Araştırmaları, 2005, C.3. S.1, s.117-140.
• Ateş, Süleyman, “İhlâs”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: TDV, 2000.
• Alper, Hülya, İmanın Psikolojik Yapısı, İstanbul: Rağbet, 2013.
• Aclûnî, Keşfü’l-Hafâ ve Müzilü’l-ilbas amma İştehere Mine’l-Ehâdîs ala Elsineti’n-Nas, Kahire: Mektebetü’l-Kudsi, 1351/1932.
• Akın, Murat. “Değerler Eğitimi Açısından İman-Amel-i Salih İlişkisi”, Bülent Ecevit Üniversitesi Yayınları, Zonguldak, 2018, s. 237-247.
• Baktır, Mehmet. “İmanın Temellendirilmesi”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2002, C.6, S.2, s. 127-138.
• Burns, Geral L. “Gazzâlî’nin Tasavvufi Hermenötiği”, Çev. Turan Koç, İslami Araştırmalar Dergisi, 2000, C.3, S.4, s.420-428.
• Buhârî, Ebû Abdullah, Sahîh-i Buhârî ve Tercemesi, Mütercim: Mehmed Sofuoğlu, İstanbul: Ötüken Neşriyat, 1987-1989.
• Beyhakî, el-Câmiü Şuabü’l-İman, thk. Muhtar Ahmed Nedvi-Abdülali Abdülhamid Hamid, Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1-14, 2003.
• Biçer, Ramazan. “İmanın Bilişsel Yapısının Ana Dinamikleri Ve Etkileri”, EKEV Akademi Dergisi, 2004, C. 8, S. 18, s. 17-34.
• Bilgiz, Musa. “Kur’an’da Amellerin Değer Yönünden Mukayesesi”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2003, S. 20, s. 129-158.
• Cürcânî, Kitabü’t-Ta’rîfât, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983/1403.
• Çelebi, İlyas, “Mu’tezile”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: TDV, 2006.
• Çubukçu, İbrahim Agâh, Gazzâlî ve Şüphecilik, Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 1989.
• Çağlayan, Harun. “Bilgi Kaynağı Olarak Akıl”, Kelâm Araştırmaları, 2011, C.9, S.1, s. 233-262.
• Çamdibi, Mahmut, Şahsiyet Terbiyesi ve Gazzâlî, İstanbul: Çamlıca, 2014.
• Dönmez, İbrahim Kâfi, “Niyet”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: TDV, 2007.
• Dalkıran, Sayın, İbn-i Kemâle Göre Ehl-i Sünnet Düşüncesi, İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı, 2018.
• Dalkıran, Sayın, Hâricilerden Günümüze Ötekileştirme ve Şiddet. İstanbul: Osman Araştırmaları Vakfı, 2019.
• Ebu Zehra, Muhammed, Mezhepler Tarihi, Çev. Sıbğatullah Kaya, İstanbul: Çelik, 2016.
• Erdinç, Ziya. “Sa'düddîn Teftâzânî'de Bilgi Teorisi”, Usul İslami Araştırmaları, Haziran 2014, S. 21, s. 7-38.
• Esen, Muammer. “İman Kavramı Üzerine”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2008, C. 49, S. 1, s. 79-91.
• Ebû Hanîfe, Fıkh-ı Ekber Aliyyül-Kârî Şerhi, Çev. Yunus Vehbi Yavuz, İstanbul: Çağrı, 1992.
• Ekin, Yunus. “İhlâs Kavramının Semantik Analizi”, Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, 2002, C.3, S. 9, s. 147-160.
• Fığlalı, Ethem Ruhi, “Hâricîler”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: TDV, 1997.
• Gündüz, Muhammed Muhdi. “Gazzâlî’ye Göre Niyet Eğitiminin Mahiyeti”, Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2019, C. 10, S. 22, s. 134-162.
• Gazzâlî. İhyâu Ulûmi’d-Dîn. Çev. Ahmed Serdaroğlu. İstanbul: Bedir, 2017.
• _______, Eyyühe’l-Veled. Çev. Hamidullah Ünal. İstanbul: Ravza, 2018.
• _______, İman Kitabı. Çev. Ayhan Ak. İstanbul: İlke, 2014.
• _______, Mîzanü’l-Amel. Çev. Remzi Barışık. Ankara: Kılıçaslan, 1970.
• _______, Mişkatü’l-Envâr. Çev. Süleyman Ateş, İstanbul: Bedir, 2015.
• _______, Kimyâ-yı Saâdet. Çev. Ali Arslan. İstanbul: Merve, 1992.
• _______, Faysalü’t-Tefrika Beyne’l-İslam ve’z-Zendeka. Çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh, 2013.
• _______, el-Munkizü Mine’d-Dalâl ve Tasavvufi İncelemeler. Çev. Salih Uçan. İstanbul: Kayıhan, 2014.
• _______, el-İktisat fi’l-İtikad. Çev. Hanifi Akın. İstanbul: Ahsen, 2005.
• _______,İlcâmü’l-Avam an İlmi’l-Kelâm. Çev. D. Sabit Ünlü. İzmir: İzmir İlahiyat Fakültesi Vakfı, 1987.
• _______, Mizanü’l-Ahlâk. Çev. H. Ahmet Arslan Türkoğlu. İstanbul: Sağlam, 1974.
• _______, Mükâşefetü’l Kulüb. Çev. Yaman Arıkan İstanbul: Fatih, 1971.
• İbn Manzûr Cemâleddin Ebü’l-Fazl el-Ifrîkî. Lisânü’l-Arab. thk. Yusuf Bikai. İbrahim Şemseddin. Nadal Ali. Beyrut: Müessesetü’l-A’lemi li’l-Matbuat, 2005.
• İsfahânî Ebû’l-Kasım Abdullah b. Muhammed Râgıp. el-Müfredât fî Ğarîbi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Halil İtani. Beyrut: Dârü’l-Mârife, 2010.
• Kutlu, Sönmez, “Mürcie”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: TDV, 2006.
• Karaman, Hayrettin ve diğer. Kur’an’ı Kerim Meâli, İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2016.
• Müslim Ebû’l-Hüseyin Müslim b. el-Haccâc, Sahîh-i Müslim ve Tercemesi, Mütercim: Mehmet Sofuoğlu, İstanbul: İrfan, 1967-1970.
• Mâtürîdî Ebû Mansûr Muhammed, Kitâbü’t-Tevhîd, thk. Bekir Topaloğlu-Muhammed Aruçi, Ankara: İsam, 2013.
• Özcan, Hanifi, Epistemolojik Açıdan İman, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı, 2016.
• Özdemir, Ahmet. “Kur’an’da İhlâs”, Gazi Osmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2015, C.3, S.2, s. 153-166.
• Öğük, Emine. “İmanda Etkin Olan Temel Unsurlar: Akıl, Kalp ve Beden”, Kelâm Araştırmaları, 2014, C. 12, S.1, s. 169-184.
• Öğük, Emine. “İmanın Mahiyeti ve Tekâmül Evreleri”, İslami İlimler Dergisi, 2013, C. 8, S. 2, s. 31-55.
• Sinanoğlu, Mustafa, “İman”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: TDV, 2000.
• Sülün, Murat, Kur’ân-ı Kerîm Açısından İman-Amel İlişkisi, İstanbul: Ensar, 2015.
• Türkmen, Hamza. “Şemsuddîn es-Semerkandî’de Îman-Amel İlişkisi”, Mütefekkir Aksaray Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi, 2017, C.4, S.7, s. 21-39.
• Uludağ, Süleyman, “Amel”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: TDV, 1991.
• Ünverdi, Mustafa. “Klasik İslam Geleneğinde Taklidi İmanın Değeri”, Kelâm Araştırmaları, 2012, C.10, S.1, s. 221-254.
• Vural, Mehmet, Gazzâlî Felsefesinde Bilgi ve Yöntem, Ankara: Ankara Okulu, 2004.
• Yavuz, Yusuf Şevki, “Eş’ariyye”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: TDV, 1995.